Στο Σβάλμπαρντ της Νορβηγίας υπάρχει ένα χωριό όπου η ατμόσφαιρα είναι εξαιρετικά καθαρή, το Wi-Fi απαγορεύεται και όλα τα κτίρια είναι ξεκλείδωτα σε περίπτωση που χρειαστεί να κρυφτεί κανείς από τις πολικές αρκούδες.
Με το βουνό να υψώνεται από τη μία πλευρά και ένα φιόρδ από την άλλη, το Σπιτσμπέργκεν είναι ένα μαγευτικά όμορφο μέρος. Είναι ίσως επίσης ένα από τα καλύτερα μέρη στον πλανήτη για να πάρει κανείς μια ανάσα – τοποθετημένο μακριά από τις κύριες πηγές ρύπανσης στο σχεδόν ανέγγιχτο περιβάλλον της Αρκτικής, ο αέρας εδώ είναι από τους καθαρότερους στον κόσμο.
Σε μεγάλο βαθμό, οι μόνιμοι κάτοικοι της πόλης είναι επιστήμονες και βρίσκονται εκεί ακριβώς γι’ αυτό τον λόγο. Το 1989, ένας ερευνητικός σταθμός χτίστηκε στις παρυφές του Zeppelinfjellet, του βουνού πάνω από το χωριό, σε υψόμετρο 472 μέτρων. Σκοπός του σταθμού ήταν να βοηθήσει τους ερευνητές να παρακολουθούν την ατμοσφαιρική ρύπανση. Το Παρατηρητήριο Zeppelin, όπως ονομάζεται ο ερευνητικός σταθμός, , έχει γίνει μια κρίσιμη τοποθεσία για τη μέτρηση των επιπέδων των αερίων του θερμοκηπίου που οδηγούν στην κλιματική αλλαγή.
Υπάρχουν, όμως, και ενδείξεις ότι η ποιότητα του αέρα στο Σπιτσμπέργκεν μπορεί να αλλάξει. Περιστασιακά τα ατμοσφαιρικά ρεύματα μεταφέρουν αέρα από την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική σε αυτό το τμήμα της περιφέρειας του Σβάλμπαρντ, φέρνοντας μαζί τους ρύπανση από αυτές τις περιοχές. Οι ερευνητές όχι μόνο βλέπουν τα επίπεδα ορισμένων ρύπων να αυξάνονται, αλλά έχουν και ενδείξεις ότι οι νέοι τύποι ρύπανσης μεταφέρονται με τον άνεμο, γεγονός που ανησυχεί τους επιστήμονες.
«Το Παρατηρητήριο Zeppelin βρίσκεται σε ένα απομακρυσμένο και παρθένο περιβάλλον, μακριά από μεγάλες πηγές ρύπανσης», λέει στο BBC Ove Hermansen, επικεφαλής του Παρατηρητηρίου Zeppelin και του Νορβηγικού Ινστιτούτου Έρευνας του Αέρα. «Αν μπορείς να το μετρήσεις εδώ, ξέρεις ότι έχει ήδη παγκόσμια επικράτηση. Πρόκειται για μια καλή τοποθεσία για τη μελέτη της μεταβαλλόμενης ατμόσφαιρας», σημειώνει.
Η έρευνα του Παρατηρητηρίου αποτελεί σημαντικό μέρος μιας διεθνούς προσπάθειας για τη χαρτογράφηση των επιπτώσεων της ανθρωπότητας στην ατμόσφαιρα. Οι μετρήσεις που πραγματοποιούνται εκεί βοηθούν στην ανίχνευση της βασικής γραμμής ρύπανσης και στον υπολογισμό της παγκόσμιας τάσης με την πάροδο του χρόνου.
Πέντε ημέρες την εβδομάδα, ένας υπάλληλος από το Νορβηγικό Πολικό Ινστιτούτο ανεβαίνει με τελεφερίκ στο παρατηρητήριο, όπου πραγματοποιεί συντήρηση, παίρνει δείγματα αέρα και αλλάζει τα φίλτρα του εξοπλισμού. Λόγω της απομακρυσμένης θέσης του και του υψομέτρου του πάνω από τα ατμοσφαιρικά στρώματα που μπορούν να παγιδεύσουν την ελάχιστη ρύπανση που παράγεται τοπικά από την πόλη, το παρατηρητήριο Zeppelin είναι το ιδανικό μέρος για τη δημιουργία εικόνας σχετικά με το τι συμβαίνει στην ατμόσφαιρα της γης. Οι αισθητήρες του παρατηρητηρίου μετρούν όχι μόνο τα αέρια του θερμοκηπίου αλλά και χλωριωμένα αέρια όπως τα CFC, τα αερομεταφερόμενα βαρέα μέταλλα, οργανοφωσφορικούς ρύπους όπως τα φυτοφάρμακα, καθώς και ρύπανση που συνήθως συνδέεται με την καύση ορυκτών καυσίμων όπως τα οξείδια του αζώτου, το διοξείδιο του θείου και σωματίδια όπως η αιθάλη.
Στη συνέχεια, τα δεδομένα που συλλέγουν προστίθενται στις μετρήσεις που πραγματοποιούνται σε άλλα σημεία, από ένα διεθνές δίκτυο σταθμών για τη δημιουργία ενός παγκόσμιου «υποβάθρου» ατμοσφαιρικών αερίων, αερολυμάτων και σωματιδίων στην ατμόσφαιρα, δίνοντας το σημείο αναφοράς από το οποίο μετριέται η ρύπανση.
«Η παρακολούθηση εδώ καλύπτει ένα ευρύ φάσμα θεμάτων», λέει ο Hermansen, ο οποίος εργάζεται στο παρατηρητήριο Zeppelin εδώ και δύο δεκαετίες. «Οι περιβαλλοντικές τοξίνες παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις βιολογικές τους επιπτώσεις και την κατάσταση του περιβάλλοντος της Αρκτικής, ενώ οι μετρήσεις των αερίων του θερμοκηπίου και των αερολυμάτων είναι ιδιαίτερα σημαντικές σε παγκόσμιο πλαίσιο για τις επιπτώσεις τους στην κλιματική αλλαγή», συμπληρώνει.
Το Παρατηρητήριο μπορεί ακόμα να παρέχει έγκαιρη προειδοποίηση για τις αλλαγές που λαμβάνουν χώρα στην ατμόσφαιρα. Για παράδειγμα, τα επίπεδα μεθανίου στον αέρα γύρω από αυτό παρουσιάζουν αυξητικές τάσεις από το 2005 περίπου, ενώ το 2019 έφτασαν σε επίπεδα – ρεκόρ. Πλέον, υπάρχει αυξανόμενη ανησυχία ότι τα επίπεδα εκπομπών μεθανίου που προκαλούνται από τον άνθρωπο απειλούν τις προσπάθειες να περιοριστεί το μέγεθος της υπερθέρμανσης του πλανήτη σε μια αύξηση της θερμοκρασίας κατά 1,5C.
Το 2011, δέκα ημέρες μετά το ατύχημα στον πυρηνικό σταθμό της Φουκουσίμα, ανιχνεύθηκαν ραδιονουκλίδια -που παράγονται από τον αντιδραστήρα σχάσης του σταθμού. Όπως αποκαλύφθηκε, αυτά τα ραδιενεργά σωματίδια μεταφέρονταν χιλιάδες χιλιόμετρα μέσω της ατμόσφαιρας μέσα σε λίγες μόνο ημέρες. Οι ερευνητές στο Zeppelin έχουν επίσης παρατηρήσει αιχμές στα επίπεδα θειικών αλάτων, σωματιδίων και μετάλλων όπως το νικέλιο και το βανάδιο στον αέρα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες λόγω του αυξανόμενου αριθμού κρουαζιερόπλοιων που επισκέπτονται την περιοχή.
Τα νέα, ωστόσο, δεν είναι πάντα άσχημα. Τα επίπεδα βαρέων μετάλλων όπως ο μόλυβδος και ο υδράργυρος μειώνονται, κυρίως λόγω της αυστηροποίησης των κανόνων για την καύση αποβλήτων και τη βιομηχανία. Οι προσπάθειες για τη μείωση της χρήσης οργανοφωσφορικών φυτοφαρμάκων – τα οποία μπορούν να εισέλθουν στον αέρα όταν ψεκάζονται στα χωράφια – έχουν επίσης επιφέρει σταδιακή μείωση της ποσότητας αυτών των χημικών ουσιών που ανιχνεύονται στην ατμόσφαιρα γύρω από την Αρκτική. Πιο πρόσφατα, οι ερευνητές παρατήρησαν αυξανόμενα επίπεδα μικροπλαστικών σε δείγματα χιονιού σε απομακρυσμένες περιοχές της Αρκτικής, γεγονός που υποδηλώνει ότι μπορεί να έχουν μεταφερθεί εκεί με τον αέρα. Αυτό οδήγησε τους ερευνητές του Zeppelin να παρακολουθούν την ατμόσφαιρα, καθώς και το χιόνι που πέφτει εκεί.
Υπάρχουν μόλις δύο εβδομαδιαίες πτήσεις προς την πόλη από το Longyearbyen του Σβάλμπαρντ, οι οποίες προσφέρονται με ένα ελικοφόρο αεροπλάνο. Η ίδια η πόλη αποτελείται από περίπου 30 κτίρια που μοιάζουν με καμπίνες και έχουν πάρει τα ονόματά τους από μεγάλα παγκόσμια αστικά κέντρα: Άμστερνταμ, Λονδίνο, Μεξικό, Ιταλία. Οι ονομασίες τους λειτουργούν ως υπενθύμιση της ανάγκης για διπλωματικές σχέσεις στο απομακρυσμένο μέρος.
Απαγορεύονται κινητά, WiFi και ραδιόφωνα
Ωστόσο, άλλες μορφές συνδεσιμότητας δεν είναι τόσο εύκολα διαθέσιμες. Όλα τα κινητά τηλέφωνα και το Wi-Fi πρέπει να είναι απενεργοποιημένα. Σε μια προσπάθεια να διατηρηθούν τα ραδιοκύματα στην περιοχή όσο το δυνατόν πιο ήσυχα, η πόλη είναι μια ζώνη χωρίς ραδιοφωνία. Για τους ερευνητές που θέλουν να λειτουργήσουν οποιοδήποτε εξοπλισμό που χρησιμοποιεί ραδιοφωνικές εκπομπές απαιτείται ειδική άδεια. Μεταξύ αυτών που εκμεταλλεύονται τον καθαρό ουρανό και το περιβάλλον χωρίς ραδιοφωνικές εκπομπές είναι η Νορβηγική Αρχή Χαρτογράφησης, η οποία έχει κατασκευάσει εκεί ένα ραδιοπαρατηρητήριο 20 μέτρων (65 πόδια) για να βοηθήσει στην παρακολούθηση των κινήσεων της Γης και του βαρυτικού πεδίου.
Οι βίαιες καταιγίδες συχνά ταράζουν τις καμπίνες της πόλης και τη νύχτα ο άνεμος τρυπώνει μέσα για να κλέψει τη ζέστη των κατοίκων. Κατά τη διάρκεια των επισκέψεών μου στην πόλη, τα περισσότερα βράδια φορούσα όλα τα εξωτερικά μου ρούχα – μπουφάν εκστρατείας, παντελόνι, στρώμα βάσης και ενδιάμεσο στρώμα, που ολοκληρωνόταν με μια κουβέρτα – όταν βρισκόμουν μέσα στις καμπίνες. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα αποτελούν κίνδυνο για όλους όσους ζουν και εργάζονται στην περιοχή. Οι θερμοκρασίες είναι συχνά κάτω από το μηδέν και το πιο χαμηλό που έχει καταγραφεί ποτέ εκεί ήταν -37,2C (-35F) το χειμώνα. Τον Μάρτιο του τρέχοντος έτους – κατά τη διάρκεια μιας από τις δικές μου επισκέψεις στο Ny-Alesund – οι θερμοκρασίες έφτασαν στο ρεκόρ του μήνα στους 5,5C (42F). Το προηγούμενο ρεκόρ ήταν από το 1976 με 5,0C (41F).
