Εδώ και πολύ καιρό, υπήρχε διάχυτη η άποψη ότι ένα από τα βασικά απαιτούμενα, για να μπορέσει η Πάτρα να παρουσιάσει το μελλοντικό της πρόσωπο, είναι η διενέργεια Αρχιτεκτονικού Διαγωνισμού για την ανάπλαση του παραλιακού της μετώπου. Την άποψη αυτή μάλιστα την είχε υιοθετήσει και η σημερινή Δημοτική Αρχή, η οποία έκανε το βήμα να τον πραγματοποιήσει. Σημειώνεται εδώ, ότι η Δημοτική Αρχή σε αυτό δεν ήταν μόνη της, αλλά είχε και την υποστήριξη των παρατάξεων της αντιπολίτευσης. Επιμέρους διαφωνίες που εκφράστηκαν επί της διαδικασίας, όπως για παράδειγμα το αν θα έπρεπε να ήταν Διεθνής ή όχι κλπ έχουν εξαιρετικά μικρή σημασία για το τελικό αποτέλεσμα.
Δεν θα αναφερθώ σε λεπτομέρειες των προτάσεων που κατατέθηκαν αφού είναι ήδη γνωστές, ούτε θα κάνω κριτική σε αυτές για τεχνικές αστοχίες, ούτε θα αναφέρω τα θετικά, αφού έχουν παρουσιαστεί αρκετά λεπτομερώς σε αρθρογραφία που έχει δει το φως δημοσιότητας. Εξάλλου ο καθένας μπορεί να επισκεφτεί την έκθεση. Θα σταθώ στην κεντρική ιδέα και τον τρόπο προσέγγισης. Έχω αναφερθεί και παλαιότερα, αλλά κατά την γνώμη μου είναι αυτά είναι που καθορίζουν και το τελικό αποτέλεσμα. Το σκεπτικό μου μπορεί να δομηθεί με την διατύπωση ενός απλού ερωτήματος.
«Μπορεί το αποτέλεσμα ενός τέτοιου αρχιτεκτονικού διαγωνισμού να αποτελέσει το όραμα για μία πόλη?» Η απάντηση είναι σαφώς ΟΧΙ. Ο λόγος είναι εξαιρετικά απλός.
Οι αρχιτεκτονικές προτάσεις αποτελούν το τελευταίο στάδιο μιας χρονοβόρας και επίπονης, διεπιστημονικής διερεύνησης, πολιτικών διεργασιών και δημοσίου διαλόγου. Είναι η κατάθεση προτάσεων υλοποίησης (και γι’ αυτό έρχονται τελευταίες) που συνθέτουν και μορφοποιούν τα αποτελέσματα των προηγούμενου βημάτων, σε ιδέες που αναδομούν την περιοχή παρέμβασης. Το αν οι προτάσεις αυτές γίνουν με Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό (που προσωπικά είμαι υπέρ) ή με κλασικό διαγωνισμό Δημοσίου ή με απευθείας ανάθεση είναι ένα τελείως διαφορετικό θέμα.
Έγινε κάτι τέτοιο για το παραλιακό μέτωπο της Πάτρας? Σίγουρα όχι. Εδώ και μία δεκαπενταετία περιορίζεται το θέμα στην αντιπαράθεση για το ιδιοκτησιακό καθεστώς και τις ευχές για την απομάκρυνση χρήσεων και κατασκευών. Τα αποτελέσματα της προσπάθειας για μία ουσιαστική αντιμετώπιση ώστε να διατυπωθούν οι κατευθυντήριες γραμμές για την υλοποίηση ενός λεπτομερούς Σχεδίου που θα μπορούσε να αποτελέσει την βάση διενέργειας ενός διαγωνισμού, που ανέλαβε να υλοποιήσει το Πανεπιστήμιο Πατρών ξεκινώντας επί δημαρχίας Φούρα και τα οποία απέκτησαν πιο συγκεκριμένη και δομημένη μορφή επί Δημαρχίας Δημαρά, (έχοντας μάλιστα την συγκατάθεση και της πλειοψηφίας της αντιπολίτευσης) έμειναν σε κάποιο συρτάρι ξεχασμένα. Όχι ότι ντε και καλά κάτι θέσφατο. Αλλά εδώ δεν υπάρχει ούτε αναφορά για τροποποίηση. Αντιμετωπίστηκαν ως μη υφιστάμενα.
Η συνέχεια ήταν μάλλον αναμενόμενη. Έχουμε αρχιτεκτονικές προτάσεις που αδυνατούν να απαντήσουν σε βασικά ερωτήματα ή να αιτιολογήσουν επιλογές. Ενδεικτικά:
α) Είναι δυνατόν να αγνοούνται Λιμενικές υποδομές αξίας εκατοντάδων εκατομμυρίων και να θεωρούνται ως μη υφιστάμενες? Και αν ναι γιατί?
β) Γιατί δεν γίνεται καμία αναφορά στο υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο που διέπει την περιοχή αφού αυτό είναι βασικός παράγοντας υλοποίησης όσων προτείνονται? Υπενθυμίζω ότι ένα μεγάλο μέρος της περιοχής παρέμβασης βρίσκεται σε καθεστώς αιγιαλού και παραλίας. Ταυτόχρονα όλες (όχι μόνο η Βόρεια) οι λιμενολεκάνες ανήκουν και τις διαχειρίζεται ο Οργανισμός Λιμένος.
γ) Είναι δυνατόν να αγνοείται η σύνδεση της παρέμβασης με τον αστικό ιστό που βρίσκεται σε επαφή με αυτή? Αν δει κάποιος τις προτάσεις, οι λύσεις παρουσιάζονται με τρόπο που θα μπορούσε να αφορούν οποιαδήποτε πόλη.
δ) Πως συνδυάζονται οι προτάσεις με δράσεις και παρεμβάσεις άλλων φορέων οι οποίες βρίσκονται στο στάδιο σχεδιασμού ή υλοποίησης αλλά και με τις υφιστάμενες δραστηριότητες? Για παράδειγμα Τραίνο, Υδατοδρόμιο, Καρνάγιο, Μαρίνα μικρών σκαφών, ιστιοπλοϊκός κλπ.
Υπάρχουν και άλλες αλλά ας αρκεστούμε σε αυτές.
Είναι αναμενόμενη η αντίδραση στις παραπάνω ερωτήσεις. «Αυτά λύνονται με δυναμική διεκδίκηση για την υλοποίηση». Βέβαια κάτι τέτοιο θα είχε νόημα αν η ερώτηση ήταν η εύρεση χρηματοδότησης. Όμως διεκδίκηση για κάτι που δεν έχει απαντήσεις σε βασικά ερωτήματα είναι μία χαμένη υπόθεση όσο ωραίο και αν είναι αυτό που διεκδικείς. Απαντήσεις του στυλ «ικανοποιεί τις ανάγκες του λαού» επίσης είναι χωρίς νόημα γιατί πουθενά δεν τεκμηριώνεται κάτι τέτοιο.
Η αδυναμία του όλου εγχειρήματος οφείλεται στο γεγονός ότι η παρέμβαση σε τέτοια έκταση αντιμετωπίσθηκε ακριβώς όπως γίνεται μία παρέμβαση σε μία πλατεία. Τον ονομάσαμε Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό λόγω του απόλυτου μεγέθους της, αγνοώντας την κλίμακά της, των συνδέσεων που έχει με την πόλη και κυρίως τις επιπτώσεις της.
Η κλίμακα τέτοιων παρεμβάσεων δεν επιτρέπει σχεδιασμούς σε λευκό χαρτί που είναι καθορισμένα μόνο τα όρια παρέμβασης και με προϋποθέσεις γενικές αρχές που τοποθετεί η οποιαδήποτε πολιτική εξουσία. Δεν είναι μόνο θέμα Δημοκρατίας ή επιστημονικής- τεχνοκρατικής επάρκειας. Αυτά είναι αναγκαίες αλλά όχι ικανές συνθήκες. Βασικό θέμα είναι η αντίληψη και κατανόηση της εξαιρετικά σύνθετης λειτουργίας της πόλης.
Για ακόμα μία φορά έχουμε στα χέρια μας κάτι που μπορεί να φαίνεται ωραίο αλλά όμως δεν μπορεί να αποτελέσει ένα όραμα για το μέλλον της 3ης πόλης της Ελλάδας. Το δυστύχημα είναι ότι είμαστε ικανοί να το παρουσιάσουμε ως τέτοιο και να αρχίσουμε να το τριγυρνάμε ως δόγμα άλλη μια δεκαπενταετία, με αποτέλεσμα να δώσουμε την δυνατότητα στους άλλους φορείς (Δημόσιους και Ιδιωτικούς) να σχεδιάζουν και να υλοποιούν για μας χωρίς εμάς με άγνωστα αποτελέσματα.
Δημήτρης Σαρδελιάνος
Συγκοινωνιολόγος, Γεωπληροφορικός
