Πριν από μια δεκαετία, τα υπουργεία Οικονομικών σε παγκόσμιο επίπεδο, κατακλύζονταν από πυρετό λιτότητας. Οι κυβερνήσεις έκαναν ό,τι μπορούσαν για να μειώσουν τα δημοσιονομικά ελλείμματα, ακόμη και με υψηλή ανεργία και αδύναμη οικονομική ανάπτυξη. Σήμερα τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά, αναφέρει σε άρθρο του ο Economist. Σε όλη τη Δύση, οι περισσότερες οικονομίες βρίσκονται σε καλύτερη κατάσταση. Οι άνθρωποι έχουν δουλειές. Η ανάπτυξη των εταιρικών κερδών είναι ισχυρή. Και όμως οι κυβερνήσεις ξοδεύουν πολύ περισσότερα από όσα εισπράττουν.
Φέτος, η οικονομία των ΗΠΑ προβλέπεται να παρουσιάσει δημοσιονομικό έλλειμμα άνω του 7% του ΑΕΠ. Δεν είναι όμως η μόνη σπάταλη χώρα. Η Εσθονία και η Φινλανδία, δύο συνήθως φειδωλές χώρες της Βόρειας Ευρώπης, παρουσιάζουν επίσης μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα. Πέρυσι το έλλειμμα της Ιταλίας ήταν τόσο μεγάλο όσο το 2010-11, μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2007-09, και το έλλειμμα της Γαλλίας αυξήθηκε στο 5,5% του ΑΕΠ, πολύ πάνω από τις προβλέψεις.
Το ελληνικό μοντέλο δημοσιονομικής ορθότητας
Ορισμένες χώρες ήταν πιο επιφυλακτικές. Πέρυσι η Κύπρος είχε πλεόνασμα. Η Ελλάδα και η Πορτογαλία -που βρίσκονται κοντά στην εξισορρόπηση των προϋπολογισμών τους- μοιάζουν με το μοντέλο της δημοσιονομικής ορθότητας, ακόμη κι αν εξακολουθούν να έχουν κολοσσιαία χρέη, σημειώνει ο Economist.
Ωστόσο, η γενική κατεύθυνση είναι σαφής: Το βρετανικό μέσο έχει αναλύσει δεδομένα από 35 πλούσιες χώρες. Ενώ το 2017-19 η διάμεση χώρα στο δείγμα του είχε δημοσιονομικό πλεόνασμα, πέρυσι παρουσίασε δημοσιονομικό έλλειμμα κοντά στο 2,5% του ΑΕΠ.
Ο πρώτος αφορά τους φόρους. Σε όλο τον πλούσιο κόσμο, οι εισπράξεις είναι εκπληκτικά αδύναμες. Οι φορολογούμενοι υποφέρουν λόγω των αναταραχών στις αγορές στα τέλη του 2022 και στις αρχές του 2023. Οι εταιρείες τεχνολογίας, που πληρώνουν μεγάλους μισθούς, απολύουν μέρος του προσωπικού, περιορίζοντας τις εισφορές του φόρου εισοδήματος.
Καθώς οι τιμές των μετοχών έπεφταν, έγινε πιο δύσκολο για τα νοικοκυριά και τους επενδυτές να πουλήσουν μετοχές προσδοκώντας σε κέρδος, μειώνοντας τη δεξαμενή κεφαλαιακών κερδών. Πέρυσι λίγοι άνθρωποι κέρδισαν χρήματα από την μεταπώληση των σπιτιών καθώς οι τιμές των ακινήτων έπεσαν. Τα ανώτερα στελέχη σε εταιρείες ιδιωτικών επενδυτικών κεφαλαίων, που συχνά λαμβάνουν εισόδημα με τη μορφή αποδόσεων επένδυσης (ROI) και όχι συμβατικού μισθού, είχαν μια κακή χρονιά.
Οι πολιτικοί έχουν γίνει επίσης πιο έτοιμοι να παρέμβουν —και να ξοδέψουν χρήματα— για να διορθώσουν τα αντιληπτά λάθη. Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και την εκτίναξη των τιμών της ενέργειας, οι κυβερνήσεις στην Ευρώπη διέθεσαν περίπου το 4% του ΑΕΠ για να προστατεύσουν τα νοικοκυριά και τις εταιρείες από τις επιπτώσεις. Ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν θέλει να συγχωρήσει όσο περισσότερα χρέη φοιτητών μπορεί πριν από τις προεδρικές εκλογές στην Αμερική τον Νοέμβριο.
Πόσο καιρό μπορεί να συνεχιστεί αυτή η πρακτική; Με την πρώτη ματιά, φαίνεται πως η απάντηση είναι για λίγο. Οι αγορές έχουν κλονιστεί, γεγονός που θα ενισχύσει τις φορολογικές εισπράξεις. Και η βιωσιμότητα του χρέους μιας κυβέρνησης δεν αλλάζει μόνο λόγω του τι συμβαίνει με το έλλειμμα του προϋπολογισμού. Είναι επίσης αποτέλεσμα του συνολικού δημόσιου χρέους, της οικονομικής ανάπτυξης, του πληθωρισμού και των επιτοκίων. Από το τέλος της πανδημίας, ο πληθωρισμός ήταν υψηλός και η ανάπτυξη σταθερή. Αν και τα ποσοστά έχουν κινηθεί ανοδικά, παραμένουν αρκετά χαμηλά σε σχέση με τα ιστορικά πρότυπα.
Ο Economist υπολογίζει ότι το 2022-2023 η μέση πλούσια χώρα μπόρεσε να παρουσιάσει πρωτογενές έλλειμμα περίπου 2% του ΑΕΠ και παρόλα αυτά να μειώσει το λόγο δημόσιου χρέους προς ΑΕΠ. Η ονομαστική αξία του χρέους θα είχε αυξηθεί, αλλά, βοηθούμενο από τον πληθωρισμό, το μέγεθος της οικονομίας θα είχε αυξηθεί ακόμη περισσότερο. Μερικές χώρες αντιμετώπισαν ένα ακόμη πιο ευνοϊκό περιβάλλον. Ο δείκτης χρέους της Ιταλίας έχει μειωθεί κατά περίπου δέκα ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ από το ανώτατο όριο του 2021, παρά τη χαλαρή δημοσιονομική πολιτική της. Η αναλογία της Γαλλίας έχει επίσης μειωθεί. Η Ελλάδα -συνδυάζοντας ευνοϊκές οικονομικές συνθήκες με αυστηρή δημοσιονομική πολιτική- έχει δει τον λόγο χρέους της προς το ΑΕΠ να μειώνεται κατά 50 ποσοστιαίες μονάδες.
Αμερικανική εξαίρεση
Τώρα όμως αυτό αλλάζει. Τα επιτόκια που αντιμετωπίζουν οι κυβερνήσεις δεν πέφτουν ακόμη, παρόλο που η οικονομική ανάπτυξη και ο πληθωρισμός μειώνονται. Αυτό ήδη κάνει τη δημοσιονομική αριθμητική πιο αποθαρρυντική. Για παράδειγμα, η πρωταρχική θέση της ιταλικής κυβέρνησης που συνάδει με έναν σταθερό δείκτη χρέους μειώθηκε από έλλειμμα 1% του ΑΕΠ πέρυσι σε πλεόνασμα 2% σε αυτό, σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Economist. Η Αμερική βρίσκεται σε παρόμοια θέση. Περαιτέρω πτώση του πληθωρισμού, επιβράδυνση της ανάπτυξης ή υψηλότεροι ρυθμοί θα καθιστούσαν ακόμα πιο δύσκολο για τις κυβερνήσεις να σταθεροποιήσουν το χρέος τους.
Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι οι συζητήσεις για δημοσιονομική εξυγίανση έγιναν πρόσφατα πιο έντονες. Η ιταλική κυβέρνηση πιστεύει ότι σύντομα θα αποδοκιμαστεί από την ΕΕ για τη στάση της. Στη Βρετανία το αντιπολιτευόμενο Εργατικό Κόμμα, το οποίο ελπίζει να πάρει την εξουσία σύντομα, υπόσχεται δημοσιονομική ορθότητα. Η γαλλική κυβέρνηση κάνει λόγο για περικοπές στις δαπάνες για την υγεία και τα επιδόματα ανεργίας. Στην κορυφαία οικονομία του κόσμου μπορεί ενόψει εκλογών, ο Ντόναλντ Τραμπ και ο Τζο Μπάιντεν να υπόσχονται φορολογικές περικοπές για εκατομμύρια ψηφοφόρους, αλλά η δημοσιονομική λογική είναι αμείλικτη. Είτε το θέλουν είτε όχι, η εποχή των ανεξέλεγκτων δαπανών από τις κυβερνήσεις θα πρέπει να φτάσει στο τέλος της.
