«Πάντα έχεις στο πίσω μέρος του μυαλoύ σου τον φόβο μιας ενδεχόμενης επίθεσης από ασθενή, συνοδό ή οποιονδήποτε άλλο βρεθεί στον χώρο που δουλεύεις. Αλλά σκέφτεσαι “εντάξει, δεν θα συμβεί σε εμένα”, “υπερβολές είναι όλα αυτά”, προσπαθώντας να πείσεις τον εαυτό σου ότι δεν είναι τόσο σοβαρά τα πράγματα. Οταν όμως το ζήσεις, φεύγουν οι ψευδαισθήσεις και καταλαβαίνεις ότι όντως κινδυνεύεις», τονίζει στην «Κ» ο Σταύρος Καλπαδάκης, γενικός γιατρός στο Κέντρο Υγείας Μοιρών στο Ηράκλειο της Κρήτης και πρόσφατο θύμα βίας σε χώρο της υγείας. Στις 8 Ιανουαρίου δέχθηκε επίθεση από συνοδό ασθενούς με αποτέλεσμα να σπάσει δύο πλευρά και ισχίο και να μείνει αναγκαστικά εκτός υπηρεσίας για 2-3 μήνες. Οπως σημειώνει, «είναι η πρώτη φορά που συνέβη κάτι σοβαρό. Λεκτικές απειλές δεχόμαστε σχεδόν καθημερινά, αλλά στα 16 χρόνια που είμαι στο Κέντρο Υγείας, ποτέ κανείς έως τώρα δεν είχε σηκώσει χέρι σε γιατρό».
Η βία στους χώρους υγείας είναι ένα συχνό φαινόμενο, που απασχολεί τα συστήματα υγείας τα τελευταία χρόνια, γεγονός που οδήγησε στην αφιέρωση της 12ης Μαρτίου ως Ευρωπαϊκής Ημέρας για την καταπολέμηση της βίας κατά των γιατρών και των επαγγελματιών υγείας. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ποσοστό που κυμαίνεται από 8% έως 38% των επαγγελματιών υγείας, ανάλογα με τη χώρα, την ειδικότητα και τον χώρο εργασίας και το ωράριο, έχει υποστεί σωματική βία σε κάποια στιγμή της καριέρας του. Επικαλούμενος τα αποτελέσματα μετα-ανάλυσης 253 διεθνών μελετών, που δημοσιεύθηκε λίγο πριν από την πανδημία (2019), ο ΠΟΥ αναφέρει ότι το 62% των επαγγελματιών υγείας αναφέρουν ότι έχουν εκτεθεί σε κάποια μορφή βίας το τελευταίο έτος. Η πιο συχνή μη σωματική βία είναι η λεκτική (58%) και ακολουθούν οι απειλές (33%) και η σεξουαλική παρενόχληση (12%).
«Το “ψιτ κοπελιά” πάει κι έρχεται στα ελληνικά νοσοκομεία. Δεν είναι “κοπελιά”. Είναι η γιατρός», επισημαίνει στην «Κ» ο πρόεδρος του Πανελληνίου Ιατρικού Συλλόγου, Θανάσης Εξαδάκτυλος. Υψηλότερο κίνδυνο να υποστούν βία έχουν νοσηλευτές, γιατροί, γενικά το προσωπικό των επειγόντων, οι τραυματιοφορείς και οι διασώστες. Πρόσφατο παράδειγμα, τον περασμένο Οκτώβριο στη Βέροια, όταν ασθενής γρονθοκόπησε διασώστη του ΕΚΑΒ επειδή διαφώνησε με το δρομολόγιο που ακολούθησε το ασθενοφόρο.
Το φαινόμενο έχει υφέσεις και εξάρσεις και σχετίζεται άμεσα με την πίεση που υφίσταται το κοινωνικό σύνολο, αλλά και την κοινωνική αντίληψη μια δεδομένη στιγμή. Στο πρώτο κύμα της πανδημίας, στην Ελλάδα οι γιατροί ήταν οι «ήρωες», οπότε και τα περιστατικά βίας αφορούσαν κυρίως «αρνητές» της COVID-19, ή συγγενείς ασθενών που νοσηλεύονταν σε κλινικές COVID και δεν τους επιτρεπόταν να επισκεφθούν τον άνθρωπό τους. «Η κοινωνία τότε μας θεωρούσε “ιερά τέρατα”. Μετά, σιγά σιγά, έφυγαν τα ιερά και έμειναν μόνο τα “τέρατα” στα μάτια κάποιων», αναφέρει στην «Κ» ο γενικός γραμματέας του Πανελληνίου Ιατρικού Συλλόγου, οφθαλμίατρος Δημήτρης Βαρνάβας. Σε αυτή τη φάση, οι μεγάλες ελλείψεις προσωπικού και η εκτίναξη του χρόνου αναμονής στα τμήματα Επειγόντων Περιστατικών και στα τακτικά ιατρεία δίνουν επιπλέον αφορμές για διαπληκτισμούς και εντάσεις. Οπως σημειώνει στην «Κ» ο νοσηλευτής στο Θριάσιο, Τάκης Παντέλης, «υπάρχει μεγάλη ένταση. Οι πολίτες έρχονται με χειρότερους όρους όσον αφορά τις συνθήκες περίθαλψης και πολύ πιο θυμωμένοι με το τι συμβαίνει έξω στη ζωή τους».
Στη Βέροια ασθενής γρονθοκόπησε διασώστη του ΕΚΑΒ επειδή διαφώνησε με το δρομολόγιο που ακολούθησε το ασθενοφόρο.
Ο κ. Καλπαδάκης ακόμη αναρωτιέται για ποιον λόγο δέχθηκε την επίθεση. «Ηταν ημέρα εφημερίας, Κυριακή, περίπου 5 το απόγευμα, όταν ήρθαν δύο νεαροί. Ο ένας από τους δύο, μας είπε ότι ο φίλος του είχε πιει και δεν είναι καλά. Ο 20χρονος ασθενής, που πάσχει από σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1, όπως μας είπε, είχε πολύ χαμηλό σάκχαρο, σε βαθμό που κινδύνευε η ζωή του. Του χορηγήσαμε ορό γλυκόζης για να ανέβει λίγο το σάκχαρο. Επειδή τα επίπεδα δεν ανέβαιναν ικανοποιητικά, επιλέξαμε να του κάνουμε ενδοφλέβια ένεση με έξτρα ορό σακχάρου. Εν τω μεταξύ, ο συνοδός ήταν τρομερά ανήσυχος, συνεχώς ρωτούσε τι κάνουμε στον φίλο του. Απ’ ό,τι καταλάβαμε εκ των υστέρων, μάλλον πίστευε ότι του κάναμε εμβόλιο για τον κορωνοϊό. Από τη φασαρία ο ασθενής φοβήθηκε, πέταξε τους ορούς και άρχισε να τρέχει προς την έξοδο του Κέντρου Υγείας. Τον ακολούθησα γρήγορα, γιατί ήξερα ότι κινδύνευε η ζωή του. Σε εκείνη ακριβώς τη φάση αισθάνομαι μια τρομερή ώθηση, ένα απίστευτο σπρώξιμο από πίσω. Αισθάνθηκα ότι πετάω στην κυριολεξία και κατάλαβα ότι θα πέσω άσχημα. Χτύπησα. Δυστυχώς έσπασα δύο πλευρά. Το χειρότερο από όλα, και αυτό που με έχει καθηλώσει σπίτι, είναι ότι έσπασα το ισχίο μου».
Ο κ. Καλπαδάκης παραμένει εκτός εργασίας και με πατερίτσες. Για να επιστρέψει στην εργασία θα χρειαστούν 2-3 μήνες. Αυτό είναι πρόβλημα για το Κέντρο Υγείας Μοιρών. «Είμαστε λίγοι οι γιατροί, βγαίνουν δύσκολα οι εφημερίες και τα πρωινά ιατρεία. Ο ένας που λείπει δημιουργεί πρόβλημα», επισημαίνει. Στα 16 χρόνια που εργάζεται ως γενικός γιατρός στο Κέντρο Υγείας Μοιρών, είναι η πρώτη φορά που κάποιος από το προσωπικό έχει δεχθεί σωματική βία. Οπως τονίζει, «λεκτικές απειλές έχουμε καθημερινά, όπως “θα σε αναφέρω”, “θα το πω στον διευθυντή σου”, “θα φωνάξω την αστυνομία”, κ.ά. Προσπαθούμε να αποφεύγουμε τις αντιπαραθέσεις, γιατί τα επείγοντα είναι ένα περιβάλλον με αρκετή ένταση, που καλείσαι να διατηρήσεις την ψυχραιμία σου και να κάνεις αυτό που πρέπει για τον ασθενή. Πολλές φορές κάνεις ακόμη και τον χαζό γιατί βλέπεις ότι ο άλλος είναι εκτός εαυτού». Στην περίπτωσή του, η 7η Υγειονομική Περιφέρεια Κρήτης κινήθηκε αυτεπάγγελτα και κατέθεσε μηνυτήρια αναφορά, ενώ δεσμεύθηκε ότι θα βάλει κάμερες στην είσοδο και στον χώρο αναμονής του Κέντρου Υγείας. «Είναι κάτι που μπορεί να βοηθήσει, αλλά δεν παύεις να αισθάνεσαι εκτεθειμένος ανά πάσα στιγμή, στον θυμό και τον παραλογισμό».
Σε αντίθεση με το παρελθόν, πλέον οι διοικήσεις των νοσοκομείων έχουν αρχίσει να παρεμβαίνουν, αν και το θεσμικό πλαίσιο δεν είναι σαφές για να προστατεύσει το προσωπικό. «Πριν από δύο εβδομάδες είχαμε ένα σοβαρό περιστατικό στη Μαιευτική Γυναικολογική Κλινική στο Θριάσιο, όπου ένας Ρομά επιτέθηκε σε προσωπικό της κλινικής. Η διοίκηση του νοσοκομείου υπέβαλε μήνυση και ο Ρομά συνελήφθη. Τον περασμένο Ιούνιο στο τμήμα Επειγόντων Περιστατικών, μία παιδίατρος δέχθηκε χτύπημα στο πρόσωπο από συγγενή ασθενούς. Επίσης επιλήφθηκε η διοίκηση. Ο “τακτικός μας” επισκέπτης, που έχει επανειλημμένα έρθει στο νοσοκομείο και έχει τραυματίσει τουλάχιστον τρεις γιατρούς τον τελευταίο χρόνο, έχει να εμφανιστεί περίπου δύο μήνες έπειτα από αναφορά της διοίκησης του νοσοκομείου», σημειώνει ο κ. Παντέλης.
«Θα σας φέρω τα κανάλια», «Θα τα πούμε», «Ντροπή σας»
Το Θριάσιο είναι ένα νοσοκομείο όπου τα περιστατικά βίας είναι συχνά. «Ενα με δύο σοβαρά περιστατικά τον μήνα, και σχεδόν καθημερινά επεισόδια λεκτικής βίας. Γενικά έχει ενταθεί η λεκτική βία. Είναι φοβερή η ένταση. Εκφράζεται μεγάλος θυμός του κόσμου λόγω των αναμονών», αναφέρει ο κ. Παντέλης και συνεχίζει: «Οι πιο συχνές φράσεις είναι “Θα φέρω τα κανάλια”, “Θα τα πούμε”, “Ντροπή σας”, “Είστε απαράδεκτοι”. Μας στεναχωρεί αυτή η αντιμετώπιση, αφού όποιος βρεθεί στο νοσοκομείο βλέπει πόσο δύσκολη είναι η κατάσταση. Το 2010 ήμασταν 101.000 υγειονομικοί στο ΕΣΥ. Τώρα είμαστε 73.000, που εξυπηρετούν τις ίδιες ανάγκες που εξυπηρετούσαν οι 101.000. Θα πρέπει ο κόσμος να κατανοήσει ότι είμαστε οι επαγγελματίες που δεν επαρκούν. Αυτοί που κάνουν αγώνα για να βγει η δουλειά. Και είμαστε αυτοί που θα αναδείξουν τα προβλήματα για να λυθούν. Δεν θα ακούσεις ποτέ το υπουργείο Υγείας να λέει δημόσια ότι υπάρχουν οκτάωρες αναμονές στα επείγοντα».
Ο κ. Βαρνάβας τονίζει ότι «σε αυτή τη φάση, επειδή έχουν αποψιλωθεί τα νοσοκομεία από προσωπικό και έχουν εκτιναχθεί τα ραντεβού στα ύψη, υπάρχουν πολλές διαμαρτυρίες σε γιατρούς και νοσηλευτές αλλά και σε διοικητικές υπηρεσίες. Συχνά έρχονται απλά περιστατικά ως επείγοντα, τους λένε οι γιατροί ότι δεν είναι επείγον το περιστατικό και ότι θα πρέπει να κλείσουν ραντεβού με αποτέλεσμα διαμαρτυρίες επειδή θα περιμένουν πολύ. Οι διαμαρτυρίες αυτές μπορεί να οδηγήσουν σε διαπληκτισμούς και εντάσεις». Στην περίπτωση που η κατάσταση «ξεφύγει», η αναστάτωση που θα δημιουργηθεί από ένα βίαιο περιστατικό, αφορά το σύνολο της λειτουργίας του νοσοκομείου. «Ενα τέτοιο επεισόδιο, όπου θα κληθεί να έρθει η αστυνομία, μπορεί να διαρκέσει ακόμα και δύο ώρες. Σε αυτό το διάστημα όλα «παγώνουν» σε ό,τι αφορά τη λειτουργία της μονάδας. Και το θέμα είναι σε τι ψυχική κατάσταση και με τι αποθέματα ο γιατρός ή ο νοσηλευτής που δέχθηκε την επίθεση θα συνεχίσει να ασκεί το λειτούργημα για την υπόλοιπη βάρδια», σημειώνει ο κ. Βαρνάβας.
«Η βία στους χώρους υγείας είναι μία ιστορία μερικών δεκαετιών παγκοσμίως. Δεν είναι μόνο ελληνική», αναφέρει ο κ. Εξαδάκτυλος. «Υπάρχουν χώρες όπου το φαινόμενο είναι πολύ έντονο. Στο Πακιστάν σε χώρους υγείας έχουν ένοπλους φρουρούς, ενώ σε χώρες της Νότιας Αμερικής σημειώνονται και δολοφονίες. Στο NHS (National Health Service) του Ηνωμένου Βασιλείου πριν από τέσσερα χρόνια, έκαναν μία μεγάλη καμπάνια για το συγκεκριμένο θέμα. Στην Ελλάδα το πρόβλημα δεν έχει μετρηθεί. Σύμφωνα με τον κ. Βαρνάβα, ένα από τα αιτήματα των γιατρών είναι να υπάρξει ένα πρωτόκολλο καταγραφής με διαβάθμιση της βίας, για να υπάρχει μία εικόνα στα επόμενα χρόνια.
Και φυσικά θα πρέπει να ληφθούν μέτρα αποτροπής της βίας. «Οπως το να μην έχουν πρόσβαση σε όλους τους χώρους του νοσοκομείου συγγενείς, ακόμα και ασθενείς, εάν δεν χρειάζεται», επισημαίνει ο κ. Εξαδάκτυλος, «θα πρέπει να μπουν κλειδαριές ασφαλείας σε χώρους όπου κοιμούνται οι γιατροί, στα αποδυτήρια, στα χειρουργεία και στους χώρους νοσηλείας. Και ζητούμε από την πολιτεία φύλαξη. Δεν είναι λογικό σε ένα Κέντρο Υγείας που έχει μέσα φάρμακα με ναρκωτικές ουσίες, να είναι μόνο δύο γυναίκες με ολόκληρο νυχτέρι». Σύμφωνα με τον ίδιο, «θα πρέπει να θεσπιστούν ειδικές ποινές για ανθρώπους που βιαιοπραγούν εναντίον των επαγγελματιών υγείας. Εάν κάποιος δώσει ένα-δύο χαστούκια σε έναν γιατρό μέσα σε νοσοκομείο, η αντιμετώπιση θα είναι όπως και να δώσει κάποιος ένα χαστούκι έξω στον δρόμο. Η ποινική αντιμετώπιση είναι διαφορετική εάν το ίδιο περιστατικό συμβεί εναντίον αστυνομικού ή δικαστικού, και ορθώς. Το ίδιο θα πρέπει να ισχύει και για εμάς». Ο κ. Βαρνάβας προσθέτει ότι θα πρέπει να θεσμοθετηθεί το πλαίσιο, ώστε να αναλαμβάνει το νοσοκομείο τις νομικές ενέργειες εναντίον αυτού που επιτίθεται, αλλά και τη νομική κάλυψη του επαγγελματία υγείας που έχει υποστεί την επίθεση.
Το θέμα της βίας εναντίον επαγγελματιών υγείας θα συζητηθεί και κατά τη σύνοδο προέδρων των Ιατρικών Συλλόγων το προσεχές Σάββατο 4 Μαρτίου. Ειδική εκδήλωση με αφορμή την Ευρωπαϊκή Ημέρα κατά της βίας σε χώρους Υγείας, προγραμματίζει για τις 10 Μαρτίου ο Πανελλήνιος Ιατρικός Σύλλογος.
