Οι έφηβοι και οι νεαροί ενήλικες συνθέτουν το κυρίαρχο κοινό του διαδικτύου γενικότερα και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ειδικότερα. Αποτελούν αναμφισβήτητα τους πιο εξοικειωμένους χρήστες των δημοφιλέστερων πλατοφορμών, ενώ συχνά αποκαλούνται «ψηφιακοί νομάδες», με το 71% του παγκόσμιου εφηβικού πληθυσμού να χρησιμοποιεί το διαδίκτυο.
Σε έρευνα που διεξήγαγε ο ίδιος με τους συνεργάτες του διαπιστώθηκε ότι οι έφηβοι δυσκολεύονται να εντοπίσουν τις ψευδείς ειδήσεις, ιδιαίτερα εκείνες που αφορούν στην υγεία, ανάμεσα στις χιλιάδες πληροφορίες που δημοσιεύονται στο διαδίκτυο. Τα νέα επιστημονικά ευρήματα δημοσιεύθηκαν στο Frontiers in Psychology.
Το μεγαλύτερο μέρος της έρευνας που έχει διενεργηθεί έως τώρα αναφορικά με την αξιοπιστία των ειδήσεων του διαδικτύου αφορά στους ενήλικες. Οι ερευνητές θέλησαν να διαπιστώσουν κατά πόσο οι έφηβοι είναι σε θέση να εντοπίσουν τις ψευδείς ειδήσεις και να τις περιθωριοποιήσουν.
Η παραπληροφόρηση αποτελεί σοβαρή απειλή για τη δημόσια υγεία και προκαλεί ανησυχία, καθώς τα τελευταία χρόνια ένας ολοένα αυξανόμενος όγκος ψευδών ειδήσεων κάνει την εμφάνισή του στις πλατφόρμες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. «Κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19 σημειώθηκε μια έκρηξη ψευδών ειδήσεων στον τομέα της υγείας», επισημαίνει ο Δρ. Masaryk.
Προγενέστερη έρευνα έδειξε ότι οι διαδικτυακές ειδήσεις για την υγεία είναι κατά κύριο λόγο ατελείς και αβάσιμες, ενώ δεν αποκλείεται να εμπεριέχουν και δυνητικά επιβλαβείς για την υγεία πληροφορίες. Οι ψευδείς ειδήσεις είναι ικανές να οδηγήσουν σε κακές επιλογές για την υγεία, επικίνδυνη συμπεριφορά, αλλά και απώλεια εμπιστοσύνης στις υγειονομικές αρχές. Για παράδειγμα, η θετική αποτύπωση συνηθειών, όπως το κάπνισμα και η κατανάλωση αλκοόλ, οδηγεί τους εφήβους στην υιοθέτηση επικίνδυνων συμπεριφορών. Από την άλλη, η πληροφόρηση που προέρχεται από τους ειδικούς μπορεί να συμβάλλει στην υιοθέτηση θετικών αλλαγών στον τρόπο ζωής, καλύτερη φροντίδα του εαυτού και περισσότερη συμμόρφωση σε θεραπείες.
Έχει διαπιστωθεί ότι οι έφηβοι αξιολογούν τις διαδικτυακές πληροφορίες λαμβάνοντας υπόψη τα δομικά χαρακτηριστικά ενός ιστότοπου, όπως η γλώσσα και η αισθητική. Για παράδειγμα, οι ιστότοποι επίσημων οργανισμών, αξιόπιστων εταιρειών και επιχειρήσεων που χρησιμοποιούν επιχειρηματική γλώσσα τείνουν να θεωρούνται πιο αξιόπιστοι.
Παλαιότερη έρευνα ανέδειξε πέντε συντακτικά στοιχεία που σχετίζονται με την εμπιστοσύνη που δείχνουν οι έφηβοι στις διαδικτυακές ειδήσεις:
- Η χρήση υπερθετικών
- Η χρήση φράσεων που λειτουργούν ως δόλωμα (clickbait)
- Τα γραμματικά λάθη
- Η επίκληση στις αρχές
- Η χρήση χρωματισμού των λέξεων (bold)
Βασισμένοι σε αυτή τη μελέτη, οι ερευνητές θέλησαν να αξιολογήσουν την επίδραση που έχει στην αξιοπιστία των ειδήσεων υγείας η χειραγώγηση μέσω του περιεχομένου, αλλά και της αισθητικής τους.
Στη μελέτη συμμετείχαν 300 μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ηλικίας 16-19 ετών, στους οποίους παρουσιάστηκαν 7 σύντομες ειδήσεις αναφορικά με τα οφέλη διάφορων φρούτων και λαχανικών στην υγεία.
Οι ειδήσεις αυτές χωρίστηκαν σε:
- Ψευδείς
- Ουδέτερες αληθείς
- Αληθείς με συντακτικές παρεμβάσεις (υπερθετικός, clickbait, bold, γραμματικά λάθη και επίκληση των αρχών)
Κατόπιν, ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να βαθμολογήσουν την αξιοπιστία των ειδήσεων.
Διαπιστώθηκε ότι μπόρεσαν να διακρίνουν μεταξύ απροκάλυπτα πλαστών μηνυμάτων υγείας και μηνυμάτων υγείας που είτε ήταν αληθή είτε ελαφρώς παραλλαγμένα με στοιχεία επεξεργασίας. Ειδικότερα, το 48% των συμμετεχόντων έδειξε περισσότερη εμπιστοσύνη στις ουδέτερες αληθείς ειδήσεις απ’ ότι στις ψευδείς. Ωστόσο, το 41% αξιολόγησε τις ψευδείς και τις ουδέτερες αληθείς ειδήσεις εξίσου αξιόπιστες, ενώ το 11% θεώρησε τις ουδέτερες αληθείς ειδήσεις για την υγεία λιγότερο αξιόπιστες από τις ψευδείς.
Ο μύθος του «clickbait»
«Η αξιοπιστία μιας είδησης ισοδυναμεί με τη δυνατότητα ταυτοποίησης του αληθούς και του ψευδούς περιεχομένου», υποστηρίζει ο Δρ. Masaryk.
Στην περίπτωση των ειδήσεων που μοιάζουν λογικές, οι έφηβοι δεν μπόρεσαν να διακρίνουν τη διαφορά μεταξύ των ουδέτερων αληθών ειδήσεων και των ειδήσεων με συντακτικές παρεμβάσεις. Προέκυψε, επίσης, ότι δεν μπόρεσαν να αποφασίσουν εάν η αξιοπιστία μιας είδησης βασίζεται ή όχι σε στοιχεία επεξεργασίας του κειμένου.
«Η μόνη εκδοχή είδησης που αποδείχθηκε σημαντικά λιγότερο αξιόπιστη σε σύγκριση με μια αληθή είδηση υγείας ήταν στις περιπτώσεις που χρησιμοποιήθηκαν επικεφαλίδες τύπου clickbait», σχολίασε ο Δρ. Masaryk.
Τα ευρήματα υπογραμμίζουν την ανάγκη καλύτερης «θωράκισης» των παιδιών, ώστε να είναι περισσότερο ικανά να εντοπίζουν τα στοιχεία επεξεργασίας που μαρτυρούν την ποιότητα μιας πληροφορίας. Οι ειδικοί προτείνουν να εστιάσουμε στην εκπαίδευση σχετικά με θέματα υγείας, αλλά και στην ανάπτυξη δεξιοτήτων όπως η αναλυτική σκέψη και ο επιστημονικός συλλογισμός.
«Πρόκειται για δεξιότητες που μπορούν να συμβάλλουν στη διάκριση των ψευδών από τα αληθή μηνύματα υγείας», κατέληξε ο Masaryk.
