Είχε όλα τα φόντα να γίνει viral. Μόνα Λίζα, Banksy επιρροές, γυμνό. Αυτή τη φορά η καλλιτεχνική «παρέμβαση» δεν περιορίστηκε σε ένα μουστακάκι στον πίνακα αλλά «αποκάλυψε» τα οπίσθια της «Moona Lisa», όπως τα φαντάστηκε ο Νικ Γουόκερ, καλλιτέχνης που προήλθε από την περίφημη σκηνή του Μπρίστολ των αρχών της δεκαετίας του ’80 και θεωρείται σήμερα ένα από τα μεγαλύτερα ονόματα στη street art. Το γλυπτό που δημιούργησε και εκτίθεται στο μουσείο του Μπρίστολ, έχει σχεδιάσει ο καλλιτέχνης κατ’ επανάληψη σε τοίχους και πίνακες και μάλιστα τα έχει πάει αρκετά καλά σε δημοπρασίες. Υπάρχει όμως κάτι περισσότερο από μια ινσταγκραμική εικόνα που σίγουρα δεν φτιάχτηκε για να σοκάρει; Ζητήσαμε την άποψη από δύο επιμελητές και ιστορικούς τέχνης, τη Λουίζα Καραπιδάκη και τον Χριστόφορο Μαρίνο.
Χριστόφορος Μαρίνος: Δεν έχει τη δύναμη να σοκάρει
Το γλυπτό του Nick Walker, με τον περιπαικτικό τίτλο «Moona Lisa» (λογοπαίγνιο που συγχωνεύει το όνομα Mona και το ρήμα moon: δείχνω τα οπίσθιά μου), είναι μια εικονοκλαστική χειρονομία, με την οποία ο καλλιτέχνης επιτίθεται σε μια αγαπημένη εικόνα. Δύο χρόνια νωρίτερα ο ίδιος καλλιτέχνης είχε συγχωνεύσει την εικόνα της Mona Lisa με εκείνη της Marge Simpson – η μεταξοτυπία του έφερε τον τίτλο Mona Simpson. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η καταγωγή αυτών των έργων βρίσκεται στο επιδιορθωμένο readymade L.H.O.O.Q (1919) του Marcel Duchamp, ο οποίος διακωμωδεί το πορτρέτο της Τζοκόντας σχεδιάζοντας με μολύβι ένα μουστακάκι και ένα γενάκι στο πρόσωπό της – όχι φυσικά στον πραγματικό πίνακα, αλλά σε μια αναπαραγωγή της. Στην εποχή της μηχανικής αναπαραγωγής της τέχνης (για να θυμηθούμε και το γνωστό δοκίμιο του Walter Benjamin) ο καλλιτέχνης όφειλε να είναι ατίθασος και προκλητικός. Ο καλλιτέχνης «πειραχτήρι» είχε μόλις γεννηθεί. Παραδόξως, και το έργο του Duchamp αποτελεί λογοπαίγνιο: διαβάζοντας τα γράμματα στα γαλλικά διασκεδάζεις όταν ανακαλύπτεις ότι αυτά παραπέμπουν στη λαϊκή έκφραση (elle a chaud au cul) «την τρώει ο κώλος της».Αραγε ο Walker και ο Bansky, ο δημιουργός του graffiti που ενέπνευσε τον πρώτο, είχαν υπόψη τους το readymade του Duchamp; Το σίγουρο είναι πως έργα όπως το «Moona Lisa» δεν έχουν τη δύναμη να σοκάρουν. Είναι περισσότερο έργα διασκεδαστικά, όπως ο αυνανιζόμενος Μίκυ Μάους του Keith Haring, έργο του 1981. Αλλωστε στον ελιτίστικο χώρο της σύγχρονης τέχνης η «Moona Lisa» δύσκολα θα γίνει αποδεκτή. Οι επιμελητές μουσείων και οι καλλιτέχνες που έχουν σπουδάσει σε αναγνωρισμένες σχολές καλών τεχνών σνομπάρουν τέτοια έργα, τα θεωρούν δευτερο-κλασάτα, εξυπνάδες.Καταλήγουμε δηλαδή πάλι στη γνωστή αντιπαράθεση υψηλής και χαμηλής τέχνης, με το graffiti και τη street art να ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία. Η «Moona Lisa» είναι λαϊκή τέχνη, τέχνη για τις μάζες, για το BBC. Η δύναμή της περιορίζεται στη στιγμή της είδησης. Ωστόσο, το συγκεκριμένο γλυπτό έρχεται να μας υπενθυμίσει ότι το «mooning», ως χειρονομία χλευασμού και προσβολής, ανάγεται πολλούς αιώνες πίσω, αρχής γενομένης από τα μεσαιωνικά χρόνια. Και ίσως σε αυτή την παραπομπή να έγκειται το ενδιαφέρον του έργου του Walker.
* Ιστορικός της τέχνης και επιμελητής.
Λουίζα Καραπιδάκη: Μια «διαφορετική αφήγηση»
Η «Mόνα Λίζα» ή «La Joconde» του Λεονάρντο ντα Βίντσι, έργο των αρχών του 16ου αιώνα, είναι σίγουρα ένας σταθμός στην ιστορία της τέχνης, κάτι που δεν θα γίνει ποτέ ένα οποιοδήποτε έργο εμπνευσμένο ή παραποιημένο από την ιδιότυπη ομορφιά της ή την αινιγματική μορφή της. Είναι όμως αξιοσημείωτο ότι ακόμα και οι καλλιτέχνες του 21ου αιώνα εμπνέονται συστηματικά από την εικόνα της. Σήμερα, στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, της ηλεκτρονικής εικόνας, της πληροφόρησης και παραπληροφόρησης και κυρίως της απόλυτης ελευθερίας της έκφρασης, μπορεί ένας καλλιτέχνης να φιλοτεχνήσει οποιοδήποτε έργο «τολμηρό», προκλητικό, χωρίς φραγμούς, μέσα στα πλαίσια μιας δέουσας δεοντολογίας. Αλλωστε το πνεύμα του ανταγωνισμού, τώρα και πολλές δεκαετίες, οδηγεί τους καλλιτέχνες σε «τραβηγμένες απεικονίσεις», όπως ερωτικές σκηνές, εικόνες βίας, πόνου κ.ά. και εν γένει οτιδήποτε μπορεί να προκαλέσει το κοινό. Ενδεικτικά αξίζει να αναφερθεί το έργο του Αντι Γουόρχολ, της Αμπράμοβιτς και του Τζεφ Κουνς. Στο έργο «Τα οπίσθια της Μόνα Λίζα» του ανατρεπτικού Νικ Γουόκερ, τo ιδιαίτερο ενδιαφέρον έγκειται στο γεγονός ότι η Τζοκόντα μεταμορφώνεται ξαφνικά σε γυναίκα του πόθου με «σάρκα και οστά». Ο καλλιτέχνης καυτηριάζει με τον δικό του τρόπο τον φαινομενικό καθωσπρεπισμό. Ας μην ξεχνάμε ότι ο καλλιτέχνης ανήκει στην πειραματική πρωτοποριακή ομάδα του κινήματος Vanguard, «the experimental spirit of the modernist vanguard», που ήδη από τη δεκαετία του ’80 έχει δημιουργήσει μια σειρά από αρκετά προκλητικά γκράφιτι και έχει αναδείξει την επικοινωνιακή δύναμη των έργων της street art. Αλλωστε η τέχνη του δρόμου έχει το μεγάλο αβαντάζ ότι απευθύνεται σε ένα ευρύ κοινό.
Οσον αφορά τη μεταφορά του έργου, από τη δισδιάστατη τοιχογραφία σε περίοπτο γλυπτό τεραστίων διαστάσεων, το τελευταίο προκαλεί περισσότερο γιατί αποδίδεται με μεγαλύτερο ρεαλισμό. Παρά ταύτα νομίζω ότι τίποτα δεν μπορεί ουσιαστικά να προκαλέσει πια το κοινό και το μόνο που υπερισχύει, τελικά, είναι η περιέργεια για τη «διαφορετική αφήγηση».
Τέλος, η αποστολή κάθε καλλιτέχνη από αρχαιοτάτων χρόνων είναι να σκέφτεται και να εκφράζεται ελεύθερα. Είναι γνωστό άλλωστε ότι σε όλη την ιστορία της τέχνης υπήρχαν έργα που προκάλεσαν το κοινό με την απεικόνισή τους και οφείλω να αναφερθώ σε άλλα δύο χαρακτηριστικά έργα τέχνης του Μανέ: την «Ολυμπία» και το «Γεύμα στη χλόη», του 1863, που έφαγε μέχρι και ξύλο από τους θεατές γιατί τόλμησε απλά να απεικονίσει νατουραλιστικά το γυμνό γυναικείο σώμα.
