Στους -κατά μέσον όρο 50 καθημερινά- άνδρες που συλλαμβάνονται το τελευταίο διάστημα για αδικήματα ενδοοικογενειακής βίας περιλαμβάνονται πρόσωπα με χαμηλή ή στοιχειώδη μόρφωση, χαμηλό οικονομικό επίπεδο, αλλά και άνθρωποι που δεν έχουν καμία σχέση με αυτό το στερεότυπο. Ολοι τους, όμως, έχουν την πεποίθηση ότι οι γυναίκες δίπλα τους είναι ιδιοκτησία τους και συνεπώς μπορούν να συμπεριφέρονται αναλόγως, ενώ τα social media αναδεικνύονται νέο όπλο συστηματικής παρακολούθησης και κακοποίησης θυμάτων.
Την περασμένη Τρίτη, μια 30χρονη γυναίκα βρισκόταν με τον σύντροφό της στο αυτοκίνητό του, στην παραλιακή λεωφόρο του Ηρακλείου. Το ζευγάρι καβγάδισε και ο άνδρας άρχισε να τη βρίζει και να τη χτυπάει. Οταν η κοπέλα κατάφερε να απεγκλωβιστεί, ειδοποίησε την Αστυνομία και μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο σε κατάσταση σοκ από τα χτυπήματα.
Ο 41χρονος σύντροφός της, που δεν ήταν η πρώτη φορά που τη χτυπούσε, όταν συνελήφθη, ισχυρίστηκε ότι όλα είχαν γίνει στο πλαίσιο «ερωτικού παιχνιδιού» που ξέφυγε. Την Παρασκευή καταδικάστηκε σε φυλάκιση τριών ετών και μάλιστα χωρίς αναστολή για ενδοοικογενειακή επικίνδυνη σωματική βλάβη κατ’ εξακολούθηση, ενδοοικογενειακή απειλή, ενδοοικογενειακή παράνομη βία και εξύβριση.
Στην Κρήτη τα κρούσματα ενδοοικογενειακής βίας είναι πολλά -κατατάσσεται στις πρώτες θέσεις των στατιστικών της Αστυνομίας- έχουν όμως κι ένα ακόμη θλιβερό χαρακτηριστικό: τα περιστατικά εκεί είναι πολύ πιο βίαια σε σχέση με άλλες περιοχές. Ενα εντυπωσιακό στοιχείο που προκύπτει από τα επίσημα στατιστικά είναι ότι στη συντριπτική τους πλειονότητα οι θύτες είναι νυν σύζυγοι – σύντροφοι των θυμάτων και σε πολύ μικρότερο ποσοστό τέως σύζυγοι ή σύντροφοι. Εντυπωσιακός, όμως, είναι και ο αριθμός των παιδιών που στρέφονται με βία κατά των γονιών τους: «Σκεφτείτε πόσοι γιοι έχουν σκοτώσει τις μανάδες τους…», επισημαίνει αστυνομικός.
Οι καταγγελίες
Η δολοφονία της Κυριακής Γρίβα στους Αγίους Αναργύρους, αλλά και της 40χρονης Ενκελέιντα την περασμένη εβδομάδα εν μέση οδώ στο Μενίδι, τρόμαξαν γυναίκες θύματα βίας. Πολλές είδαν τον εαυτό τους στη θέση τους και ζητούν βοήθεια με μεγαλύτερη ευκολία. Σε λιγότερο από είκοσι μέρες μέσα στον Μάιο έγιναν σχεδόν 850 συλλήψεις για αδικήματα ενδοοικογενειακής βίας – περίπου 50 το 24ωρο. Ενδεικτικό της εκτόξευσης των καταγγελόμενων περιστατικών είναι ότι το πρώτο τετράμηνο του 2023 είχαν διαπιστωθεί 3.600 τέτοια αδικήματα, ενώ φέτος το ίδιο διάστημα διαπιστώθηκαν 5.337!
Οι περισσότερες υποθέσεις παίρνουν τον δρόμο της τακτικής δικαιοσύνης. Οι περισσότερες γυναίκες που προχωρούν σε καταγγελία είναι ηλικίας μεταξύ 35 και 50 ετών, συνήθως έχουν ανήλικα παιδιά και σε πολλές περιπτώσεις είναι οικονομικά εξαρτημένες από τον άνδρα-θύτη, αλλά και δέσμιες αντιλήψεων όπως «όλα τα ζευγάρια τσακώνονται», «ας μη διαλύσω το σπίτι μου». Εκτός από τα θύματα όμως, μετά από υποθέσεις όπως αυτή της Κυριακής στους Αγίους Αναργύρους, παρατηρείται ευαισθητοποίηση και της κοινωνίας με γείτονες να καταγγέλλουν περιστατικά που αντιλαμβάνονται.
Οι αστυνομικοί, πάντως, αναγνωρίζουν ότι αυτή η έκρηξη στα καταγγελλόμενα αδικήματα δεν είναι η πρώτη φορά που καταγράφεται. Ηταν Ιούλιος του 2021, είχαν προηγηθεί οι δολοφονίες της Καρολάιν Κράουτς από τον Μπάμπη Αναγνωστόπουλο στα Γλυκά Νερά και της Γαρυφαλλιάς Ψαράκου στη Φολέγανδρο από τον σύντροφό της, όταν ένας 40χρονος, τότε, άνδρας σκότωσε εν ψυχρώ την 31χρονη σύζυγο και μητέρα του παιδιού του μέσα στο σπίτι τους στη Δάφνη. Ο άνδρας, που διατηρούσε ψητοπωλείο στην ίδια περιοχή, προκαλούσε συχνά καβγάδες και έκανε άπειρες σκηνές ζηλοτυπίας, καθώς θεωρούσε ότι η γυναίκα του τον απατούσε.
Οταν αποφάσισε να τη σκοτώσει, πήγε το παιδί τους σε μια πλατεία να παίξει κι εκείνος μαχαίρωσε τη γυναίκα ενώ ήταν ξαπλωμένη στο κρεβάτι της. Η συγκεκριμένη υπόθεση μάλιστα θυμίζει αρκετά αυτήν της Κυριακής, αφού οι αστυνομικοί που είχαν κληθεί να πάνε στο σπίτι ενώ ήταν σε εξέλιξη καβγάς, ειδοποιημένοι από γειτόνισσα που δεν είχε κλείσει τ’ αυτιά της στη βία, άνοιξαν το παράθυρο του περιπολικού, διαβίβασαν ότι δεν διαπίστωσαν κάτι και έφυγαν. Η γειτόνισσα είχε δημοσιοποιήσει στα social media το περιστατικό και τη συμπεριφορά των αστυνομικών γράφοντας «όταν τη σκοτώσει, θα φωνάξω τα κανάλια…». Μόλις είκοσι μέρες αργότερα η προφητεία εκπληρώθηκε!
Αυτό δεν είναι κάτι που αφορούσε μόνο την Ελλάδα. Για παράδειγμα, όταν άρχισε να αλλάζει η αντίληψη για τη γυναίκα, στη Βρετανία θεσμοθετήθηκε ο περίφημος «κανόνας του αντίχειρα» που προέβλεπε ότι ένας άνδρας μπορούσε μεν να χτυπήσει τη γυναίκα του, αλλά το αντικείμενο που θα χρησιμοποιούσε δεν θα μπορούσε να ξεπερνά σε διάμετρο τον αντίχειρα.
Η πρώτη μεγάλη αλλαγή έγινε το 2006, όταν η ενδοοικογενειακή βία αναγνωρίστηκε ως αδίκημα με διακριτά χαρακτηριστικά. Το 2019, η Αστυνομία απέκτησε Τμήμα Ενδοοικογενειακής Βίας στο Αρχηγείο της και 72 γραφεία σε όλη την Ελλάδα. Πλέον λειτουργούν εξειδικευμένα τμήματα και σύντομα θα υπάρχει ένα σε κάθε περιφερειακή ενότητα. «Προχωρούμε εντατικά στην κοινωνική Αστυνομία», λέει ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη Μιχάλης Χρυσοχοϊδης και εξηγεί: «Είναι βασικές προτεραιότητες η ενδοοικογενειακή βία, η παραβατικότητα των ανηλίκων, η τροχαία και η οπαδική βία».
Και ο ίδιος, πάντως, αναγνωρίζει ότι η Αστυνομία έπρεπε να πάρει πάνω της καταστάσεις προκειμένου με μεγαλύτερη ευελιξία και ταχύτητα να παρέχεται προστασία στα θύματα ενδοοικογενειακής βίας. Αμεσα καταφύγια σε γυναίκες που απειλούνται παρέχει η Αστυνομία κι αυτό ήταν ανάμεσα στα μέτρα που ελήφθησαν μετά τη δολοφονία της Κυριακής Γρίβα. Παράλληλα, όμως, για πρώτη φορά ζητά τη γνώμη και της κοινωνίας, έχοντας συγκροτήσει ομάδες εργασίας για τη χάραξη πολιτικών. Στην πρώτη ομάδα, λοιπόν, μετέχουν εκπρόσωποι ΜΚΟ και γυναικείων οργανώσεων, φορείς όπως το Χαμόγελο του Παιδιού, η Εισαγγελία, αλλά και συγγενείς θυμάτων.
Η δεύτερη ομάδα είναι διυπουργική και μετέχουν τα υπουργεία Προστασίας του Πολίτη, Δικαιοσύνης, Οικογένειας και Υγείας, καθώς και η Προεδρία της Κυβέρνησης. Κοινή συνισταμένη είναι η αναζήτηση των κενών στο πλαίσιο αντίδρασης, αλλά και η χάραξη πολιτικών για την προστασία των θυμάτων μακροπρόθεσμα.
Η καραντίνα
Στη διάρκεια της πανδημίας καταγράφηκε για πρώτη φορά εκτόξευση των καταγγελιών αδικημάτων ενδοοικογενειακής βίας. «Τότε αποδόθηκε σε μεγάλο βαθμό και στην καραντίνα, αλλά και στην οικονομική κρίση που είχε προηγηθεί», λέει αξιωματούχος του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη για να προσθέσει, όμως, ότι το μεγάλο ζήτημα παραμένει η ιδιοκτησιακή αντίληψη που έχουν οι περισσότεροι δράστες στη σχέση τους με τα θύματα. «Δεν υπάρχουν στερεοτυπικές εικόνες στο ποιος θα κακοποιήσει και ποια γυναίκα θα κακοποιηθεί», λέει χαρακτηριστικά.
«Εχουμε βρεθεί απέναντι σε γυναίκες που είναι μορφωμένες, επιτυχημένες στις καριέρες τους κι όμως έχουν δεχθεί μακροχρόνια κακοποίηση. Είναι μείζον θέμα η ενδυνάμωση των γυναικών. Οι περισσότερες διαπιστώνουμε ότι σκέφτονται ότι έχουν μεγάλο μερίδιο ευθύνης για όσα κάνει ο δράστης. Οι περισσότεροι είναι χειριστικοί και είναι χαρακτηριστικά τα όσα έγραφε στην Κυριακή Γρίβα ο δολοφόνος της. Ουσιαστικά τής έριχνε όλη την ευθύνη για όσα γίνονταν μεταξύ τους».
Αστυνομικός θυμάται την περίπτωση μιας ιδιαίτερα μορφωμένης γυναίκας στην περιοχή της Θεσσαλονίκης, η οποία απευθύνθηκε προ ετών μία και μοναδική φορά στην Αστυνομία, καταγγέλοντας ότι ο επίσης υψηλής μόρφωσης άνδρας της την απείλησε. Δεν είχε ποτέ ασκήσει βία σε βάρος της, όμως, επί χρόνια την κακοποιούσε ψυχολογικά. Δύο μέρες αφότου τον κατήγγειλε, τη σκότωσε.
Η γεωγραφία της βίας και τα social media
Από το 2019, όταν και ιδρύθηκαν τα πρώτα Τμήματα Ενδοοικογενειακής Βίας, λειτουργεί ειδική εφαρμογή για την καταγραφή και τη μελέτη των περιστατικών βίας. Διαπιστώνεται ότι στατιστικά οι περισσότερες καταγγελίες γίνονται στην περιοχή των Ιονίων Νήσων. «Οχι γιατί είναι πιο βίαιοι οι άνδρες εκεί, αλλά γιατί η αντίληψη των ανθρώπων είναι πιο ανοιχτή και πιο εύκολα καταγγέλλουν τα αδικήματα. Αλλωστε, η εκτόξευση των αριθμών δεν σημαίνει ότι έχουμε περισσότερα αδικήματα, αλλά ότι πολύ λιγότερα απ’ όσα στο παρελθόν αποσιωπούνται.
Στους πρωταθλητές των αριθμών βρίσκουμε την Αττική, την Κρήτη και το Βόρειο Αιγαίο. Εκεί, μάλιστα, πολλά αδικήματα αφορούν αλλοδαπές και είναι πιο εύκολο να διαπιστωθούν όταν δράστες και θύματα ζουν σε κλειστές δομές», σημειώνουν οι αστυνομικοί.
Τα τελευταία χρόνια, όμως, οι αστυνομικοί παρατηρούν ότι οι θύτες και κατά σύστημα κακοποιητές έχουν αποκτήσει ένα ακόμη εργαλείο συστηματικής παρακολούθησης των θυμάτων τους, που είναι τα κινητά τους τηλέφωνα και τα social media. «Ελέγχουν όλα τα δεδομένα στα τηλέφωνα, ενώ τα θύματα καλούνται να λογοδοτήσουν ακόμη και για το like που θα κάνει κάποιος κάτω από μια ανάρτηση», παρατηρεί αστυνομικός.
Υπάρχουν χώρες που μπορεί να αποτελέσουν παράδειγμα στον τρόπο αντιμετώπισης αυτών των αδικημάτων; «Η Ισλανδία έχει σχεδόν μηδενικό ποσοστό», απαντούν οι αστυνομικοί, προσθέτοντας όμως ότι πρόκειται για μια χώρα με ελάχιστους κατοίκους -άρα είναι πιο εύκολο να εφαρμοστούν οι κανόνες και να παρακολουθείται το αποτέλεσμα- και παράλληλα είναι μια πλούσια χώρα. Η Σκωτία, που θεωρητικά έχει ένα από τα καλύτερα θεσμικά πλαίσια και κανόνες, εξακολουθεί να έχει πρόβλημα. Η απάντηση στο γιατί είναι μονολεκτική: «Αλκοόλ…».
