Πέντε νόμους μετά, μη συμπεριλαμβανομένων των εμβόλιμων διατάξεων σε ακόμη 12 νόμους, και ενώ έχουν εκδοθεί πάνω από 40 υπουργικές αποφάσεις, η πολυσυζητημένη μεταρρύθμιση για την απλοποίηση της αδειοδότησης των οικονομικών δραστηριοτήτων παραμένει σε αρκετές ακόμη περιπτώσεις ανεφάρμοστη.
Αγνοια νόμων
Το χειρότερο, ίσως; Οπως αναδείχθηκε από το πρόσφατο τραγικό δυστύχημα στο λούνα παρκ στη Χαλκιδική, οι ελεγκτικές αρχές, αν και στην πραγματικότητα έχουν λιγότερο φόρτο εργασίας, είτε αγνοούν τη νομοθεσία και τις αρμοδιότητες που έχουν βάσει αυτής είτε εμφανίζονται απρόθυμες να ασκήσουν τον ρόλο τους.
Ακόμη και η ορολογία που χρησιμοποιήθηκε –τόσο από τη δημοτική αρχή Κασσάνδρας στη Χαλκιδική όσο και σε σχετικό έγγραφο της ΕΛ.ΑΣ. που είδε το φως της δημοσιότητας– φανερώνει την άγνοια, αφού και στις δύο περιπτώσεις υποστηρίχθηκε ότι η αμαρτωλή επιχείρηση δεν είχε κάνει γνωστοποίηση και όχι ότι δεν διέθετε έγκριση λειτουργίας, όπως προβλέπει ο νόμος για τη συγκεκριμένη κατηγορία οικονομικής δραστηριότητας.
«Η άγνοια για μια νομοθεσία που υπάρχει από το 2016 δεν συναντάται μόνο σε δήμους της περιφέρειας ή σε μικρούς δήμους. Υπήρξε επικοινωνία με μεγάλο δήμο στα βόρεια προάστια της Αττικής –κέντρο εμπορικών και αθλητικών δραστηριοτήτων– με τη γραμματέα του Δήμου να μη γνωρίζει την πλατφόρμα notify business, που αποτελεί εδώ και χρόνια το ολοκληρωμένο πληροφοριακό σύστημα της Γενικής Γραμματείας Βιομηχανίας για τη γνωστοποίηση έναρξης λειτουργίας των επιχειρήσεων», ανέφερε χαρακτηριστικά υψηλόβαθμο στέλεχος του υπουργείου Ανάπτυξης που μίλησε στην «Κ».
Είναι η άγνοια –αδικαιολόγητη ας μας επιτραπεί– η μοναδική αιτία; Δυστυχώς, όχι. Είναι και η απουσία οικονομικού κινήτρου (όπως χαρακτηρίζεται κατ’ ευφημισμόν σε αυτή την περίπτωση η γνωστή μας «μίζα»).
Ενδεικτικό είναι το παρακάτω παράδειγμα: πριν από την οριζόντια μεταρρύθμιση για την απλοποίηση της αδειοδότησης οι δήμοι είχαν την αρμοδιότητα για την αδειοδότηση των καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος (εστιατόρια, καφέ). Οταν άλλαξε η νομοθεσία και πλέον τα καταστήματα αυτά μπορούν να ξεκινήσουν να λειτουργούν με απλή γνωστοποίηση στην πλατφόρμα notify business, αρκετοί δήμοι θεώρησαν ότι δεν είχαν αντικείμενο ελέγχου, αφού πλέον δεν χορηγούσαν τις άδειες και σε ορισμένες περιπτώσεις θεωρούσαν ότι δεν είχαν και… κίνητρο. Με άλλα λόγια, είχε καταργηθεί η δυνατότητα σκόπιμης, αναίτιας απόρριψης μιας άδειας ή το περίφημο «γρηγορόσημο».
«Ετσι οι έλεγχοι που προβλέπονται για την ορθή λειτουργία μιας επιχείρησης –έλεγχοι εκ των υστέρων–, αλλά και οι έλεγχοι εκ των προτέρων που απαιτούνται για τη χορήγηση έγκρισης, ατόνησαν. Οι ελεγκτικοί μηχανισμοί ενδιαφέρονται κυρίως για το εάν οι επιχειρήσεις τηρούν τα συμφωνηθέντα για τα τραπεζοκαθίσματα, διότι από εκεί έχουν έσοδα οι δήμοι», λέει με νόημα το ίδιο στέλεχος.
Αντίθετο αποτέλεσμα
Τραγική ειρωνεία; Οταν έγινε ο βασικός νόμος για την απλοποίηση της αδειοδότησης των επιχειρήσεων, ο 4442/2016, ένα από τα κεντρικά επιχειρήματα της τότε κυβέρνησης ήταν ότι με τη μεταρρύθμιση αυτή θα απελευθερωθούν ανθρώπινοι πόροι που πρώτα απασχολούνταν σε βαριές γραφειοκρατικές διαδικασίες και θα αποτελούσαν το δυναμικό εκείνο που απαιτείται για την πραγματοποίηση των πραγματικών και ουσιαστικών ελέγχων κατά τη διάρκεια λειτουργίας των επιχειρήσεων.
Μάλιστα, δύο χρόνια μετά, ακολούθησε ο νόμος 4512/2018 με τον οποίο θεσπίστηκε το πλαίσιο εποπτείας των οικονομικών δραστηριοτήτων, καθορίζοντας, μεταξύ άλλων, τις εποπτεύουσες αρχές, τα εργαλεία εποπτείας και το Πληροφοριακό Σύστημα Διαχείρισης Ελέγχου για την καταχώριση όλων των ελέγχων.
Αν και είχαν αναπτυχθεί εδώ και χρόνια αρκετά εποπτικά εργαλεία για να διευκολύνουν τις ελεγκτικές υπηρεσίες (ανάλυση κινδύνου, φύλλα ελέγχου κ.ά.), αυτά αξιοποιούνται πλημμελώς. Στο νέο ηλεκτρονικό σύστημα που εκτιμάται ότι θα λειτουργήσει επιτέλους το αμέσως προσεχές διάστημα, υπάρχουν περί τις 70 φόρμες – εργαλεία για τον έλεγχο κάθε οικονομικής δραστηριότητας που έχει υπαχθεί στην απλοποίηση αδειοδότησης.
Μια τρύπα στο νερό
Συμπέρασμα: η βασική φιλοσοφία της μεταρρύθμισης για την απλοποίηση της αδειοδότησης των επιχειρήσεων, που ήταν η μείωση του διοικητικού βάρους και η εξοικονόμηση χρόνου και χρήματος τόσο για τις επιχειρήσεις όσο και για το Δημόσιο, μέσα από τη μετάβαση από μια βαριά και γραφειοκρατική διαδικασία αδειοδότησης εκ των προτέρων (ex ante) σε μια απλή διαδικασία γνωστοποίησης για την έναρξη μιας οικονομικής δραστηριότητας –χωρίς περιττές διατυπώσεις και επικαλύψεις– και σε ένα σύστημα, από εκεί και πέρα, ουσιαστικών ελέγχων εκ των υστέρων (ex post), στην πραγματική λειτουργία της επιχείρησης και ανάλογα την περίπτωση και εκ των προτέρων, ερμηνεύτηκε ως απουσία ελέγχων.
Πολλά τα εμπόδια από την αρχή
Κατά την επεξεργασία του νομοσχεδίου που κατέληξε στον νόμο 4442/2016, υπουργός παραγωγικού υπουργείου, το οποίο έχει μεγάλη βαρύτητα για την ελληνική οικονομία, στη διάρκεια σύσκεψης που αφορούσε την αδειοδότηση οικονομικών δραστηριοτήτων που υπάγονταν στο εν λόγω υπουργείο ανέβηκε στο τραπέζι, απαιτώντας να μη θεσπισθούν οι προτεινόμενες αλλαγές.
Η απροθυμία ή ακόμη και άρνηση συμμόρφωσης με τη νομοθεσία για την απλοποίηση της αδειοδότησης των οικονομικών δραστηριοτήτων είναι μία επίσης αιτία για την ανεπαρκή εφαρμογή της. Και αυτό διότι σε ορισμένα υπουργεία ή άλλους φορείς της δημόσιας διοίκησης θεωρούν ότι με τη διαδικασία αυτή δεν θα έχουν πλέον αντικείμενο ή ότι κάποιος «μπαίνει στα χωράφια τους», αντιλαμβανόμενοι την υπηρεσία που βρίσκονται ως περιουσιακό τους στοιχείο και όχι ως θεσμό που ανήκει στους πολίτες και υπηρετεί το δημόσιο συμφέρον.
Το πρόβλημα αυτό εμφανίστηκε και πριν από τον νόμο 4442/2016, όταν έγινε η πρώτη απόπειρα νομοθέτησης της απλοποίησης αδειοδότησης των επιχειρήσεων, ο 4262/2014, με τα περισσότερα συναρμόδια υπουργεία να καθυστερούν να αποστείλουν στο υπουργείο Ανάπτυξης τις προτάσεις τους για τις οικονομικές δραστηριότητες που θα έπρεπε να υπαχθούν στη μεταρρύθμιση.
Μάλιστα, η στάση αυτή είχε καταγγελθεί και δημοσίως, δεδομένου μάλιστα ότι η απλοποίηση της αδειοδότησης αποτελούσε βασική μνημονιακή υποχρέωση και μία από τις μεταρρυθμίσεις για τις οποίες υπήρχε συνεργασία της ελληνικής κυβέρνησης με την Παγκόσμια Τράπεζα.
