Ένα αρχαιολογικό εύρημα που μπορεί να ανατρέψει όσα γνωρίζαμε για την ελληνιστική παρουσία στη Μέση Ανατολή ήρθε στο φως στην έρημο της Ιουδαίας, στο σημερινό Ισραήλ. Σε έναν άνυδρο και φαινομενικά άγονο λόφο κοντά στο φαράγγι Nahal Zohar, λίγα χιλιόμετρα από τη Νεκρά Θάλασσα, αποκαλύφθηκε μια πυραμιδοειδής κατασκευή (Ελληνιστική «πυραμίδα») ηλικίας περίπου 2.200 ετών, με σαφείς ενδείξεις ελληνιστικής αρχιτεκτονικής και επιρροών.
Ελληνιστική «πυραμίδα» 2.200 ετών ανακαλύφθηκε στην έρημο της Ιουδαίας
Το έργο, που υλοποιείται από την Αρχή Αρχαιοτήτων του Ισραήλ και το Υπουργείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς, αποτελεί μέρος μιας οκταετούς προσπάθειας διάσωσης του αρχαιολογικού πλούτου της περιοχής από λαθρανασκαφές. Αυτό που αρχικά θεωρήθηκε σωρός από πέτρες αποδείχθηκε ένα μνημειακό οικοδόμημα, κατασκευασμένο με μεγάλους χειρολαξευμένους λίθους, σε στρατηγικό σημείο που προσφέρει ορατότητα στην αρχαία εμπορική διαδρομή μεταξύ της Ιδουμαίας (σημερινή Ιορδανία) και της Γάζας — οδό σημαντική για το εμπόριο αλατιού και πίσσας από τη Νεκρά Θάλασσα.
Πάπυροι στα ελληνικά
Τα πιο εντυπωσιακά όμως στοιχεία προέρχονται από τα ευρήματα: νομίσματα των Πτολεμαίων και των Σελευκιδών, πάπυροι γραμμένοι στα ελληνικά, εργαλεία, υφάσματα και αρχαία έπιπλα, διατηρημένα άριστα χάρη στο ξερό περιβάλλον. Τα ευρήματα αυτά συνδέουν ευθέως τον χώρο με την ελληνιστική εποχή, και συγκεκριμένα με την περίοδο μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, όταν οι ελληνιστικοί διάδοχοι μοίρασαν τα εδάφη της αυτοκρατορίας του. Η Ιουδαία αποτέλεσε τότε πεδίο διαμάχης μεταξύ Πτολεμαίων και Σελευκιδών.
Η πιθανότερη ερμηνεία της κατασκευής είναι ότι επρόκειτο για οχυρωμένο συνοριακό σταθμό ή τελωνειακό φυλάκιο, που εξυπηρετούσε ταυτόχρονα στρατιωτικές και διοικητικές ανάγκες, προστατεύοντας το εμπορικό πέρασμα και ελέγχοντας τις συναλλαγές. Ενισχυτικό αυτής της άποψης είναι η ύπαρξη κλερουχιών (ελληνικών αποικιών με αποστρατευμένους στρατιώτες) την ίδια εποχή στην περιοχή. Οι ελληνικοί πάπυροι ίσως αποκαλύψουν πολύτιμα στοιχεία για τη φορολογία, τη διοίκηση και τις εμπορικές πρακτικές των Πτολεμαίων στην Ιουδαία.
Σύντηξη πολιτισμών
Η κατασκευή, ύψους περίπου έξι μέτρων, δεν δείχνει μόνο ελληνιστική επιρροή. Τα ευρήματα παρουσιάζουν σύντηξη πολιτισμών, με χαρακτηριστικά ελληνικά και ανατολικά στοιχεία, κάτι που υποδηλώνει τη συνύπαρξη και αλληλεπίδραση διαφορετικών λαών. Η έρημος λειτούργησε όχι μόνο ως φυσικό φράγμα αλλά και ως σταυροδρόμι πολιτισμών.
Αξιοσημείωτο είναι ότι αιώνες αργότερα, κατά τη ρωμαϊκή περίοδο, η δομή επαναχρησιμοποιήθηκε ως μνημειακός τάφος, πιθανόν μετά από σεισμό ή την επανάσταση των Μακκαβαίων που οδήγησε στην εγκατάλειψή της. Η νέα χρήση του χώρου αναδεικνύει τη συμβολική του σημασία μέσα στον χρόνο.
Τέλος, η ανασκαφή αποτελεί και πρότυπο αξιοποίησης τεχνολογίας και συμμετοχής πολιτών, με τη βοήθεια δεκάδων εθελοντών, φοιτητών και αρχαιολόγων που χρησιμοποίησαν drones, τρισδιάστατες σαρώσεις και προηγμένες τεχνικές καταγραφής.
Το εύρημα αυτό δεν αποτελεί μόνο μια σπουδαία επιστημονική ανακάλυψη, αλλά και ισχυρή ένδειξη της ελληνικής επιρροής στην περιοχή, σε μια εποχή που η ελληνιστική κουλτούρα ακτινοβολούσε από τη Μεσόγειο μέχρι την Ασία. Η «πυραμίδα» του Nahal Zohar μάς υπενθυμίζει ότι το ελληνικό αποτύπωμα στην ιστορία δεν περιορίζεται στα ελλαδικά σύνορα, αλλά διακλαδίζεται σε βάθος και γεωγραφικό εύρος.
