Από το ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ
Ηρεμία εν όψει αναδιάταξης της τράπουλας επικρατεί στις ελληνοτουρκικές σχέσεις τις πρώτες ημέρες του 2021. Επειτα από ένα εξάμηνο κατά τη διάρκεια του οποίου η Ελλάδα και η Τουρκία βρέθηκαν σε μια κατάσταση η οποία περιγράφεται επακριβώς με τη φράση «μη πόλεμος», η Αθήνα προετοιμάζεται για την έναρξη διαλόγου με την Αγκυρα.
Πότε θα ξεκινήσουν οι διερευνητικές επαφές μεταξύ ανώτατων υπηρεσιακών υπαλλήλων και εμπειρογνωμόνων του ελληνικού και του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών; «Οποτε ο Ταγίπ Ερντογάν αποφασίσει να ορίσει ημερομηνία για την επανεκκίνηση των άτυπων συνομιλιών», είναι η απάντηση που δίνεται αρμοδίως. Οσο κι αν μοιάζει κυνικό, είναι ο πρόεδρος της Τουρκίας που έχει την πρωτοβουλία για την επανέναρξη των διαπραγματεύσεων.
Τις τελευταίες ημέρες, στενοί συνεργάτες του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν συνεχίζουν τα τροχιοδεικτικά «πυρά» στοχεύοντας στην οριοθέτηση της ατζέντας των συζητήσεων. Από τον επικεφαλής της τουρκικής διπλωματίας Μεβλούτ Τσαβούσογλου, που επιχειρεί να προκαθορίσει το αποτέλεσμα των συζητήσεων δηλώνοντας ότι η Αγκυρα παραχωρεί στην Ελλάδα ως υφαλοκρηπίδα μόνο τη ζώνη των 6 ναυτικών μιλίων της αιγιαλίτιδας ζώνης γύρω από τα νησιά, διεκδικώντας το σύνολο της υφαλοκρηπίδας μέχρι τον 25ο μεσημβρινό, ως τον Τούρκο υπουργό Αμυνας Χουλουσί Ακάρ, ο οποίος αξίωσε τον περιορισμό του ελληνικού εναέριου χώρου από τα 10 στα 6 ναυτικά μίλια, θέτοντας και πάλι θέμα αποστρατιωτικοποίησης 16 νησιών του Αιγαίου.
Η ελληνική κυβέρνηση επιμένει ότι το περιεχόμενο των συζητήσεων μπορεί να αφορά μόνο την οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών και τίποτα άλλο. Στο απαράτ της γραφειοκρατίας του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών γνωρίζουν καλά ότι στο πλαίσιο των διερευνητικών επαφών θα τεθεί εκ των πραγμάτων και μια σειρά από θέματα όπως το εύρος της ελληνικής χωρικής θάλασσας, δεδομένου ότι μετά την επιδιωκόμενη συνεννόηση με την Τουρκία για τον διαμοιρασμό των θαλασσίων ζωνών στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο πιθανή αύξηση των χωρικών υδάτων μπορεί να γίνει μόνο εντός της ζώνης ελληνικής κυριαρχίας.
Στην ελληνοτουρκική συζήτηση εκ των πραγμάτων αναμειγνύονται και χώρες με ισχυρά και παγιωμένα συμφέροντα στην περιοχή, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, που μέσω άτυπων διπλωματικών διαύλων προτρέπουν την Αθήνα να μη χάσει χρόνο και διπλωματικό κεφάλαιο στην προσπάθεια εκ των προτέρων οριοθέτησης της ατζέντας των συνομιλιών με την Αγκυρα, παροτρύνοντας εμμέσως για αποδοχή μιας συζήτησης εφ’ όλης της ύλης.
Ο Ερντογάν κλείνει μέτωπα
Επειτα από μια περίοδο νευρικής κρίσης που αντιμετώπιζε με εχθρική διάθεση όσους δεν αποδέχονταν το δίκαιο των διεκδικήσεών του, ο πρόεδρος της Τουρκίας φαίνεται σαν να αλλάζει ρότα. «Το τελευταίο διάστημα είναι φανερό ότι ο Ερντογάν επιδιώκει πρωτίστως να κλείσει μέτωπα και όχι να ανοίξει καινούρια πεδία αντιπαράθεσης», παρατηρεί κορυφαίος κυβερνητικός παράγοντας με τον οποίο συνομίλησε το «ΘΕΜΑ». Το άνοιγμα προς το Ισραήλ είναι η μια έκφανση της νέας πολιτικής που ακολουθεί η Αγκυρα. Ο πρόεδρος της Τουρκίας είπε ανοιχτά και δημόσια ότι η χώρα του έχει συμφέρον να αποκαταστήσει καλές σχέσεις με το Ισραήλ, επιβεβαίωσε μάλιστα ότι μεταξύ των δύο χωρών εξελίσσονται συνομιλίες σε επίπεδο μυστικών υπηρεσιών. Παραλλήλως, ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου τόνισε ότι η Τουρκία θέλει να οριοθετήσει θαλάσσιες ζώνες με την Αίγυπτο, αποκαλύπτοντας με τον τρόπο αυτό ότι η Αγκυρα έχει ήδη προσεγγίσει το Κάιρο, προτείνοντας τη μεταξύ τους διανομή θαλασσίων ζωνών στην Ανατολική Μεσόγειο όπου η Ελλάδα έχει αδιαμφισβήτητα κυριαρχικά δικαιώματα.
Η συμμαχία
Ακολουθώντας ενεργή εξωτερική πολιτική, η ελληνική κυβέρνηση επιδιώκει να ενισχύσει ακόμη περισσότερο τις σχέσεις με την Αίγυπτο, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και την Ινδία, μια χώρα που μέχρι το 2020 ήταν εκτός του ραντάρ της Αθήνας, σταδιακά όμως αποκτά βαρύνουσα σημασία. Ο λόγος είναι απλός: η Ινδία έχει κάκιστες σχέσεις με το Πακιστάν, μια χώρα με πληθυσμό άνω των 200 εκατομμυρίων, που είναι ευθυγραμμισμένη με την Τουρκία. Στη νέα αρχιτεκτονική ασφαλείας που διαμορφώνεται, η ελληνική κυβέρνηση έχει επιλέξει στρατηγικά να ενισχύσει τις σχέσεις με την Ινδία. Το επόμενο διάστημα αναμένεται να επαναπροσδιοριστεί η επίσκεψη του Ινδού υπουργού Εξωτερικών στην Αθήνα με σκοπό να συζητηθεί ο οδικός χάρτης για την ενίσχυση των διμερών σχέσεων.
Πολύ ψηλά στις προτεραιότητες του κ. Νίκου Δένδια είναι η διατήρηση και περαιτέρω σφυρηλάτηση των σχέσεων με την Αίγυπτο και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.
Οι συνομιλίες του Ελληνα υπουργού Εξωτερικών με τον Αιγύπτιο ομόλογό του Σάμεχ Σούκρι είναι συνεχείς και μάλιστα εκτός πρωτοκόλλου, χωρίς δηλαδή να έχει προηγηθεί διπλωματική προετοιμασία ή να υπάρχει κάποιο φλέγον θέμα συζήτησης. Κάτι αντίστοιχο με ό,τι συμβαίνει στη συνεννόηση του Νίκου Δένδια με τους ομολόγους του στις χώρες-μέλη της Ε.Ε., μεταξύ των οποίων υπάρχει ανοιχτή γραμμή επικοινωνίας επί εβδομαδιαίας βάσης. Ο κ. Σούκρι, επικεφαλής της αιγυπτιακής διπλωματίας –«μιας γραφειοκρατίας ηλικίας 3.000 ετών»
, όπως περιγράφει ευρηματικά αρμόδιος παράγοντας- συνομιλεί και συνεργάζεται με τον Ελληνα υπουργό Εξωτερικών σταθερά, μακράν της περιστασιακής συνεργασίας και μόνο για θέματα διμερούς ενδιαφέροντος. Στέρεη βάση έχει αποκτήσει και η συνεννόηση του Νίκου Δένδια και του πρωθυπουργικού γραφείου με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Και σε αυτήν τη συμμαχία η Αθήνα θέλει να προσδώσει μόνιμα χαρακτηριστικά, επιδιώκοντας επέκταση της στρατιωτικής συνεργασίας με τα Εμιράτα -την αποκαλούμενη «μικρή Σπάρτη» του Περσικού Κόλπου- αλλά και ενδυνάμωση των οικονομικών σχέσεων μέσω προσέλκυσης επενδυτικών κεφαλαίων από το Αμπού Ντάμπι.
Η μόνιμη οδός της συνεργασίας με την Αίγυπτο, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, ακόμη και την Ινδία, μπορεί να δημιουργήσει ισχυρά αντίβαρα ώστε να διαμορφωθούν οι ισορροπίες εκείνες που δεν θα επιτρέπουν σε όσους ονειρεύονται επέκταση της κυριαρχίας τους σε ξηρά και θάλασσα να λειτουργούν χωρίς συνέπειες. Η Αθήνα επιδιώκει να προσδώσει στρατηγικό βάθος στη συνεργασία με το Κάιρο και το Αμπού Ντάμπι, με σχέσεις που θα ξεκινούν από τις ειλικρινείς διπλωματικές επαφές, θα επεκτείνονται στον τομέα της αμυντικής συνεργασίας και θα εμβαθύνονται από την επιδιωκόμενη οικονομική συνεργασία που θα παράξει αμοιβαία οφέλη. Στη σχέση της Τουρκίας με το Κατάρ η Ελλάδα αντιτείνει τη στενή συνεργασία με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Στην ταύτιση της Αγκυρας με το Ισλαμαμπάντ η Αθήνα έχει να δείξει την έναρξη σχέσης συνεργασίας με το Νέο Δελχί.
Την ίδια ώρα η Ελλάδα προχωρά στην επέκταση της συνεργασίας με το Ισραήλ, κυρίως στα πεδία της άμυνας και των οικονομικών σχέσεων. Ισραηλινή εταιρεία πρόκειται να αναλάβει την εκπαίδευση των Ελλήνων Ικάρων στη βάση της Καλαμάτας, γεγονός που πριν από μερικά χρόνια θα έμοιαζε με τραβηγμένο αστείο. Η ελληνική κυβέρνηση έχει επενδύσει στην εμβάθυνση των σχέσεων με το Ισραήλ.
Tο Κυπριακό
Ο γόρδιος δεσμός του Κυπριακού το 2021 αναμένεται να έρθει και πάλι στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας. Η Αθήνα και η Λευκωσία αναμένουν την εκδήλωση πρωτοβουλίας για επανέναρξη των συνομιλιών μεταξύ της Λευκωσίας και της τουρκοκυπριακής κοινότητας. Ουδόλως συμπτωματικό είναι το γεγονός ότι ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου έσπευσε να δηλώσει ότι στην Κύπρο η Αγκυρα θέλει… λύση, «όχι όμως μια ομοσπονδία, αλλά λύση με δύο κυρίαρχα κράτη».
Θα είναι οι νέες διερευνητικές συνομιλίες για το Κυπριακό η αρχή της οριστικής διχοτόμησης του νησιού με την επισημοποίηση της λύσης των δύο κρατών ή θα μπορούσε να προκύψει μια διαφορετική φόρμουλα που να ικανοποιεί την ελληνοκυπριακή κοινότητα και η οποία παραλλήλως να γίνει αποδεκτή από το καθεστώς της Αγκυρας;
Ο παράγων Αλβανία
Με έκπληξη διάβασαν στο τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών την τοποθέτηση του πρωθυπουργού της Αλβανίας Εντι Ράμα στην απόφαση της Αθήνας για επέκταση της ελληνικής χωρικής θάλασσας στο Ιόνιο στα 12 ναυτικά μίλια. Παρότι σύμμαχος και φίλος του Ερντογάν, ο Αλβανός πρωθυπουργός μίλησε ξεκάθαρα υπέρ του δικαιώματος της Ελλάδας να επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη της στα 12 ν.μ., όπως προβλέπεται από το Διεθνές Δίκαιο. Είναι ένας τακτικισμός του Ράμα, ο οποίος βλέπει ότι η Αλβανία δεν μπορεί να περιμένει βοήθεια από την καταρρέουσα τουρκική οικονομία και θεωρεί μονόδρομο την ενσωμάτωση στην ευρωπαϊκή οικογένεια, προοπτική στην οποία δεν μπορεί να έχει προσδοκίες χωρίς την ελληνική βοήθεια;
Η απάντηση επί του παρόντος είναι δύσκολο να δοθεί. Το γεγονός είναι πως μετά την επέκταση της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης στο Ιόνιο, η θαλάσσια έκταση προς διανομή μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας είναι πολύ μικρή. Και τα Τίρανα έχουν ήδη συμφωνήσει με την Αθήνα να παραπεμφθεί η διαφορά στη Χάγη. Με δεδομένη την απόφαση της Αθήνας για παραπομπή των ελληνοτουρκικών διαφορών στη Χάγη, η συμφωνία της Ελλάδας με την Αλβανία για προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο προκειμένου να οριοθετηθεί η μεταξύ τους θαλάσσια ζώνη είναι ένα καθαρό και συμβολικό μήνυμα προς την Τουρκία για το πώς επιλύονται οι διαφωνίες.
Οι «καταιγίδες»
«Πίσω από τους καθαρούς ορίζοντες φωλιάζουν καταιγίδες», αναφέρει σιβυλλικά κορυφαίο στέλεχος της κυβέρνησης από το οποίο ζητήσαμε να σχολιάσει τη νευρικότητα που προκαλεί στην Αγκυρα η απόφαση για ενίσχυση των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων έπειτα από μία δεκαετία οικειοθελούς… αφοπλισμού.
«Τώρα αυτοί που κυβερνούν την Ελλάδα ξεκίνησαν έναν αγώνα εξοπλισμών. Νομίζουν πως κάνουν κάτι. Εφτασαν στο σημείο αυτό λόγω της ενίσχυσης και της παρότρυνσης των εμπόρων όπλων. Αν έχουν σκοπό και στόχο να κάνουν κάτι στην Τουρκία ή να έχουν υπεροχή, αυτός είναι άδικος κόπος. Με 3-5 αεροσκάφη και 3-5 πλοία δεν μπορούν να έχουν υπεροχή έναντι της Τουρκίας και δεν μπορούν να έχουν ισχυρισμούς κυριαρχίας εναντίον της Τουρκίας», κραύγασε ο Τούρκος υπουργός Αμυνας Χουλουσί Ακάρ αποκαλύπτοντας ότι η αποτροπή είναι ο καλύτερος τρόπος για να διασφαλιστούν τα κυριαρχικά δικαιώματα, ιδίως για καθεστώτα όπως αυτό της Αγκυρας που αντιλαμβάνονται μόνο τη δύναμη της στρατιωτικής ισχύος.
Οι Αμερικανοί θεωρούν ότι έχουν προβάδισμα έναντι των άλλων υποψήφιων πωλητών, όμως οι φρεγάτες που διαθέτουν στην Ελλάδα δέχονται κριτική ακόμη και από το εσωτερικό του Πολεμικού Ναυτικού που σε αυτήν τη χρονική στιγμή και με δεδομένη την ηλικία του στόλου θα έπρεπε να πανηγυρίζει όποιο κι αν είναι το πολεμικό πλοίο που θα επιλεγεί τελικώς. Οι Γάλλοι κατέθεσαν βελτιωμένη προσφορά για τις φρεγάτες Belharra. Για ναυπήγηση μιας φρεγάτας στη Γαλλία και τριών στην Ελλάδα προσφέρουν λύση κόστους περίπου 4 δισ. ευρώ, πρόταση στην οποία κατά πληροφορίες συμπεριλαμβάνεται ο οπλισμός και συγκεκριμένα το Scalp Navale.
Πηγές του Πενταγώνου υποστηρίζουν ότι ιδιαίτερα ανταγωνιστική είναι και η πρόταση της Ολλανδίας, με την ενδιάμεση λύση δύο φρεγατών στις οποίες το Πολεμικό Ναυτικό θα μπορεί να επιχειρήσει σχεδόν αμέσως -δεδομένης της εμπειρίας των Ελλήνων αξιωματικών στις ολλανδικές φρεγάτες τύπου S που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά του στόλου επί 35 χρόνια- και με τέσσερις νέες φρεγάτες τις οποίες έχει επιλέξει ακόμη και το γερμανικό Πολεμικό Ναυτικό. Μετά την οριστικοποίηση της προμήθειας 18 γαλλικών μαχητικών αεροσκαφών Rafale, οι επιτελείς του υπουργείου Εθνικής Αμυνας κινούνται για να οριστικοποιήσουν τις παραμέτρους του μεγάλου προγράμματος ναυπήγησης τεσσάρων νέων φρεγατών. Οι Αμερικανοί θεωρούν ότι παραλλήλως με την προμήθεια δύο φρεγατών ως ενδιάμεση λύση και με δεδομένη την απόφαση για εκσυγχρονισμό των τεσσάρων φρεγατών τύπου Meko («Υδρα», «Σπέτσαι», «Σαλαμίς», «Ψαρά»), σε έναν ορίζοντα πενταετίας το Πολεμικό Ναυτικό θα έχει ισχυροποιηθεί σημαντικά.
Το κρίσιμο ερώτημα είναι τι γίνεται στο μεσοδιάστημα μέχρι το 2025. «Αν δεν δούμε τον Ιανουάριο κάτι να κινείται, τότε ο Φεβρουάριος δεν θα είναι εύκολος μήνας», προβλέπει έμπειρος διπλωματικός παράγοντας για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και την προοπτική επανεκκίνησης των διερευνητικών επαφών.
