Φέτος συμπληρώνονται 158 χρόνια από τότε που πρωτοπαρουσιάστηκε στο κοινό το βαλς, που έμελλε να αποτελέσει από μόνο του ένα ολόκληρο κεφάλαιο στην παγκόσμια ιστορία κλασικής μουσικής.
Το περίφημο έργο του Γιόχαν Στράους «Πάνω στον όμορφο γαλάζιο Δούναβη», όπως είναι η ακριβής μετάφραση του τίτλου «An der schönen blauen Donau», τη σύνθεση που λίγο πολύ όλοι έχουν σιγοψιθυρίσει και πιθανότατα χορέψει έστω και μια φορά στη ζωή τους.
Είναι το βαλς, με το οποίο κλείνει πάντα την καθιερωμένη πρωτοχρονιάτικη εμφάνισή της η Φιλαρμονική Ορχήστρα της Βιέννης.
Η Πρωτοχρονιάτικη Συναυλία της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Βιέννης, ένα από τα κορυφαία μουσικά γεγονότα παγκοσμίως, τιμά διαχρονικά τη συμβολή της οικογένειας Στράους στη μουσική, αφιερώνοντας μεγάλο μέρος του προγράμματός της στις συνθέσεις των μελών της.
Παραδοσιακά, στο encore της συναυλίας, κάθε χρόνο παίζονται δύο εμβληματικά έργα των Στράους: Ο Ωραίος Γαλάζιος Δούναβης του Γιόχαν Στράους (υιού) και το Εμβατήριο Ραντέτσκι του πατέρα Στράους. Με αυτόν τον τρόπο, κάθε νέα χρονιά καλωσορίζεται με δύο έργα που αντικατοπτρίζουν τη λαμπρότητα της πολιτιστικής μεγαλοπρέπειας της Βιέννης, γιορτάζοντας το νέο έτος με την αισιοδοξία και την αίσθηση ενότητας που αποπνέει η μουσική των Στράους.
Ένας Έλληνας πίσω από το πιο διάσημο βαλς της ιστορίας
Το πασίγνωστο βαλς γεννήθηκε σε μια εξαιρετικά δύσκολη περίοδο για την Αυστρία. Η χώρα είχε μόλις ηττηθεί από την Πρωσία στον Πόλεμο των Επτά Εβδομάδων, με πάνω από 100.000 θύματα, ενώ ταυτόχρονα μια φονική επιδημία χολέρας θέριζε τον πληθυσμό.
Ο Στράους είχε αρχικά δεχθεί πρόσκληση από την Ένωση Χορωδιών Ανδρών της Βιέννης – της οποίας πρόεδρος ήταν ο Έλληνας μαικήνας Νικόλαος Δούμπας – να γράψει ένα νέο έργο για να το παρουσιάσει στις καρναβαλικές εκδηλώσεις της πρωτεύουσας των Αψβούργων, με σκοπό να αναστρέψει το βαρύ κλίμα που επικρατούσε στη Βιέννη.
Θέλοντας να δημιουργήσει κάτι αισιόδοξο, δυναμικό και επιβλητικό, και να ανυψώσει το ηθικό των συμπατριωτών του, εμπνεύστηκε ένα βαλς με στίχους βασισμένους σε ποίημα του Karl Isidor Beck για τον «όμορφο γαλάζιο Δούναβη».
Σε μια προσπάθεια να προσαρμόσουν το έργο στην τότε πραγματικότητα, ένα μέλος της χορωδίας πρόσθεσε σατιρικούς στίχους, σχολιάζοντας τη δεινή οικονομική κατάσταση της χώρας:
- Βιεννέζοι, ευτυχείτε!
- – Ωχ, γιατί;
- – Κοιτάξτε γύρω!
- – Ρωτώ γιατί;
- – Μια λάμψη φωτός!
- – Δεν βλέπουμε τίποτα ακόμα!
- – Μα, το καρναβάλι είναι εδώ!
- – Α, ώστε έτσι!
- – Λοιπόν, αψηφήστε τον χρόνο!
- – Ω Θεέ μου, τον χρόνο!
- – Τη θλίψη…
- – Αχ, αυτό θα ήταν έξυπνο!
- – Σε τι χρησιμεύει η θλίψη;
- – Στο πένθος…
- – Για αυτό, να είστε χαρούμενοι και λαμπεροί! Τιμήστε τον νόμο του καρναβαλιού. Δεν έχει σημασία πόσο άσχημα είναι τα οικονομικά. Ας χορέψουμε!
Παρά τις προσδοκίες, η πρώτη εκτέλεση του έργου ήταν απογοητευτική. Οι θεατές μίσησαν τους στίχους και ζήτησαν μόνο ένα encore. Ο ίδιος ο Στράους, απογοητευμένος, δήλωσε: «Ο διάολος πήρε και σήκωσε τη σύνθεσή μου…»
Από την παταγώδη αποτυχία στο απόλυτο smash hit
Αποθαρρυμένος, στράφηκε για στήριξη στον φίλο και προστάτη του, Νικόλαο Δούμπα, ο οποίος τον φιλοξένησε στο εξοχικό του σπίτι. Εκεί, ο Στράους ξαναδούλεψε το έργο του, αφαιρώντας τους στίχους και παρουσιάζοντάς το αποκλειστικά ως ορχηστρικό κομμάτι.
Η νέα εκδοχή έκανε θριαμβευτική εμφάνιση στην Παγκόσμια Έκθεση του Παρισιού την ίδια χρονιά. Με τη μεσολάβηση του Δούμπα, το έργο προωθήθηκε στους καλλιτεχνικούς κύκλους της εποχής και εξασφαλίστηκε η δημοσίευση ενός εγκωμιαστικού άρθρου στην εφημερίδα Figaro, το οποίο προσέλκυσε την προσοχή ντόπιων και ξένων επισκεπτών.
Ο Γαλάζιος Δούναβης εκτοξεύτηκε σε δημοτικότητα. Το βαλς σημείωσε άμεση επιτυχία, με τις παρτιτούρες του να γίνονται περιζήτητες διεθνώς.
Ένας Έλληνας έδωσε πνοή στο αθάνατο αυτό έργο, και ως ένδειξη ευγνωμοσύνης, ο Στράους αφιέρωσε το αριστούργημά του στον Νικόλαο Δούμπα. Έτσι, το ελληνικό όνομα συνδέθηκε διαχρονικά με ένα από τα διασημότερα μουσικά έργα όλων των εποχών.
Ο Γαλάζιος Δούναβης θεωρείται το «βαλς των βαλς». Το σήμα κατατεθέν του Γιόχαν Στράους είναι ένα από τα πιο δημοφιλή κομμάτια της κλασικής μουσικής, συμβολίζοντας τη λάμψη και τη μεγαλοπρέπεια της Βιέννης.
Η διαχρονική επιρροή του Γαλάζιου Δούναβη
Ο Alfred Hitchcock δημιούργησε την ταινία Waltzes from Vienna το 1934, μια βιογραφική ιστορία για την αντιπαλότητα μεταξύ του Johann Strauss (πατέρα και γιου), καθώς και μια φανταστική αφήγηση γύρω από τη σύνθεση του Γαλάζιου Δούναβη. Τα βαλς εξελίχθηκαν σε αγαπημένο μουσικό είδος του Hitchcock, ντύνοντας μουσικά σκηνές γεμάτες αγωνία.
Το έργο χρησιμοποιήθηκε ως μουσική υπόκρουση στην εμβληματική ταινία επιστημονικής φαντασίας του Στάνλεϊ Κιούμπρικ, 2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος. Τα πρώτα δύο τρίτα του κομματιού ακούγονται καθώς ένα διαστημικό αεροσκάφος προσεγγίζει και προσδένεται σε έναν διαστημικό σταθμό, ενώ ολοκληρώνεται κατά τη διάρκεια του ταξιδιού ενός άλλου σκάφους από τον σταθμό προς τη Σελήνη. Το κομμάτι ακούγεται επίσης στους τίτλους τέλους της ταινίας. Παράλληλα, στο soundtrack περιλαμβάνεται και το πασίγνωστο Τάδε Έφη Ζαρατούστρα ενός άλλου Στράους, του Γερμανού συνθέτη Ρίχαρντ Στράους.
Ο Γαλάζιος Δούναβης ακούγεται σε όλα τα επεισόδια του Squid Game (Το παιχνίδι του καλαμαριού) του Netflix για να ανεβάσει το ηθικό των παικτών και να σηματοδοτήσει την έναρξη και τη λήξη κάθε νέου παιχνιδιού, δίνοντας μια ξεχωριστή αίσθηση στην ατμόσφαιρα των παιχνιδιών. Ίσως το διάλεξαν γιατί το αίμα των καλαμαριών είναι μπλε, και όχι κόκκινο όπως στους ανθρώπους !!! (μιας και περιέχει πολύ αιμοκυανίνη).
Το έργο έχει καθιερωθεί ως ο ανεπίσημος εθνικός ύμνος της Αυστρίας και ακούστηκε ως επίσημος ύμνος της χώρας κατά την απελευθέρωσή της από τη γερμανική κατοχή στις 29 Απριλίου 1945, καθώς και στους πρώτους αγώνες της εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου της Αυστρίας μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Ακούστε το ζωντανά!
Το 2025 σηματοδοτεί τη συμπλήρωση 200 ετών από τη γέννηση του Johann Strauss II, του συνθέτη που χάρισε στο βαλς την αριστοκρατική του λάμψη και το ανέδειξε σε παγκόσμιο σύμβολο της Βιέννης. Στο πλαίσιο των διεθνών εορτασμών του «Έτους Johann Strauss», η Αθήνα θα υποδεχτεί στο θέατρο Παλλάς την Πέμπτη 27 Φεβρουαρίου τους καταξιωμένους Strauss Virtuosi, το κορυφαίο μουσικό σύνολο της Ορχήστρας των Ανακτόρων Schönbrunn.
Με ένα πρόγραμμα αφιερωμένο στα αριστουργήματα του, που περιλαμβάνει αποσπάσματα από τις πιο γνωστές οπερέτες του, όπως Η Νυχτερίδα, Ο Βαρόνος Ατσίγγανος, Βιεννέζικο Αίμα, Μια Νύχτα στη Βενετία, καθώς και τα πιο αγαπημένα του βαλς, ανάμεσά τους και ο θρυλικός Ωραίος Γαλάζιος Δούναβης – το πιο αναγνωρίσιμο βαλς παγκοσμίως—θα μας μεταφέρουν στη μαγεία της Χρυσής Εποχής της Αυτοκρατορικής Βιέννης.
