Μεγάλη είναι η ανησυχία των επιζησάντων του Ολοκαυτώματος ενόψει της ραγδαίας ανόδου της ακροδεξιάς τα τελευταία χρόνια στην Ευρώπη, τονίζοντας την ανάγκη η Γηραιά Ήπειρος να μην ξεχάσει όσα συνέβησαν στο Άουσβιτς.
Οι μαθητές και το απαραίτητο ταξίδι στο παρελθόν
«Βλέποντας ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης με τα ίδια μου τα μάτια και ακούγοντας έναν επιζώντα που τα πέρασε όλα αυτά, αυτό μου το έφερε πραγματικά στο μυαλό. Είναι σημαντικό για νέους ανθρώπους σαν εμένα. Σύντομα θα μπορούμε να ψηφίσουμε. Η ακροδεξιά κερδίζει όλο και μεγαλύτερη υποστήριξη στη Γερμανία και πρέπει να μάθουμε από το παρελθόν».
Ο Xavier είναι ένας 17χρονος Γερμανός μαθητής βρέθηκε με το BBC σε ένα κέντρο εκπαίδευσης για το Ολοκαύτωμα στο Νταχάου, στη νότια Γερμανία, ακριβώς στη γωνία από το ομώνυμο κάποτε ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης. Αυτός και οι συμμαθητές του περνούσαν δύο ημέρες εκεί, μαθαίνοντας για το ναζιστικό παρελθόν της χώρας τους και συζητώντας για τη σημασία του στον σημερινό κόσμο.
Η δεκαοκτάχρονη Melike παραδέχτηκε ότι δεν γνώριζε πολλά για το Ολοκαύτωμα πριν έρθει στο Νταχάου. Ακούγοντας την Eva Umlauf, μια επιζήσασα, να μιλάει για το τι συνέβη, συγκινήθηκε, είπε.
Άνθρωποι περπατούν προς την πύλη «Arbeit macht frei» («Η εργασία απελευθερώνει») στον χώρο του πρώην ναζιστικού γερμανικού στρατοπέδου συγκέντρωσης και εξόντωσης του Άουσβιτς. REUTERS/Kacper Pempel
Ευχήθηκε να μιλούσαν συχνότερα για τον ρατσισμό και τη μισαλλοδοξία. «Φοράω μαντήλα και οι άνθρωποι συχνά αποδοκιμάζουν. Πρέπει να μάθουμε περισσότερα ο ένας για τον άλλον, ώστε να μπορούμε όλοι να ζούμε καλά μαζί».
Ο Miguel προειδοποίησε για τον αυξανόμενο ρατσισμό και αντισημιτισμό στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, συμπεριλαμβανομένων αστείων για το Ολοκαύτωμα. «Πρέπει να το αποτρέψουμε αυτό», πρόσθεσε η 17χρονη φίλη του Ida.
Η βιαιότητα
Εδώ στην Ευρώπη, 80 χρόνια μετά το τέλος του Ολοκαυτώματος, οι κοινωνίες φαίνονται όλο και πιο διχασμένες. Υπάρχει αύξηση της υποστήριξης για πολιτικά κόμματα, συχνά, αλλά όχι αποκλειστικά, στην άκρα δεξιά, που σπεύδουν να κρίνουν το «διαφορετικό».
«Θέλω όλοι να ζουν μαζί, Εβραίοι, καθολικοί, μαύροι, λευκοί ή οτιδήποτε άλλο», λέει η Eva Umlauf, η επιζήσασα του Ολοκαυτώματος που έκανε μεγάλη εντύπωση στους Γερμανούς εφήβους.
Περιγράφει το Ολοκαύτωμα ως μια προειδοποίηση για το τι μπορεί να συμβεί όταν η προκατάληψη κυριαρχεί.
«Γι’ αυτό αφιερώνω τον χρόνο μου στο να μιλάω, να μιλάω, να μιλάω», λέει. Σήμερα, στα 80 της χρόνια, ήταν η νεότερη κρατούμενη που απελευθερώθηκε από το ναζιστικό στρατόπεδο εξόντωσης, το Άουσβιτς.
Drone απαθανατίζει το στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Άουσβιτς. REUTERS/Kacper Pempel
«Ήμουν πολύ μικρή για να συνειδητοποιήσω πολλά από όσα συνέβαιναν στο Άουσβιτς», είπε η ίδια στους μαθητές. «Αλλά ό,τι έχει ξεχάσει το μυαλό μου, το σώμα μου το θυμάται».
Η βίαιη πραγματοποίηση τατουάζ ήταν μέρος της «διαδικασίας» για κάθε κρατούμενο που έφτανε στο Άουσβιτς, ο οποίος δεν θανατωνόταν αμέσως με αέρια και αντ’ αυτού επιλέγονταν για καταναγκαστική εργασία ή ιατρικά πειράματα.
«Γιατί επέλεξαν να κάνουν τατουάζ σε ένα μωρό δύο ετών;» ρωτά η Eva. Λέει ότι βρίσκει μόνο μία απάντηση σε αυτό το ερώτημα: ότι οι «υπεράνθρωποι» – οι Ναζί πίστευαν ότι δημιουργούσαν μια ανώτερη φυλή – δεν θεωρούσαν τους Εβραίους ανθρώπους.
«Ήμασταν αρουραίοι, υπάνθρωποι, δεχόμενοι απάνθρωπες συμπεριφορές από αυτή την “κυρίαρχη” φυλή. Και έτσι δεν είχε σημασία γι’ αυτούς αν ήσουν δύο ετών ή 80 ετών».
Αυξημένη η ανησυχία για την έξαρση του αντισημιτισμού
Λίγο πιο πέρα, στο κέντρο της εβραϊκής κοινότητας του Μονάχου, το οποίο φυλάσσεται από ένοπλους αστυνομικούς, η εκτελούσα χρέη προέδρου της εβραϊκής κοινότητας Charlotte Knobloch ανέφερε στο BBC την ανησυχία της για την έξαρση του σύγχρονου αντισημιτισμού.
Γεννημένη στις αρχές της δεκαετίας του 1930, η κ. Knobloch θυμάται να κρατάει το χέρι του πατέρα της και να παρακολουθεί τις βιτρίνες των εβραϊκών καταστημάτων να σπάνε και τις συναγωγές να φλέγονται, όταν το ναζιστικό καθεστώς προέβη σε μαζικές πράξεις βίας κατά των Εβραίων και των περιουσιών τους, ενώ οι περισσότεροι μη Εβραίοι Γερμανοί είτε επευφημούσαν είτε έκαναν τα στραβά μάτια.
Λέει ότι ο αντισημιτισμός δεν εξαφανίστηκε ποτέ εντελώς μετά τον πόλεμο, αλλά δεν είχε πιστέψει ότι τα πράγματα θα γίνονταν και πάλι τόσο ανησυχητικά όσο είναι τώρα. Ακόμα και στη Γερμανία, λέει, η οποία ιστορικά έχει κάνει πολλά για να αντιμετωπίσει το ναζιστικό παρελθόν της και να επαγρυπνά απέναντι στον αντισημιτισμό.
Φόβοι από τα μέλη της εβραϊκής κοινότητας
Ένας ισχυρισμός που υποστηρίζεται ανεπίσημα από μέλη της εβραϊκής κοινότητας στη Γερμανία και αλλού, είναι ότι αρκετοί φοβούνται πλέον να φορούν δημόσια το «Άστρο του Δαβίδ» και προτιμούν να μην τους παραδίδεται στο σπίτι τους καμία εβραϊκή εφημερίδα, από φόβο μήπως χαρακτηριστούν «Εβραίοι» από τους γείτονές τους.
Μελέτες του Community Security Trust στο Ηνωμένο Βασίλειο και του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ αναφέρουν την ίδια ιστορία. Ο FRA αναφέρει ότι το 96% των Εβραίων που ερωτήθηκαν σε 13 ευρωπαϊκές χώρες αναφέρουν ότι βιώνουν αντισημιτισμό στην καθημερινή ζωή.
Ένας άνδρας επισκέπτεται ένα κρεματόριο στο χώρο του πρώην ναζιστικού γερμανικού στρατοπέδου συγκέντρωσης και εξόντωσης Άουσβιτς. REUTERS/Kacper Pempel
Οι εβραϊκές κοινότητες στη Νότια Αμερική σημειώνουν επίσης σημαντική αύξηση του αντισημιτισμού, ενώ στον Καναδά, μια συναγωγή βομβαρδίστηκε πριν από λίγες εβδομάδες και υπήρξε περιστατικό με πυροβολισμούς σε εβραϊκό σχολείο. Στις ΗΠΑ το περασμένο καλοκαίρι, εβραϊκοί τάφοι βεβηλώθηκαν στην πόλη Σινσινάτι.
Το Ίδρυμα Amadeu Antonio, το οποίο συλλέγει πληροφορίες σχετικά με αντισημιτικά περιστατικά στη Γερμανία, απαριθμεί ένα περιστατικό τον περασμένο μήνα, κατά το οποίο γράφτηκαν γκράφιτι με κόκκινα γράμματα σε μια εκκλησία και στο δημαρχείο της πόλης Langenau, τα οποία καλούσαν τόσο σε μποϊκοτάζ του Ισραήλ όσο και σε αεριοποίηση των Εβραίων – μια αναφορά στους ναζιστικούς θαλάμους αερίων του Ολοκαυτώματος.
Μάρτυρες νέων φαινομένων στοχοποίησης Εβραίων
Το Άουσβιτς και το Ολοκαύτωμα δεν ξεκίνησαν με τα δηλητηριώδη αέρια. Οι ρίζες τους βρίσκονταν στην αλλοτρίωση των Εβραίων που χρονολογείται από αιώνες στην Ευρώπη.
Ο Διευθύνων Σύμβουλος της Διάσκεψης των Ευρωπαίων Ραββίνων, Gady Gronich προειδοποιεί ότι η στοχοποίηση των μειονοτήτων γίνεται τώρα και πάλι mainstream. Η μουσουλμανική κοινότητα σηκώνει το μεγαλύτερο βάρος αυτή τη στιγμή, λέει, περιγράφοντας επίσης τον εαυτό του σοκαρισμένο από τα επίπεδα αντισημιτισμού που βλέπει.
Πιστεύει ότι 80 χρόνια μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, κάποιοι επιλέγουν σκόπιμα να αφήσουν το Ολοκαύτωμα και την ευθύνη να μάθουν από αυτό στο παρελθόν.
Τα παπούτσια που «φωνάζουν» την τραγική ιστορία της εξόντωσης
Αλλά το παρελθόν δεν μπορεί τόσο εύκολα να λησμονηθεί. Κοντά στην πολωνική πόλη Γκντανσκ, κάτω από τα χιονισμένα φύλλα που καλύπτουν το δάπεδο του δάσους, βρίσκει κανείς ακόμη τα πεταμένα υπολείμματα παπουτσιών που ανήκαν σε θύματα του Ολοκαυτώματος.
Υπάρχουν σόλες τόσο μικροσκοπικές, εν μέρει θαμμένες κάτω από τη γη, που οι δολοφονημένοι ιδιοκτήτες τους πρέπει να ήταν μικρά παιδιά. Οι ραφές σε μερικά κομμάτια δέρματος είναι ακόμα ευδιάκριτες. Εκατομμύρια παπούτσια στάλθηκαν εδώ σε ένα εργοστάσιο δέρματος, που λειτουργούσε με σκλάβους στο τότε στρατόπεδο συγκέντρωσης Stutthof.
Τα παπούτσια προέρχονταν από όλα τα κατεχόμενα από τους Ναζί εδάφη. Αλλά κυρίως, πιστεύεται, από το Άουσβιτς.
Η έκθεση των πεταμένων παπουτσιών στο Άουσβιτς. REUTERS/Kacper Pempel
«Για μένα, αυτά τα παπούτσια φωνάζουν. Φωνάζουν: Ήμασταν ζωντανοί πριν από 80 χρόνια!» λέει ο Πολωνός μουσικός Grzegorz Kwiatkowski. Είναι ένας μακροχρόνιος αγωνιστής για τη διάσωση των παπουτσιών και την έκθεσή τους, μαζί με άλλα που βρίσκονται ήδη στο μουσείο του στρατοπέδου συγκέντρωσης. Το μήνυμα των παπουτσιών είναι αντιπολεμικό και κατά των διακρίσεων, λέει ο Grzegorz. Και πρέπει να ακουστεί.
«Αυτά τα παπούτσια ανήκαν σε ανθρώπους. Ξέρετε, θα μπορούσαν να είναι τα δικά μας παπούτσια, σωστά; Τα δικά σου παπούτσια, ή τα δικά μου παπούτσια, ή τα παπούτσια της γυναίκας μου, ή τα παπούτσια του γιου μου. Αυτά τα παπούτσια ζητούν προσοχή, όχι μόνο για να τα διατηρήσουμε, αλλά και για να αλλάξουμε τους εαυτούς μας (ως ανθρώπινα όντα) με ηθικό τρόπο. Ήμουν αρκετά σίγουρος ότι τα πράγματα θα ήταν πολύ διαφορετικά το 2025 σε σχέση με το πώς είναι», τονίζει.
Ο φετινός εορτασμός της απελευθέρωσης του Άουσβιτς θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικός. Είναι ενδεχομένως η τελευταία μεγάλη επέτειος που αυτόπτες μάρτυρες και επιζώντες θα είναι ζωντανοί για να πουν τι συνέβη – και να ρωτήσουν: τι θυμόμαστε σήμερα και ποια μαθήματα έχουμε ήδη ξεχάσει;
