Η είδηση ότι η Bild, η εφημερίδα με τη μεγαλύτερη κυκλοφορία στην Ευρώπη, προτίθεται να απολύσει το 20% του προσωπικού της και να αντικαταστήσει υπαλλήλους της με προγράμματα Τεχνητής Νοημοσύνης (AI), έρχεται να συμπληρώσει τα λόγια του επικεφαλής του ομίλου της Axel Springer, Ματίας Ντέφνερ, που τον περασμένο Φεβρουάριο, σε επιστολή του προς τους εργαζομένους, σχολίαζε ότι «η τεχνητή νοημοσύνη έχει τη δυνατότητα να κάνει την ανεξάρτητη δημοσιογραφία καλύτερη από ποτέ – ή απλώς να την αντικαταστήσει».
Προκειμένου να κατανοήσουμε τις δυνατότητες και τους περιορισμούς της ΑΙ, αλλά κυρίως ζητώντας μια πρόβλεψη (ή και μια διαβεβαίωση) για το εργασιακό μας μέλλον, ζητήσαμε από τον Γιάννη Ρεφανίδη, καθηγητή Τεχνητής Νοημοσύνης & Διευθυντή ΠΜΣ στην Τεχνητή Νοημοσύνη και Αναλυτική Δεδομένων στο Τμήμα Εφαρμοσμένης Πληροφορικής του Πανεπιστήμιου Μακεδονίας, να σχολιάσει το κατά πόσο είναι ρεαλιστική και βιώσιμη η πρόθεση της γερμανικής εφημερίδας.
Ο κύριος Ρεφανίδης επιχειρεί πρώτα μια κατηγοριοποίηση και σχολιάζει ότι, πράγματι, οι εργασίες που δεν απαιτούν παραγωγή πρωτότυπου κειμένου προσφέρονται ιδιαίτερα για αντικατάσταση από συστήματα AI. «Στο χώρο των εφημερίδων τέτοιες είναι η μετάφραση, η λογοτεχνική επιμέλεια κειμένων, η αξιολόγηση κειμένων και η σελιδοποίηση». Σύμφωνα με τον ίδιο, η επόμενη κατηγορία εργασιών είναι αυτές που απαιτούν κάποιας μορφής πρωτοβουλία, όπως η συγγραφή ειδήσεων συνδυάζοντας μία ή περισσότερες πηγές. Ένα σύστημα ΑΙ θα μπορούσε να γράψει την περίληψη ενός μεγάλου κειμένου ή να συνδυάσει πολλές πηγές για να συνθέσει ένα κείμενο. «Ο χώρος αυτός της ΑΙ δεν έχει ωριμάσει ακόμη, ωστόσο εκτιμώ ότι στα επόμενα 5-10 χρόνια θα σημειωθεί σημαντική πρόοδος και εδώ», σημειώνει ο καθηγητής.
Η γνώμη των μηχανών
Η τελευταία κατηγορία εργασιών που θα μπορούσαν, σύμφωνα με τον κ. Ρεφανίδη, να αντικατασταθούν είναι η συγγραφή άρθρων γνώμης. Η αντικατάστασή τους απαιτεί συστήματα AI που έχουν τη δική τους γνώμη, κάτι που ξεφεύγει από τον χώρο των προβλεπτικών μοντέλων της μηχανικής μάθησης (machine learning). Ο καθηγητής δεν αποκλείει το ενδεχόμενο σε μία ή δύο δεκαετίες από σήμερα να έχουν δημιουργηθεί συστήματα συγγραφής άρθρων γνώμης που τα παραγόμενα κείμενα δεν θα διακρίνονται από αντίστοιχα κείμενα γραμμένα από άνθρωπο. «Εκτιμώ όμως πως πολλοί άνθρωποι δεν θα έβρισκαν κανένα ενδιαφέρον στο να διαβάσουν ένα τέτοιο κείμενο, όσο καλογραμμένο και αν είναι και όσο λογική και αν φαίνεται η γνώμη που εκφράζει. Σε κάθε περίπτωση, κυρίως για τα άρθρα γνώμης, αλλά και για τις απλές ειδήσεις, θα πρέπει να αναφέρεται πάντα ο συγγραφέας τους, είτε αυτός είναι άνθρωπος είτε σύστημα ΑΙ».
Το αποτέλεσμα της εκτέλεσης ενός προγράμματος AI είναι απολύτως προβλέψιμο, όπως συμβαίνει με οποιοδήποτε πρόγραμμα που εκτελείται σε ψηφιακό υπολογιστή. Υπάρχουν βέβαια και τα προγράμματα που αξιοποιούν κάποια στοχαστικότητα κατά την εκτέλεσή τους -με τη μορφή τυχαίων αριθμών που παράγονται από μια γεννήτρια ψευδοτυχαίων αριθμών-, οπότε το αποτέλεσμα της εκτέλεσής τους είναι καταρχήν μη προβλέψιμο. Ωστόσο, ακόμα και για αυτά τα προγράμματα, μας λέει ο κ. Ρεφανίδης, υπάρχουν τρόποι για να προβλεφθεί το αποτέλεσμα.
Aνθρωπος ή υπολογιστής;
Πώς όμως ένας αναγνώστης μπορεί να αναγνωρίσει αν πίσω από το πληκτρολόγιο του συγγραφέα ενός κειμένου βρίσκεται κάποιος άνθρωπος ή ένα πρόγραμμα υπολογιστή; Η λέξη κλειδί στην απάντηση αυτής της ερώτησης είναι η πρωτοτυπία. «Η χρήση στοχαστικότητας (από ορισμένα προγράμματα ΑΙ) δημιουργεί την εντύπωση πρωτοτυπίας, η οποία όμως δεν μπορεί να ξεφύγει από τα άτυπα όρια που θέτουν τα δεδομένα εκπαίδευσης» λέει ο κ. Ρεφανίδης. «Όσο όμως το μέγεθος των προβλεπτικών μοντέλων και ο όγκος των δεδομένων εκπαίδευσης μεγαλώνουν, θα είναι δυσκολότερο να γίνει αντιληπτός αυτός ο περιορισμός», προσθέτει.
Τα συστήματα αυτά θα γίνονται ολοένα και ικανότερα στην παραγωγή κειμένων που θα είναι αδύνατο να διακριθεί αν έχουν γραφεί από άνθρωπο ή από πρόγραμμα υπολογιστή.
Από την άλλη, υπάρχει και ο αντίλογος κατά πόσο οι άνθρωποι είναι πρωτότυποι στα κείμενα που γράφουν και δεν επηρεάζονται από όλα τα κείμενα που έχουν διαβάσει. «Προφανώς δεν είναι», λέει ο καθηγητής. «Κατά συνέπεια, όσο περνούν τα χρόνια, τα συστήματα αυτά θα γίνονται ολοένα και ικανότερα στην παραγωγή κειμένων, μεγαλύτερων σε έκταση, που θα είναι αδύνατο να διακριθεί αν έχουν γραφεί από άνθρωπο ή από πρόγραμμα υπολογιστή. Εννοείται ότι τα προγράμματα αυτά δεν έχουν συνείδηση του αποτελέσματος που παράγουν, εξάλλου παραμένουν προγράμματα που εκτελούνται σε ψηφιακούς υπολογιστές, άρα απολύτως προβλέψιμα, ωστόσο ίσως τελικά το αν έχουν συνείδηση ή όχι να μην έχει ιδιαίτερη σημασία».
Σύμφωνα με τον κύριο Ρεφανίδη τα όσα ισχύουν για τον χώρο της δημοσιογραφίας και την παραγωγή κειμένων, ενδέχεται να έχουν εφαρμογή και σε κάθε άλλο εργασιακό χώρο, ειδικά αν λάβουμε υπόψη και την πρόοδο στο χώρο της ρομποτικής. «Όσο πιο τυποποιημένη είναι μια εργασία, διανοητική ή χειρωνακτική, τόσο ευκολότερο είναι αυτή να αντικατασταθεί από ένα σύστημα ΑΙ. Ευτυχώς ωστόσο, οι περισσότερες ανθρώπινες εργασίες περιλαμβάνουν ισχυρά στοιχεία ανθρώπινης πρωτοβουλίας, οπότε εκτιμώ ότι δεν θα απειληθούν άμεσα. Μεσομακροπρόθεσμα ωστόσο, προβλέπω η απειλή να εκτείνεται ακόμη και σε επαγγέλματα που φαίνονται στο απυρόβλητο. Χρειάζονται λοιπόν προσαρμογές, τόσο στην εκπαίδευση και τον επαγγελματικό προσανατολισμό των νέων γενιών, όσο και στην οργάνωση των σύγχρονων κοινωνιών, ώστε τα οφέλη από την πρόοδο της ΑΙ και των επιστημών γενικότερα να τα δρέψει το σύνολο της κοινωνίας».
