Με τα επιτόκια να αυξάνονται σταθερά και το κόστος εξυπηρέτησης των δανείων να γίνεται δυσβάσταχτο για εκατομμύρια νοικοκυριά σε Ευρώπη και Ηνωμένες Πολιτείες, όλο και περισσότερα άρθρα και μελέτες δημοσιεύονται σχετικά με τις επιπτώσεις του χρέους στην ψυχική υγεία.
Σύμφωνα με το αμερικανικό Ινστιτούτο Πολιτικής Χρήματος και Ψυχικής Υγείας (Money and Mental Health Policy Institute), η κακή οικονομική κατάσταση οδηγεί συχνά σε στρες και άγχος που μπορούν να επιδεινώσουν περαιτέρω τα οικονομικά. Σε έρευνα που πραγματοποίησε το Ινστιτούτο σε Αμερικανούς πολίτες διαπίστωσε ότι:
• 46% των πολιτών με χρέος έχουν επίσης διάγνωση για προβλήματα ψυχικής υγείας
• το 86% των ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας και χρέος δηλώνουν ότι το χρέος τους επιδεινώνει τα προβλήματα ψυχικής υγείας τους
• τα άτομα με χρέος έχουν τρεις φορές περισσότερες πιθανότητες να σκεφτούν να αυτοκτονήσουν λόγω του χρέους τους
• οι άνθρωποι με κατάθλιψη και χρέος έχουν 4,2 περισσότερες πιθανότητες να εξακολουθούν να έχουν χρέος μετά από 18 μήνες σε σύγκριση με τους ομολόγους τους χωρίς χρέος.
Η τελευταία έρευνα της MetLife για τις τάσεις των παροχών προς τους εργαζομένους (Employee Benefits Trends Survey) διαπίστωσε ότι οι οικονομικές ανησυχίες αποτελούν την κύρια αιτία για τη επιδείνωση της ψυχικής υγείας των εργαζομένων. Διαπιστώθηκε επίσης ότι οι εργαζόμενοι που δηλώνουν ότι οι αποδοχές τους είναι οριακά αρκετές για να ανταπεξέλθουν στις υποχρεώσεις τους είναι σημαντικά πιο πιθανό να δηλώσουν ότι χρειάστηκε να ζητήσουν βοήθεια για το άγχος, την εξουθένωση και την κατάθλιψη τους τελευταίους 12 μήνες.
Επίσης, σε μελέτη που πραγματοποίησε το Πανεπιστημίου Ulster του Ηνωμένου Βασιλείου, οι ερωτώμενοι που ανέφεραν σοβαρότερα προβλήματα στη διαχείριση του χρέους τους είχαν και υψηλότερα ποσοστά άγχους και κατάθλιψης και ήταν επίσης πιο πιθανό να λαμβάνουν θεραπεία για προβλήματα ψυχικής υγείας. Ο καθηγητής ψυχολογίας Mark Shevlin και οι συνεργάτες του απεύθυναν ερωτήσεις σε πάνω από 2.000 Βρετανούς πολίτες που αναζήτησαν ψυχολογική υποστήριξη στη διάρκεια της πανδημίας του κορωνοϊού.
Η ανάλυση των απαντήσεων διαπίστωσε ότι το 24% των συμμετεχόντων ανέφεραν προβλήματα με τη διαχείριση του χρέους και οι συμμετέχοντες αυτοί είχαν υψηλότερα επίπεδα άγχους, κατάθλιψης και ψυχικής υγείας. Μετά τη συνεκτίμηση των κοινωνικοοικονομικών διαφορών μεταξύ των συμμετεχόντων, οι ερευνητές απέδειξαν ότι όσο πιο σοβαρά αξιολογούσε ένας συμμετέχων τα προβλήματα διαχείρισης του χρέους του, τόσο πιο πιθανό ήταν να έχει άγχος, κατάθλιψη ή τρέχουσα θεραπεία ψυχικής υγείας.
«Τα ψυχολογικά προβλήματα που σχετίζονται με το χρέος δεν περιορίζονται στα άτομα με χαμηλό εισόδημα», σημειώνουν οι συγγραφείς της μελέτης. «Ανεξάρτητα από το εισόδημα, η προσωπική αίσθηση σχετικά με την ικανότητα του δανειολήπτη να διαχειριστεί το χρέος του είναι αυτό που είναι σημαντικό.»
Οικονομικός αλφαβητισμός και «δίαιτα»
Στα διάφορα άρθρα που εξετάζουν τη σύνδεση ψυχικής υγείας – χρέους, συνήθως γίνονται αναφορές σε τρόπους αντιμετώπισης του προβλήματος: συμβουλές από ειδικούς, ρυθμίσεις χρεών, επέκταση χρόνου αποπληρωμής, αναζήτηση τρόπων αύξησης εσόδων, «περιοριστική» πολιτική στα έξοδα.
Όμως, όπως τονίζουν οι ειδικοί, είναι εξαιρετικά σημαντικό -ειδικά στις σημερινές συνθήκες όπου τα διάφορα προϊόντα των fintech κάνουν την πρόσβαση στην πίστωση πολύ εύκολη- οι πολίτες να λάβουν «οικονομική εκπαίδευση» ώστε να μπορούν να λαμβάνουν συνετές οικονομικές αποφάσεις.
«Ο οικονομικός αναλφαβητισμός αποτελεί βασική αιτία του υψηλού χρέους των πολιτών» δήλωσε ο Μάρκος Βερέμης, συνιδρυτής και πρόεδρος της Upstream, στη συζήτηση με θέμα « Χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός και οικονομική ένταξη» στο 8ο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών. «Είναι συγκλονιστικά τα επίπεδα οικονομικού αναλφαβητισμού στα ελληνικά σχολεία» συμπλήρωσε.
Ανάλογα συμπεράσματα προέκυψαν από έρευνα της ERGO Academy. Όπως σημείωσε η Μαρία Λυκίδου, επικεφαλής Ανάπτυξης Προγραμμάτων & Επικοινωνίας, «το υφιστάμενο πρόγραμμα σπουδών στα ελληνικά σχολεία καλύπτει κάτω από 50% των αναγκών για οικονομικό αλφαβητισμό».
Ο Παναγιώτης Πολύδωρος, country manager Ελλάδας, Κύπρου και Μάλτας στη Mastercard, παρουσίασε έρευνα που πραγματοποίησε η εταιρεία για τον οικονομικό αλφαβητισμό των Ελλήνων καταναλωτών. Από την έρευνα προέκυψε ότι οι Έλληνες σκοράρουν πολύ χαμηλά (11,7 στα 21) στον οικονομικό αλφαβητισμό, στο πεδίο της γνώσης οικονομικών όρων (1,7 στα 8), αλλά και στην οικονομική ευημερία (8 στα 20).
