Παρότι οι Ιάπωνες έχουν μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής, έχουν επίσης ένα δυσχερές συνταξιοδοτικό σύστημα καθώς και τον υψηλότερο πληθωρισμό των τελευταίων δεκαετιών. Υπό αυτές τις συνθήκες, όλο και περισσότεροι καθυστερούν τη συνταξιοδότησή τους μέχρι τα 70 τους χρόνια, ή και αργότερα, για να τα βγάλουν πέρα.
Η Μίτσι Χίνο είναι μία από αυτούς. Εργάζεται σε έναν οίκο φροντίδας ηλικιωμένων ανατολικά του Τόκιο, όπου περνάει οκτώ ώρες την ημέρα καθαρίζοντας τις εγκαταστάσεις και πλένοντας ρούχα, παρόλο που η ίδια είναι 77 ετών.
Η μηνιαία σύνταξή της είναι μόλις 40.000 γιεν (280 δολάρια), ποσό που δεν αρκεί για να καλύψει τα έξοδά της. Από την εργασία της αυτή, κερδίζει επιπλέον 160.000 γιεν (1.120 δολάρια) για να μπορέσει να πληρώσει τις βασικές της ανάγκες και να αποταμιεύσει λίγα χρήματα.
Η Ιαπωνία έχει το δεύτερο μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής στον κόσμο και για τα δύο φύλα, με τους άνδρες να ζουν κατά μέσο όρο 81 χρόνια και τις γυναίκες 87 χρόνια. Οι μεγαλύτερες ηλικιακά ομάδες επιβαρύνουν το συνταξιοδοτικό σύστημα της χώρας, καθιστώντας την ως μελέτη περίπτωσης για άλλες ανεπτυγμένες χώρες με παρόμοιες δημογραφικές τάσεις, σύμφωνα με το Bloomberg.
«Η κυβέρνηση έχει την τάση να δίνει προτεραιότητα σε θέματα που αφορούν τη νεολαία, όπως η υπογεννητικότητα», δήλωσε ο Νομπουχίρο Μάεντα, ανώτερος αναλυτής του Ινστιτούτου Ερευνών NLI. «Τα ζητήματα για τους ηλικιωμένους όμως, παραμένουν εξαιρετικά σημαντικά».
Σύμφωνα με τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, το 20% των πολιτών της Ιαπωνίας άνω των 65 ετών ζούσε σε συνθήκες φτώχειας, σε σύγκριση με τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ που είναι 14,2%. Αυτό συνέβαινε προτού ο πληθωρισμός πάρει διαστάσεις στην Ιαπωνία για πρώτη φορά σε διάστημα μεγαλύτερο της εικοσαετίας.
Ακολουθεί γράφημα με το ποσοστό του ανδρικού πληθυσμού ηλικίας 65-74 που δουλεύουν στην Ιαπωνία και άλλες χώρες:
Λίγοι μπορούν να ελπίζουν ότι θα ζήσουν μόνο από τις συντάξεις. Ο μέσος όρος για τις πληρωμές κοινωνικής πρόνοιας και δημόσιων συντάξεων είναι αθροιστικά 144.982 γιεν (1.013 δολάρια) μηνιαίως, ενώ τα έξοδα διαβίωσης ενός μέσου νοικοκυριού τουλάχιστον δύο ατόμων έφτασαν περίπου το διπλάσιο ποσό τον Ιούνιο. Η εκτιμώμενη μέση πληρωμή σύνταξης στις ΗΠΑ ήταν 1.907 δολάρια από τον Ιανουάριο του 2024, σύμφωνα με την ιστοσελίδα της Κοινωνικής Ασφάλισης.
Η Χίνο απολαμβάνει τη δουλειά της στο Ρεϊκούεν στον νομό Τσίμπα, ανατολικά του Τόκιο, λόγω της ενδυνάμωσης που της προσφέρει. Η εργασία τη βοηθά να αντιμετωπίσει τις φθορές του γήρατος. Επιπλέον, σκοπεύει να συνεχίσει να εργάζεται για να πληρώνει τους λογαριασμούς, ειδικά τώρα που οι τιμές ολοένα και αυξάνονται στην Ιαπωνία.
Μια έκθεση που δημοσιεύθηκε από την Υπηρεσία Χρηματοοικονομικών Υπηρεσιών το 2019 προκάλεσε μεγάλη ανησυχία αφού έδειξε ότι οι πολίτες θα χρειάζονταν έως και 20 εκατομμύρια γιεν (140 χιλιάδες δολάρια) σε αποταμιεύσεις για να μπορέσουν να τα βγάλουν πέρα από τη στιγμή που θα βγουν στη σύνταξη. Ο υπουργός οικονομικών εκείνης της εποχής, Τάρο Άσο, απέσυρε την έκθεση, ισχυριζόμενος ότι είχε προκαλέσει «παρεξήγηση» και ότι ήταν δυνατόν να ζήσει κανείς με τις δημόσιες συντάξεις.
Αυτές οι ανησυχίες συνεχίζουν να υπάρχουν, καθώς το δημόσιο συνταξιοδοτικό σύστημα της Ιαπωνίας βλέπει μειωμένες εισροές και αυξανόμενες εκροές. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, ο αριθμός εκείνων που συνεισφέρουν στο συνταξιοδοτικό σύστημα έχει μειωθεί κατά περίπου 3 εκατομμύρια, ενώ ο αριθμός των δικαιούχων έχει αυξηθεί περισσότερο από 40%, σύμφωνα με το υπουργείο πρόνοιας.
Ακολουθεί γράφημα με την αύξηση του αριθμού των συνταξιούχων και τη μείωση των συνεισφερόντων στην Ιαπωνία (1987 – 2021):
Η κυβέρνηση, με χρέος υπερδιπλάσιο από το μέγεθος της οικονομίας, διέθεσε περίπου το 34% του φετινού εθνικού προϋπολογισμού για την πρόνοια. Με τους πόρους να είναι περιορισμένοι, η κυβέρνηση εξετάζει μεταρρυθμιστικά βήματα που θα περιλαμβάνουν την παράταση της περιόδου συνταξιοδοτικής πριμοδότησης κατά πέντε χρόνια, έως την ηλικία των 65 ετών.
Από το 2004 οι διαχειριστές έχουν προβεί σε ετήσιες προσαρμογές των παροχών ανάλογα με τις τιμές και τους μισθούς. Μέσα σε αυτά τα έτη, έχουν αντιμετωπίσει δικαστικές αγωγές, γεγονός το οποίο τους οδήγησε σε περικοπές των παροχών αυτών.
Σε αυτό το πλαίσιο, η κυβέρνηση δημιούργησε κίνητρα με στόχο να δοθεί μεγαλύτερη βαρύτητα στον ιδιωτικό τομέα. Το υπουργείο Εργασίας αναζητά δισεκατομμύρια γιεν για τη χρηματοδότηση πρωτοβουλιών. Μεταξύ αυτών είναι και η βοήθεια όσον αφορά στο να μπορέσουν να τοποθετηθούν οι ηλικιωμένοι σε θέσεις εργασίας και να τους παρέχεται ο απαραίτητος εξοπλισμός.
Για να πείσει τις εταιρείες να κρατήσουν τους ηλικιωμένους εργαζόμενους, η κυβέρνηση παρέχει ήδη επιδοτήσεις σε επιχειρήσεις που απασχολούν άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω.
Ενώ εργαζόμενοι σε άλλες ανεπτυγμένες οικονομίες, όταν έρθει η ώρα συνταξιοδότησής τους αποφασίζουν να αποσυρθούν από τη δουλειά τους και να χαλαρώσουν, οι Ιάπωνες στην ίδια ηλικία συνεχίζουν να δουλεύουν σκληρά. Το ποσοστό συμμετοχής στην εργασία για τους άνδρες ηλικίας 65-69 και 70-74 ετών έχει αυξηθεί ραγδαία. Για την ηλικιακή ομάδα 70-74 ετών, το ποσοστό αυτό αυξήθηκε στο 43,3% το 2023 από 29,8% δύο δεκαετίες νωρίτερα, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ. Το αντίστοιχο ποσοστό στις ΗΠΑ ήταν 22,4% και 17,3%.
Αν υπάρχει ένα θετικό στοιχείο στο να εργάζεται κανείς περισσότερο, αυτό είναι η αίσθηση του σκοπού και της κοινότητας που αποκτά μέσω της εργασίας. Σχεδόν οι μισοί ηλικιωμένοι εργαζόμενοι ανέφεραν ως κύριο κίνητρο άλλους παράγοντες εκτός από τα χρήματα, σύμφωνα με έρευνα του Υπουργικού Συμβουλίου το 2020. Κάποιοι ήθελαν να αξιοποιήσουν τις δεξιότητές τους, ενώ άλλοι δήλωσαν ότι αισθάνονται ότι η εργασία τους βοηθάει να παραμείνουν υγιείς.
«Οι ηλικιωμένοι εργαζόμενοι λαμβάνουν θετική ανταπόκριση από τους εργοδότες και τους πελάτες τους, γεγονός που τους δίνει την αίσθηση ότι είναι χρήσιμοι στην κοινωνία», δήλωσε ο Φούμιο Μουραζέκι, πρόεδρος της Koureisha, μιας εταιρείας που ειδικεύεται στην κάλυψη θέσεων εργασίας από ηλικιωμένους ενδιαφερόμενους. Ο μέσος όρος ηλικίας του προσωπικού που είναι εγγεγραμμένο στην εταιρεία είναι 72 έτη.
«Παρόλα αυτά, πρέπει να γίνουν περισσότερα για να βοηθηθούν οι άνθρωποι να τα βγάλουν πέρα», σύμφωνα με τον Μάεντα του Ινστιτούτου Ερευνών NLI. Ο Μάεντα επικαλέστηκε μια έρευνα του Υπουργικού Συμβουλίου σε άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω, η οποία έδειξε ότι πάνω από το 80% των ερωτηθέντων θεωρούσαν ότι ο προϋπολογισμός του νοικοκυριού τους ήταν περιορισμένος. «Πολλοί ηλικιωμένοι αγωνίζονται», δήλωσε.
Δεδομένου αυτών των συνθηκών, όλο και περισσότεροι νέοι πολίτες στρέφονται προς τον οικονομικό προγραμματισμό για να μπορέσουν να αποταμιεύσουν περισσότερα χρήματα για το μέλλον. Αυτό έχει αυξήσει τις διαβουλεύσεις στην Kinyu Joshi, μια εταιρεία που διεξάγει οικονομικά σεμινάρια που απευθύνονται κυρίως σε νεότερες γυναίκες. «Όλοι προβληματίζονται όσον αφορά το συνταξιοδοτικό σύστημα», δήλωσε η διευθύνουσα σύμβουλος Μαρίκο Σουζούκι.
Ακολουθεί γράφημα με τις αποταμιεύσεις των ηλικιωμένων στην Ιαπωνία σε γιεν:
Το μερίδιο των μετοχών και των επενδύσεων στα περιουσιακά στοιχεία των νοικοκυριών της Ιαπωνίας αυξήθηκε σε ποσοστό-ρεκόρ 19,7% στα τέλη Μαρτίου, σύμφωνα με υπολογισμούς του Bloomberg που βασίζονται στα τριμηνιαία στοιχεία ροής κεφαλαίων της Τράπεζας της Ιαπωνίας που δημοσιεύθηκαν τον Ιούνιο.
Παρότι αυτό το ποσοστό είναι σχετικά χαμηλό συγκρινόμενο με τα παγκόσμια πρότυπα, το πρόγραμμα αφορολόγητων επενδύσεων που εισήγαγε η κυβέρνηση το 2014 συνεχίζει να προσελκύει ανθρώπους όπως η Ασάμι Μασούντα, μια 35χρονη μητέρα ενός παιδιού που άρχισε να επενδύει πριν από έξι χρόνια.
«Ανησυχούσα για το τι θα συμβεί όταν μεγαλώσω», δήλωσε η Μασούντα. «Η επένδυση μου έδωσε ψυχική ηρεμία».
«Οι γυναίκες βιώνουν την παρούσα κατάσταση ιδιαίτερα δύσκολα στην Ιαπωνία όταν πλησιάζουν την ηλικία συνταξιοδότησης. Μεταξύ των ηλικιωμένων ανύπαντρων γυναικών, εκτιμάται ότι το 44% ζει κάτω από το όριο της φτώχειας», σύμφωνα με εκτίμηση της Άγια Άμπε, καθηγήτριας στο Μητροπολιτικό Πανεπιστήμιο του Τόκιο.
Για να διατηρήσει τις συνταξιοδοτικές παροχές η κυβέρνηση ίσως χρειαστεί να παρατείνει επίσημα τα χρόνια εργασίας των πολιτών της, σύμφωνα με τον Ναοχίρο Γιασίρο, επισκέπτη καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Showa Women’s University.
«Εάν οι παροχές μειωθούν, οι άνθρωποι θα δυσκολευτούν να τα βγάλουν πέρα», δήλωσε ο Γιασίρο. «Η πιο λογική προσέγγιση θα ήταν να οριστεί μεταγενέστερη ηλικία έναρξης της λήψης συνταξιοδοτικών παροχών».
