Γράφει η Φωτεινή Τζουβελέκη, φοιτήτρια Φιλοσοφίας
Ο Ιωάννης Καποδίστριας έμεινε στην ιστορία για τρία πράγματα: για το τρόπο που ανιδιοτελώς κυβέρνησε την χώρα, για το τέχνασμα με τις πατάτες και τη ανέργεση κατεστραμμένων πόλεων. Παρά τις οποίες πιο αυστηρες πολιτικές ακολούθησε, όλοι μπορούμε να παραδεχτούμε ότι πρόκειται για ένα άτομο με πραγματικό νοιαξιμο για τη πατρίδα, ένας αληθινος μάρτυρας έθνους. Ας μην ξεχνάμε ακόμη και γεγονός ότι δεν έπαιρνε καλά καλά μισθό για τις υπηρεσίες του. Ετσι, η ανέργεση πόλεων ήταν σχεδόν προσωπική υπόθεση. Μπορεί λοιπόν η πρώτη πόλη που συνάντησε να ήταν Τροιζήνα και η τελευταία το Ναύπλιο όμως η πόλη που είναι πέρα για πέρα δική του είναι η Πάτρα.
Η Πάτρα μπορεί να χαρακτηριστεί η αυθεντική καποδιστριακή πόλη όχι μόνο για ιστορικούς αλλά και για πολιτικούς και πολιτισμικούς λόγους. Ηταν η πόλη η οποία λειτούργησε φοίνικας, όπως ήταν και το πρώτο νόμισμα της ελληνικης πολιτειας. Μπορεί η πρωτεύουσα να ήταν το Ναύπλιο, όμως δόθηκε ιδιαίτερη μέριμνα και φροντίδα για τη Πάτρα. Σιγά- σιγά άρχισε να αναδεικνύεται. Και αυτό δεν είναι βέβαια τυχαίο, με καμία έννοια. Ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο πρώτος κυβερνήτης της ανεξάρτητης Ελλάδας, οραματίστηκε μια οργανωμένη και ευρωπαϊκού τύπου κρατική δομή. Η Πάτρα ήταν μια από τις πρώτες πόλεις στις οποίες εφάρμοσε αυτό το όραμα, παρά τις αντιστάσεις των τοπικών συμφερόντων, που έβλεπαν τις μεταρρυθμίσεις του ως απειλή για την τοπική εξουσία. Το ίδιο το σχέδιο αναδιοργάνωσης της Πάτρας από τον Καποδίστρια αποτελεί ένα πρότυπο εφαρμοσμένης κρατικής παρέμβασης, το οποίο, ακόμα και σήμερα, φέρει τη σφραγίδα της καποδιστριακής αντίληψης για το τι σημαίνει κράτος.
Η Πάτρα είναι η πόλη που έφερε στον πυρήνα της την αντιπαράθεση ανάμεσα στο παλιό και το νέο. Ο Καποδίστριας προσπάθησε να την επανασχεδιάσει, να απαλλοτριώσει γη για να φτιάξει δημόσιες πλατείες, δρόμους και σχολεία — κεντρικά στοιχεία του νέου εθνικού κράτους. Αυτή η βίαιη, αλλά οραματική επέμβαση, δείχνει την αποφασιστικότητα του κυβερνήτη να φτιάξει ένα νέο πολιτικό σώμα μέσα από τον αστικό χώρο. Πολλές φορές, για να φτιάξεις κάτι εντελώς καινούργιο πρέπει να καταστρέψεις το παλιό. Κάποιος μπορεί λανθασμένα να μεταφράσει τη κίνηση αυτή του κυβερνήτη ως παρόρμηση και ανάγκη ώστε όλη η Ελλάδα να έχει την υπογραφή του. Ομως αυτό δεν ισχύει. Δεν υπήρχε προσωπικό όφελος στην ανέργεση της Πάτρας. Η Πάτρα, λοιπόν, δεν ήταν απλώς ένα σημείο εφαρμογής πολιτικής, αλλά το έδαφος ενός ευρύτερου πειράματος: πώς μπορεί μια ελληνική πόλη να γίνει ευρωπαϊκή με όρους συλλογικού συμφέροντος.
Επιπλέον, η Πάτρα ενσάρκωσε την καποδιστριακή έννοια του “δημοσίου χώρου” περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη ελληνική πόλη. Σε μια εποχή όπου οι περισσότερες πόλεις λειτουργούσαν υπό τοπικές πελατειακές δομές, η Πάτρα έγινε πεδίο σύγκρουσης μεταξύ ιδιωτικών συμφερόντων και κρατικής βούλησης. Ο Καποδιστριας ερχόταν γενικά σε σύγκρουση με τους τοπικους αρχοντες, καθώς εκείνοι δεν φαίνονταν να καταλαβαίνουν ότι η εξουσία βρισκόταν σε άλλα χέρια. Ήθελαν όλοι, επειδή είχαν συνηθίσει να απολαμβάνουν προνόμια κατά τη Τουρκοκρατία, να συνεχίσουν και επι Καποδιστρια. Η ίδια η άρνηση πολλών πατρινών προκρίτων να δεχτούν τις απαλλοτριώσεις του Καποδίστρια δείχνει πόσο ριζοσπαστικές ήταν οι προθέσεις του. Έτσι, η Πάτρα, με όλο το συμβολικό και πρακτικό της βάρος, αναδείχθηκε ως πόλη-παράδειγμα μιας σύγκρουσης που όρισε το ελληνικό κράτος.
Στο πεδίο της παιδείας και της εκπαίδευσης, η Πάτρα αποτέλεσε επίσης καποδιστριακή πόλη-πρότυπο. Ο Καποδίστριας έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα στη μόρφωση των πολιτών, ως βάση για την κοινωνική μεταμόρφωση. Στην Πάτρα ιδρύθηκαν σχολεία με χρηματοδότηση της κυβέρνησης και σε συνδυασμό με το πολεοδομικό σχέδιο, επιχειρήθηκε η δημιουργία ενός πολίτη ενταγμένου στον δημόσιο χώρο, μορφωμένου και πολιτικά ενεργού. Η εκπαιδευτική πολιτική στην Πάτρα δεν ήταν απλώς μεταρρυθμιστική – ήταν ιδεολογική, βαθιά εμπνευσμένη από το κράτος του Διαφωτισμού που ο Καποδίστριας ήθελε να φέρει στην Ελλάδα.
Ο πολιτικός χαρακτήρας της Πάτρας ως καποδιστριακής πόλης δεν τελειώνει με τις μεταρρυθμίσεις του 1830. Αντίθετα, η κληρονομιά εκείνης της εποχής άφησε ένα ισχυρό αποτύπωμα στον τρόπο με τον οποίο η πόλη συνεχίζει να σκέφτεται το συλλογικό. Από την πολεοδομική της δομή έως τις πολιτιστικές της δράσεις και την κοινωνική της κινητικότητα, η Πάτρα κουβαλάει ακόμη μέσα της το DNA της πόλης-προτύπου, όπως την ήθελε ο πρώτος κυβερνήτης.
Τελικά, η Πάτρα δεν είναι απλώς μια καποδιστριακή πόλη με την έννοια της ιστορικής συνέπειας. Είναι η αυθεντική καποδιστριακή πόλη επειδή πάνω της χαράχτηκαν όλες οι εντάσεις, οι προσδοκίες και οι απογοητεύσεις ενός κράτους που μόλις γεννιόταν. Εδώ δοκιμάστηκε το πολιτικό σχέδιο του Καποδίστρια όχι ως αφηρημένη ιδέα, αλλά ως πράξη. Και αν αυτό το σχέδιο απέτυχε βραχυπρόθεσμα, η Πάτρα το κράτησε ζωντανό στη μνήμη της, στο σώμα της και στην πολιτισμική της ταυτότητα.
