Οι στρατηγικής σημασίας πρώτες ύλες υπήρξαν ανέκαθεν αντικείμενο ανταγωνισμού και συγκρούσεων ανάμεσα σε χώρες, καθώς βασίζονταν σε αυτές οι οικονομίες τους και η ισχύς τους. Στην παρούσα συγκυρία, όμως, με την κλιματική αλλαγή να πιέζει τα χρονικά περιθώρια, τη ραγδαία αύξηση της ζήτησης για μέταλλα αναγκαία για την πράσινη μετάβαση, και τις νέες τεχνολογίες που δημιουργούν προσδοκίες για την ανεύρεση πρώτων υλών με τρόπους έως τώρα αδιανόητους, ο παγκόσμιος ανταγωνισμός έχει ενταθεί εις το έπακρον.
Όπως σημειώνει ρεπορτάζ της Καθημερινής, παρά τις εντονότατες αντιδράσεις από περιβαλλοντικές οργανώσεις που χαρακτηρίζουν «άκρως καταστρεπτική» τη μέθοδο των εξορύξεων σε βαθιά νερά, η Νορβηγία θα είναι η πρώτη χώρα που θα εφαρμόσει την αμφιλεγόμενη μέθοδο για να διασφαλίσει στρατηγικής σημασίας μέταλλα. Στις 11 Ιανουαρίου το νορβηγικό Κοινοβούλιο έδωσε το πράσινο φως στην κυβέρνηση και η Νορβηγία σχεδιάζει πλέον εξορύξεις σε μια παράκτια ζώνη έκτασης περίπου 280.000 χιλιομέτρων, μεγαλύτερη από την επιφάνεια της Βρετανίας.
Εκτιμά πως στην περιοχή αυτή βρίσκονται σε μεγάλες ποσότητες και σε οζίδια μεγέθους πατάτας κοβάλτιο, νικέλιο, χαλκός και μαγγάνιο. Απαντώντας στις επικρίσεις έχει διευκρινίσει πως δεν πρόκειται να εγκαινιάσει εξορύξεις αμέσως, αλλά θα εξετάζει κατά περίπτωση τις προτάσεις των ενδιαφερόμενων εταιρειών. Η απόφασή της αναμένεται να τη φέρει σε σύγκρουση με τη Βρετανία και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή που έχουν ασκήσει πιέσεις για μια προσωρινή απαγόρευση της μεθόδου εξαιτίας των πιθανών επιπτώσεών της στο περιβάλλον.
Την ίδια μέθοδο ετοιμάζεται να εφαρμόσει η Ιαπωνία και να προχωρήσει σε εξορύξεις έξω από τις ακτές της, προκειμένου να μειώσει την εξάρτησή της από την Κίνα σε σπάνιες γαίες. Από τα τέλη του 2022 σε έγγραφό της για τη Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας τονίζει πως σκοπεύει «να διασφαλίσει την προσφορά κρίσιμων πρώτων υλών, συμπεριλαμβανομένων των σπάνιων γαιών, και να προωθήσει την οικονομική ενίσχυση επιχειρήσεων που διαθέτουν κρίσιμες τεχνολογίες». Εχει, άλλωστε, από τα τέλη Αυγούστου και τις αρχές Σεπτεμβρίου του 2022 επιτύχει να εξορύξει σπάνιες γαίες από την παράκτια ζώνη της σε βάθος σχεδόν 2.500 μέτρων στα νερά της περιοχής Μινάμι – Τορισίμα. Σύμφωνα μάλιστα με σχετική μελέτη που δημοσιεύθηκε προ ετών στο επιστημονικό περιοδικό Nature, εκτιμάται πως στην περιοχή υπάρχουν σπάνιες γαίες σε ποσότητες ικανές να καλύψουν τις ανάγκες της παγκόσμιας οικονομίας «σχεδόν επ’ άπειρον».
Την ίδια στιγμή, οι ΗΠΑ στρέφονται ξανά στη Σαουδική Αραβία, αλλά αυτή τη φορά όχι για τους υδρογονάνθρακές της, αλλά για τον υπόλοιπο ορυκτό πλούτο της. Στο πλαίσιο της προσπάθειάς του να απεξαρτήσει την οικονομία του από το πετρέλαιο, το βασίλειο στρέφεται στην εκμετάλλευση του υπεδάφους του. Αναφερόμενο στον ορυκτό πλούτο του σε κρίσιμα μέταλλα το Ριάντ ανακοίνωσε σε πρόσφατο συνέδριο με επενδυτές ότι υπολογίζει πλέον την αξία του ορυκτού πλούτου του στα 2,5 τρισ. δολ., από 1,3 τρισ. δολ. που τον είχε αποτιμήσει το 2016. Αναμένεται, έτσι, να γίνει πεδίο νέου ανταγωνισμού ανάμεσα σε ΗΠΑ, Κίνα και Ρωσία, ενώ ΗΠΑ και Ρωσία έχουν ήδη υπογράψει μνημόνια συνεργασίας με το Ριάντ σχετικά με τα στρατηγικής σημασίας μέταλλα στο υπέδαφός του.
Στην κούρσα πρώτων υλών και η Αφρική
Την ώρα που ο ανεπτυγμένος κόσμος από τη Νορβηγία μέχρι την Ιαπωνία, μαζί και με την αναπτυσσόμενη Λατινική Αμερική, αναζητάει σπάνιες γαίες και μέταλλα αναγκαία για την πράσινη μετάβαση, ο ίδιος αγώνας βρίσκεται σε εξέλιξη στην πλούσια σε υπέδαφος και αναπτυσσόμενη Αφρική. Από τις αρχές Ιανουαρίου έχει ξεκινήσει στην Αφρική, και συγκεκριμένα στη Γουινέα, το μεγαλύτερο έργο εξόρυξης στον πλανήτη από μια κοινοπραξία ανάμεσα στον αυστραλο-βρετανικό κολοσσό Rio Tinto, την κυβέρνηση της Γουινέας και άλλες επτά εταιρείες, εκ των οποίων οι πέντε είναι κινεζικές.
Περιλαμβάνει την κατασκευή ορυχείου εξόρυξης σιδηρομεταλλεύματος από τη Rio Tinto σε συνεργασία με κοινοπραξία, της οποίας ηγείται η μεγαλύτερη βιομηχανία αλουμινίου στον κόσμο, Chinalco, και την κατασκευή δεύτερου ορυχείου από τη μεγαλύτερη χαλυβουργία στον κόσμο, Baowu, σε συνεργασία με κοινοπραξία της οποίας ηγείται η Winning International Group. Οι εμπλεκόμενες εταιρείες πρόκειται, άλλωστε, να συγχρηματοδοτήσουν την κατασκευή σιδηροδρομικής γραμμής μήκους 552 χιλιομέτρων, όπως και έναν λιμένα βαθέος ύδατος στις ακτές του Ατλαντικού.
Την περασμένη Τετάρτη, άλλωστε, ο υπουργός Ενέργειας και Μετάλλων της Ουγκάντας υπέγραψε με την Ionic Rare Earths συμφωνία για την εκμετάλλευση ενός μεγάλου σχεδίου εξόρυξης σπάνιων γαιών, του Makuutu Heavy Rare Earth Project. Το σχέδιο εξασφάλισε την απαιτούμενη άδεια, την πρώτη άδεια εξόρυξης σε μεγάλη κλίμακα που έχει εκδοθεί στην Ουγκάντα στο πλαίσιο σχετικού νόμου για τις εξορύξεις κρίσιμων μετάλλων που υιοθέτησε το 2022. Παράλληλα, τους τελευταίους μήνες η Ε.Ε. οριστικοποιεί συμφωνίες συνεργασίας με τη Δημοκρατία του Κονγκό και τη Ζάμπια, δύο χώρες με πλούσια παραγωγή στα στρατηγικής σημασίας μέταλλα, ικανή να υποκαταστήσει σε μεγάλο βαθμό την προσφορά από την Κίνα. Με αυτά τα μνημόνια συνεργασίας η Ε.Ε. δεσμεύεται να στηρίξει την ανάπτυξη των απαιτούμενων υποδομών για την εξόρυξη και επεξεργασία κρίσιμων πρώτων υλών, όπως το λίθιο και το κοβάλτιο.
Το Κονγκό είναι η πρώτη χώρα στον κόσμο σε παραγωγή κοβαλτίου, που φτάνει στο 70% της παγκόσμιας παραγωγής, και δεύτερη χώρα στον κόσμο μετά το Περού σε παραγωγή χαλκού. Η Ζάμπια επίσης είναι μια από τις πρώτες χώρες στον κόσμο σε παραγωγή χαλκού. Ανάλογες συμφωνίες με το Κονγκό και τη Ζάμπια έχει κλείσει, άλλωστε, και η κυβέρνηση των ΗΠΑ, ενώ πολλές κυβερνήσεις δυτικών χωρών τις έχουν προσεγγίσει προσβλέποντας σε τέτοιου είδους συνεργασία. Στο πλαίσιο των προσπαθειών της να διασφαλίσει προμηθευτές σπάνιων γαιών και κρίσιμων μετάλλων, η Ε.Ε. έχει συνάψει αντίστοιχες συμφωνίες με σειρά χωρών, ανάμεσα στις οποίες ο Καναδάς, το Καζακστάν, η Ναμίμπια, η Ουκρανία, η πλούσια σε λίθιο Αργεντινή και η πλούσια σε χαλκό Χιλή.
Η Βραζιλία θέλει να γίνει «Σαουδική Αραβία» των ΑΠΕ
Από το περασμένο έτος η Σαουδική Αραβία έχει δημιουργήσει κοινοπραξία ανάμεσα στο κρατικό επενδυτικό ταμείο της και την κρατική εταιρεία εξορύξεων, με σκοπό την αγορά ορυχείων και υπόγειου πλούτου σε άλλες χώρες. Πρόκειται για τη Manara Minerals, που διαπραγματεύεται τώρα επένδυσή της στο σχέδιο Ρέκο Ντικ στο Πακιστάν, που θα αποτελέσει ένα από τα μεγαλύτερα ορυχεία χαλκού στον κόσμο, ενώ έχει δρομολογήσει και πολλές άλλες συμφωνίες. Ωστόσο, η πρώτη συμφωνία που συνήψε η Manara Minerals ήταν για την αγορά 10% στο ορυχείο Vale της Βραζιλίας, ενώ σχεδιάζει να εξαγοράσει μερίδια σε ορυχεία ανά τον κόσμο αξίας 15 δισ. δολ. μέσα στα επόμενα χρόνια.
Στο μεταξύ, η Βραζιλία αναβαθμίζει τις δραστηριότητές της και τις φιλοδοξίες της στον τομέα των εξορύξεων σπάνιων γαιών. Μέσα στον Ιανουάριο άρχισε να παράγει εντατικά σπάνιες γαίες στο κοίτασμά της στη Serra Verde και η ομώνυμη εταιρεία εξόρυξης εκτιμά πως θα παράγει τουλάχιστον 5.000 τόνους οξειδίων σπάνιων γαιών το χρόνο. Ταυτοχρόνως σχεδιάζει να αυξήσει την παραγωγική δυνατότητα στο κοίτασμα Πέλα Εμα, που περιέχει μεγάλες ποσότητες σπάνιων γαιών και ειδικότερα νεοδύμιο, πρασεοδύμιο και δυσπρόσιο, που είναι κρίσιμα για τις τεχνολογίες της πράσινης ενέργειας. Δηλώνει μάλιστα πως έχει στόχο να αναδειχθεί στον πλέον αξιόπιστο προμηθευτή σπάνιων γαιών στον κόσμο και απηχεί τη γενικότερη φιλοδοξία της χώρας.
Ο πρόεδρος της Βραζιλίας, Λούλα ντα Σίλβα, εξέφρασε προσφάτως την πρόθεση να μετατρέψει τη μεγαλύτερη οικονομία της Λατινικής Αμερικής σε παγκόσμια ηγετική δύναμη στις πολιτικές για το περιβάλλον και να προσελκύσει ένα κύμα πράσινων επενδύσεων για τα πάντα, από τις τεχνολογίες εξουδετέρωσης του άνθρακα μέχρι τη βιώσιμη ενέργεια. Σε επίσκεψή του στον Περσικό Κόλπο πέρυσι υποσχέθηκε πως η Βραζιλία θα εξελιχθεί στη «Σαουδική Αραβία των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε 10 χρόνια».
Γενικότερα οι χώρες της Λατινικής Αμερικής έχουν μεγάλες δυνατότητες να εκμεταλλευτούν τον ορυκτό τους πλούτο, καθώς στο έδαφός τους βρίσκονται τα 2/3 των παγκόσμιων αποθεμάτων λιθίου και περίπου το 40% των παγκόσμιων αποθεμάτων χαλκού. Η Αργεντινή με τα πλούσια κοιτάσματά της σε λίθιο έχει ήδη προσελκύσει το ενδιαφέρον των επενδυτών, που μετά την εκλογή του Χαβιέ Μιλέι έσπευσαν να αγοράσουν μαζικά μετοχές εταιρειών της και ομόλογα του κράτους σε ύψη αδιανόητα εδώ και πολλά χρόνια.
Οι ΗΠΑ
«Το θέμα δεν αφορά τις γεωπολιτικές αντιπαλότητες», τόνισε προ ημερών ο σύμβουλος του Λευκού Οίκου, Αμος Χοχστάιν, σχολιάζοντας την παγκόσμια κούρσα αναζήτησης πρώτων υλών στρατηγικής σημασίας και διευκρίνισε πως «πρέπει να επενδύσουμε μαζί με τους συμμάχους μας και τους φίλους μας, ώστε να διασφαλίσουμε ότι το παγκόσμιο σύστημα έχει επάρκεια προμηθειών και από διαφορετικές πηγές».
Η Βραζιλία
Ο πρόεδρος της Βραζιλίας Λούλα ντα Σίλβα έχει δηλώσει την πρόθεσή του να μετατρέψει τη μεγαλύτερη οικονομία της Λατινικής Αμερικής σε ηγετική δύναμη στις φιλικές προς το περιβάλλον πολιτικές και να προσελκύσει πράσινες επενδύσεις κάθε είδους από τις τεχνολογίες εξουδετέρωσης του άνθρακα μέχρι τη βιώσιμη ενέργεια. Το περασμένο έτος, υποσχέθηκε πως «σε 10 χρόνια η Βραζιλία θα έχει εξελιχθεί στη Σαουδική Αραβία των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας».
Η Ιαπωνία
Από τα τέλη του 2022 η Ιαπωνία έχει δώσει στη δημοσιότητα έγγραφο σχετικό με τη Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας, στο οποίο διατυπώνει ευθέως την πρόθεσή της «να διασφαλίσει σταθερή προσφορά κρίσιμων πρώτων υλών, όπως οι σπάνιες γαίες, και να προωθήσει την κεφαλαιακή ενίσχυση ιδιωτικών εταιρειών που διαθέτουν στρατηγικής σημασίας εμπορεύματα και τεχνολογίες».
