Σας έχει τύχει ποτέ να σιγοτραγουδάτε μια μελωδία αρκετή ώρα αφότου έχετε κλείσει το ραδιόφωνο ή το spotify και να συνειδητοποιείτε ξαφνικά ότι υποσυνείδητα χτυπάτε το πόδι σας σε ένα τραγούδι που έχετε να ακούσετε μέρες; Αν ναι, δεν είστε οι μόνοι. Αυτές οι πιασάρικες μουσικές στιγμές είναι γνωστές ως «earworms» και η κατανόηση τού γιατί συμβαίνουν ρίχνει φως στην περίπλοκη σχέση μεταξύ της μουσικής και του εγκεφάλου. Τρανταχτό παράδειγμα το Never Gonna Give You Up του Rick Astley -ένα τραγούδι τόσο εμβληματικό που έχει γίνει από μόνο του μια ψηφιακή φάρσα- που ενσαρκώνει συχνά το φαινόμενο ενός τραγουδιού που απλά δεν λέει να φύγει από το μυαλό μας.
Τι είναι τα Earworms;
Το earworm, επίσημα γνωστό ως Involuntary Musical Imagery (INMI), αναφέρεται στην αυθόρμητη και επαναλαμβανόμενη επανάληψη ενός αποσπάσματος μουσικής στο μυαλό κάποιου, συχνά χωρίς καμία συνειδητή προσπάθεια. Αυτό μπορεί να είναι ένα τμήμα ενός τραγουδιού, όπως ένα ρεφρέν ή ένα riff, που παίζει ξανά και ξανά. Η εμπειρία είναι τόσο διαδεδομένη που σύμφωνα με έρευνες μέχρι και το 98% των ανθρώπων έχουν βιώσει κάποια στιγμή ένα earworm.
Γιατί κάποια τραγούδια μας «κολλάνε» περισσότερο από άλλα;
Ορισμένα τραγούδια είναι ιδιαίτερα επιρρεπή στο να “κολλήσουν” στο αυτί μας λόγω της μουσικής τους δομής. Μια μελέτη που διεξήχθη στο Πανεπιστήμιο του Durham εντόπισε τα βασικά χαρακτηριστικά των μελωδιών που είναι πιθανό να γίνουν earworms:
–Επαναλαμβανόμενα μοτίβα: Τραγούδια με επαναλαμβανόμενα ρεφρέν είναι πιο αξιομνημόνευτα. Για παράδειγμα, το Call Me Maybe της Carly Rae Jepsen και το Bad Romance της Lady Gaga αποτελούν παραδείγματα αυτής της ιδιότητας.
–Απλές, αξιομνημόνευτες μελωδίες: Τα τραγούδια με απλούστερες μελωδίες είναι πιο πιθανό να επαναλαμβάνονται νοερά. Σκεφτείτε την πιασάρικη απλότητα του We Will Rock You των Queen.
–Απρόσμενα στοιχεία: Τα earworms έχουν συχνά κάποιο μοναδικό ή ασυνήθιστο χαρακτηριστικό που τραβάει την προσοχή, όπως το συγχρονισμένο ρεφρέν του Uptown Funk των Mark Ronson και Bruno Mars.
Το Never Gonna Give You Up του Rick Astley είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα earworm. Το αισιόδοξο, επαναλαμβανόμενο ρεφρέν του σε συνδυασμό με την απαλή ερμηνεία του Astley το κάνει αξέχαστο. Η άνοδος του τραγουδιού στη φήμη ως διαδικτυακό μιμίδιο «Rickroll» ενισχύει απλώς την εμμονή του στο μυαλό μας.
Η νευροεπιστήμη πίσω από το «κόλλημα»
Ο εγκέφαλος επεξεργάζεται τη μουσική μέσω ενός περίπλοκου δικτύου που περιλαμβάνει τον ακουστικό φλοιό, ο οποίος μας βοηθά να επεξεργαζόμαστε τον ήχο, και άλλες περιοχές όπως ο προμετωπιαίος φλοιός, υπεύθυνος για τη μνήμη και τον προγραμματισμό. Το φαινόμενο του looping των earworms πιστεύεται ότι προκύπτει από αυτή την αλληλεπίδραση. Συγκεκριμένα, ο ακουστικός φλοιός μπορεί να εμπλακεί σε μια ακούσια πρόβα του τραγουδιού ως μέρος της διαδικασίας παγίωσης της μνήμης. Ερευνητές του Πανεπιστημίου Western Washington διαπίστωσαν μάλιστα ότι τα earworms εμφανίζονται συχνά όταν βρισκόμαστε σε παθητική κατάσταση του νου, όπως κατά τη διάρκεια ενός περιπάτου ή κατά την εκτέλεση καθημερινών εργασιών. Αυτό συμβαίνει επειδή κατά τη διάρκεια τέτοιων στιγμών, το «δίκτυο προεπιλεγμένης λειτουργίας» του εγκεφάλου γίνεται πιο ενεργό, επιτρέποντας την εμφάνιση αυθόρμητων φαινομένων, όπως το πιασάρικο ρεφρέν ενός τραγουδιού.
Συναισθηματικά και ψυχολογικά ερεθίσματα
Τα τραγούδια που προκαλούν έντονα συναισθήματα, θετικά ή αρνητικά, μπορούν επίσης να κολλήσουν πιο εύκολα στο κεφάλι μας. Οι νοσταλγικές μελωδίες ή εκείνες που συνδέονται με σημαντικά γεγονότα της ζωής έχουν αυξημένη επίδραση στη μνήμη. Η ντοπαμίνη που απελευθερώνεται όταν ακούμε τα αγαπημένα μας τραγούδια ενισχύει την απομνημόνευσή τους, γεγονός που εξηγεί γιατί τα τραγούδια που συνδέονται με θετικές εμπειρίες επανέρχονται συχνά στην επιφάνεια. Επιπλέον, τα earworms μπορούν να επηρεαστούν από το περιβάλλον μας. Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Psychology of Music ανακάλυψε ότι οι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να βιώσουν ένα τέτοιο κόλλημα αν έχουν ακούσει πρόσφατα ένα απόσπασμα του τραγουδιού ή μια παρόμοια μελωδία. Αυτό είναι γνωστό ως priming, όπου ο εγκέφαλος «προ-φορτώνεται» για να επαναλάβει τη μουσική.
Συμβουλές για να απαλλαγείτε από ένα τραγούδι
Αν βρεθείτε στο “έλεος” ενός earworm δείτε μερικές συμβουλές για να απελευθερώσετε το μυαλό σας:
–Ακούστε το τραγούδι ολόκληρο: Συχνά, η αναπαραγωγή ολόκληρου του τραγουδιού μπορεί να προσφέρει την αίσθηση του κλεισίματος που αναζητά ο εγκέφαλός σας.
–Ασχοληθείτε με μια γνωστική εργασία: Λύστε ένα σταυρόλεξο ή δοκιμάστε να απαγγείλετε ένα σύνθετο ποίημα για να απασχολήσετε την εργαζόμενη μνήμη σας.
–Μασήστε τσίχλα: Παραδόξως, μια μελέτη από το περιοδικό Quarterly Journal of Experimental Psychology υποδηλώνει ότι το μάσημα τσίχλας μπορεί να παρεμβαίνει στον βρόχο της ακουστικής μνήμης που είναι υπεύθυνος για τα earworms.
Είτε πρόκειται για την υπόσχεση του Rick Astley ότι «δεν θα σε εγκαταλείψω ποτέ», είτε για άλλη μια πιασάρικη μελωδία, τα earworms συνδέονται βαθιά με τη μνήμη, το συναίσθημα και τη συνήθεια. Την επόμενη φορά λοιπόν που θα πιάσετε τον εαυτό σας παγιδευμένο σε έναν μουσικό βρόχο, να ξέρετε ότι αυτός είναι ο μοναδικός τρόπος του εγκεφάλου σας να επεξεργάζεται και να αναπαράγει μελωδίες. Κατά μία έννοια, τα earworms αποδεικνύουν ότι το μυαλό μας, όπως και τα πιο πιασάρικα ρεφρέν, δεν πρόκειται ποτέ να μας απογοητεύσουν.
