«Παρά τη σημαντική πρόοδο στο δημοσιονομικό πεδίο, η ελληνική οικονομία εξακολουθεί να αντιμετωπίζει σοβαρές διαρθρωτικές προκλήσεις, με κυριότερη το επίμονο έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Αυτό το έλλειμμα αντανακλά τις αδυναμίες του παραγωγικού μοντέλου της χώρας και την υψηλή εξάρτηση από εισαγωγές, καθιστώντας την οικονομία ευάλωτη σε εξωτερικούς κραδασμούς».
Με τις λέξεις αυτές προειδοποιεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τους κινδύνους και τα τρωτά σημεία της ελληνικής οικονομίας στην εις βάθος ανάλυση που δημοσίευσε την Τρίτη 13 Μαΐου για την Ελλάδα, θέτοντας επί τάπητος το ζήτημα του παραγωγικού μοντέλου που ακολουθεί η χώρα.
Όχι τυχαία, τόσο οι παραγωγικοί φορείς της χώρας όσο και οι ξένοι οίκοι αξιολόγησης που αναβαθμίζουν συνεχώς τη χώρα μας χτυπούν καμπανάκι για την αχίλλειο πτέρνα της εθνικής οικονομίας. Τα στοιχεία αποκαλύπτουν ότι η ελληνική οικονομία στηρίζεται στην κατανάλωση εισαγόμενων αγαθών, ενώ η εγχώρια παραγωγή αδυνατεί να καλύψει ακόμα και βασικές ανάγκες. Κι ενώ οι διεθνείς τιμές καυσίμων και ενέργειας «ξεφούσκωσαν» και δεν επιβαρύνουν το έλλειμμα όπως (δικαιολογημένα εν πολλοίς) συνέβαινε τα τελευταία 2-3 χρόνια, το νέο «καύσιμο» στο εμπορικό έλλειμμα είναι πλέον τα αγροτικά προϊόντα, ο τουρισμός και η αύξηση των επενδύσεων.
Εξάρτηση από τις εισαγωγές
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην Επισκόπηση για την Ελλάδα (In-Depth Review 2025) προβλέπει διατήρηση της ανάπτυξης με ρυθμούς 2,3% το 2025 και 2,2% το 2026. Η ανάπτυξη αυτή στηρίζεται κυρίως στην εγχώρια ζήτηση και στις επενδύσεις.
Η Κομισιόν, όμως, ανησυχεί για την άλλη όψη του νομίσματος: εστιάζει στις χρόνιες αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας και ειδικά στην αύξηση των εισαγωγών, που ακόμα κι αν γίνονται για την κάλυψη των επενδυτικών αναγκών, «συνεισφέρουν αρνητικά στο εμπορικό ισοζύγιο».
Η Ε.Ε. ουσιαστικά περιγράφει έναν φαύλο κύκλο, καθώς εισάγουμε αγαθά και υπηρεσίες για να στηρίξουμε την ανάπτυξη. Η έκθεση επισημαίνει ότι η Ελλάδα έχει «υψηλή εισαγωγική εξάρτηση για την παραγωγή των εξαγωγών της». Η εξάρτηση αυτή αντανακλά «τον βαθμό εξάρτησης της ελληνικής παραγωγής από ξένα ενδιάμεσα αγαθά που απαιτούνται για την παραγωγή των εξαγόμενων προϊόντων», γεγονός που «μειώνει την προστιθέμενη αξία της εγχώριας παραγωγής και επιβαρύνει το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών». Με άλλα λόγια, εξαρτόμαστε υπερβολικά από εισαγωγές σε κρίσιμους τομείς, όπως τα μηχανήματα, τα βιομηχανικά είδη και τα χημικά προϊόντα.
Το θέμα εντοπίζει και η Moody’s, αναφέροντας πως «η Ελλάδα έχει μεγάλα ελλείμματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, περίπου στο 4%-5% του ΑΕΠ, τα οποία αποδίδονται στην αυξανόμενη ζήτηση για εισαγωγές». Ο Οίκος Fitch, από πλευράς του παρατηρεί ότι, παρά τις βελτιώσεις, «τα χαμηλά επίπεδα επενδύσεων και οι διαρκείς ανισορροπίες στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών αποτελούν σοβαρά εμπόδια» για την ελληνική οικονομία.
Αλλά και το Ελεγκτικό Συνέδριο αναφέρει πως «το ελλειμματικό ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών σημαίνει ότι η χώρα ζει πέραν της καμπύλης των παραγωγικών δυνατοτήτων της». Συνεπώς, απαιτούνται ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής, αύξηση της προστιθέμενης αξίας των εξαγωγών, μείωση της εξάρτησης από εισαγωγές, προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και αξιοποίηση της πράσινης μετάβασης.
Ενώ το ΚΕΠΕ, στην τελευταία έκθεσή του για τις οικονομικές εξελίξεις, τονίζει ότι «οι βραχυπρόθεσμες προοπτικές της ελληνικής οικονομίας παραμένουν θετικές, αλλά είναι δύσκολο να διατηρηθούν σε ένα ασταθές ευρωπαϊκό περιβάλλον εκτεθειμένο σε υφεσιακούς κινδύνους» και συσχετίζει την εξέλιξη της ελληνικής οικονομίας «με τον βαθμό επιτυχίας ως προς την αντιμετώπιση γνωστών παθογενειών», όπως «τα επίμονα ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών».
Από τα «δίδυμα ελλείμματα» του 2009 στο σήμερα
Η εικόνα αυτή ξυπνάει ίσως σε κάποιους μνήμες του 2009. Τότε η Ελλάδα βρέθηκε αντιμέτωπη με τα λεγόμενα «δίδυμα ελλείμματα»: ένα τεράστιο δημοσιονομικό έλλειμμα που έφτασε το 15,2% του ΑΕΠ και ένα εξίσου ανησυχητικό έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών που ξεπερνούσε το 11% του ΑΕΠ. Αυτή η κατάσταση αποτέλεσε την κορυφαία εκδήλωση των μακροοικονομικών ανισορροπιών και διαρθρωτικών αδυναμιών της ελληνικής οικονομίας που οδήγησαν στην οικονομική κρίση και στα επακόλουθα προγράμματα διάσωσης. Σήμερα, το 2025, η εικόνα έχει διαφοροποιηθεί σημαντικά. Η Ελλάδα έχει πλέον δημοσιονομικό πλεόνασμα αντί έλλειμμα. Ωστόσο, το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (που είχε σχεδόν μηδενιστεί το 2014 λόγω ύφεσης) ανέβηκε στο 6,4% του ΑΕΠ το 2024 και, όπως επισημαίνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «παραμένει υψηλότερο από τα επίπεδα προ της πανδημίας και δεν αναμένεται να μειωθεί σημαντικά τα επόμενα χρόνια».
Ό,τι χάνουμε όμως σε παραγωγικότητα και ανταγωνιστικότητα το χάνουμε και σε μισθούς.
«Αν δεν αυξηθεί η παραγωγικότητα, θα προσπαθούμε να μοιράσουμε μια πίτα η οποία δεν είναι αρκετή», τόνισε προ ημερών ο πρόεδρος του ΣΕΒ Σπύρος Θεοδωρόπουλος, υπογραμμίζοντας ότι το πρόβλημα της χαμηλής αγοραστικής δύναμης ή της ακρίβειας λύνεται μόνο με βελτίωση της παραγωγικής βάσης. Στέλνοντας μήνυμα προς πολλούς αποδέκτες, ο πρόεδρος του ΣΕΒ συσχέτισε ευθέως το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών με τους μισθούς: «Για να λέμε την αλήθεια, οι μισθοί είναι χαμηλοί επειδή έχουμε χαμηλή παραγωγικότητα, παρότι το αναγνωρίζουμε και προσπαθούμε να βάλουμε σε συλλογικές συμβάσεις όλο και περισσότερους εργαζόμενους», τόνισε. Συγκριτικά, η Ελλάδα καταγράφει παραγωγή μόλις 38 ευρώ ανά ώρα εργασίας έναντι 80 ευρώ στη Γερμανία και 151 ευρώ στη Δανία. Ωστόσο, όπως ανέφερε, «τα αίτια της κρίσης ήταν το Δημοσιονομικό, η παραγωγικότητα και το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Στο ένα αναγνωρίζουμε όλοι ότι τα έχουμε πάει καλά. Πρέπει να λύσουμε και τα άλλα δύο και να ασχοληθούμε σοβαρά. Δεν θα βελτιωθεί το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών αν δεν βελτιωθεί η διεθνής ανταγωνιστικότητα των προϊόντων μας ώστε να κάνουμε εξαγωγές. Και για να το πετύχουμε αυτό, δεν μπορούμε να έχουμε χαμηλότερη παραγωγικότητα από τους ανταγωνιστές μας».
Μεσογειακή διατροφή με… εισαγόμενα
Τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για το πρώτο τρίμηνο του 2025 αποκαλύπτουν το παράδοξο του ελληνικού ισοζυγίου: αν και η οικονομία συνεχώς αναπτύσσεται με φόρα από το 2024 (2,6%), το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών κινείται σε υψηλά επίπεδα. Ανήλθε σε 15,1 δισ. ευρώ, με αύξηση της τάξεως του 7% σε σχέση με το 2023. Ως ποσοστό στο (αυξημένο) ΑΕΠ, το έλλειμμα έφτασε το 6,4%, «παραμένοντας αισθητά πάνω από το προ πανδημίας επίπεδο», σύμφωνα με την Κομισιόν. Ακόμη και στον τομέα των τροφίμων, η Ελλάδα εισάγει ακόμα και προϊόντα που παραδοσιακά αποτελούσαν το δυνατό χαρτί της ελληνικής γεωργίας. Οι εισαγωγές τροφίμων τον Μάρτιο του 2025 έφτασαν τα 820 εκατ. ευρώ, ενώ οι εξαγωγές ήταν 791 εκατ. ευρώ, δείχνοντας οριακό έλλειμμα.
Αναδεικνύεται έτσι ακόμα μια αντίφαση: πώς μια χώρα που προβάλλεται διεθνώς για τη μεσογειακή διατροφή και τα ποιοτικά αγροτικά της προϊόντα αδυνατεί να καλύψει τις ανάγκες της και καταφεύγει σε μαζικές εισαγωγές. Και όπως αναφέρει ο ειδικός σύμβουλος του Συνδέσμου Εξαγωγέων Φρούτων, Λαχανικών και Χυμών Incofruit Hellas Γιώργος Πολυχρονάκης, «η έμφαση στην εγχώρια παραγωγή, η δημιουργία προστιθέμενης αξίας και η ιδιαιτερότητα της ποιότητος είναι η σωστή στρατηγική». Χαρακτηριστικά, τονίζει ότι «η υποκατάσταση των εισαγόμενων από εγχωρίως παραγόμενα φρούτα και λαχανικά πρέπει να είναι στρατηγικός στόχος της χώρας μας».
Επενδύσεις σε θερμοκήπια: λύση με καθυστέρηση
Η Ελλάδα κατά το α’ τρίμηνο του 2025 εισήγαγε 311.301 τόνους φρούτων και λαχανικών. Παρότι ο αριθμός είναι ελαφρώς μειωμένος (-3,1%) σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του 2024, παραμένει αυξημένος κατά 28,5% συγκριτικά με το 2023! Εντυπωσιακό είναι ότι η Ελλάδα εισάγει πατάτες από την Αίγυπτο, ντομάτες από την Τουρκία, αλλά και… κρεμμύδια από την Ολλανδία.
Συγκεκριμένα, εισήχθησαν:
■ 158.894 τόνοι πατάτες από Αίγυπτο, Γαλλία, Ολλανδία και Γερμανία.
■ 8.415 τόνοι κρεμμύδια από Αυστρία, Ολλανδία και Γερμανία.
■ 1.335 τόνοι ντομάτες από Τουρκία, Βουλγαρία και Ισπανία.
■ 673 τόνοι πορτοκάλια από Ιταλία, Ρουμανία και Βουλγαρία.
Σε αυτό συνέβαλε τα τελευταία χρόνια ότι η ελληνική παραγωγή απειλείται λόγω υψηλών θερμοκρασιών και λειψυδρίας. Χαρακτηριστικές ήταν οι εικόνες το περασμένο καλοκαίρι από τα «κατακόκκινα» (από χαλασμένες και πεταμένες ντομάτες) χωράφια της Κρήτης που υπογραμμίζουν τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης. Το αποτέλεσμα είναι ένα παραγωγικό έλλειμμα που καλύπτεται από εισαγωγές -ιδιαίτερα σε περιόδους αυξημένης ζήτησης- και απαιτεί αλλαγή στρατηγικής.
Προς τη σωστή κατεύθυνση -παράδειγμα προς μίμηση- κινείται η εξαγγελία του προγράμματος στήριξης των θερμοκηπιακών καλλιεργειών, ύψους 600 εκατ. ευρώ. Το πρόγραμμα προβλέπει επιδοτήσεις έως 70% για επενδύσεις από 150.000 έως 1 εκατ. ευρώ, με δυνατότητα ενίσχυσης αγοράς γης, τρακτέρ και παρελκόμενων. Ωστόσο, το πρόγραμμα ξεκινάει φέτος, ενώ η επιλεξιμότητα των δαπανών εκτείνεται έως τις 31 Δεκεμβρίου 2029. Με άλλα λόγια, τα αποτελέσματα θα αργήσουν να φανούν, ενώ το εμπορικό έλλειμμα συνεχίζει να διευρύνεται.
Τουρισμός χωρίς ελληνικά προϊόντα
Την ίδια στιγμή, η Ελλάδα υποδέχεται περίπου 30 εκατομμύρια τουρίστες ετησίως, οι οποίοι έρχονται, μεταξύ άλλων, για να γευτούν την αυθεντική ελληνική κουζίνα, αλλά πολλά από τα προϊόντα που καταναλώνουν είναι εισαγόμενα! Και αντί να αξιοποιηθεί ο τουρισμός ως μοχλός ανάπτυξης της αγροτικής παραγωγής δημιουργώντας προστιθέμενη αξία και θέσεις εργασίας, η χώρα προσφέρει στους τουρίστες της εισαγόμενα προϊόντα, διευρύνοντας το εμπορικό έλλειμμα και χάνοντας ευκαιρίες για την τοπική οικονομία.
Την ίδια στιγμή αφελληνίζεται και η κατανάλωση ελληνικών τυριών στη χώρα. Πέραν της υποχώρησης της κατανάλωσης λόγω ακρίβειας, παρατηρείται στροφή λόγω τιμών σε ξένα τυροκομικά προϊόντα, ειδικά από μέρος του κλάδου της εστίασης και των ξενοδοχείων (ειδικά στα πλήρους διατροφής – all inlcusive), σε βάρος των πιο ακριβών μεν, αλλά πιο ποιοτικών ελληνικών τυριών.
Χάνουμε καταναλωτική δύναμη
Ο τουρισμός μάλιστα δημιουργεί και αντίστροφα προβλήματα γιατί η εσωτερική παραγωγή δεν επαρκεί για να καλύψει την αυξημένη «εισαγόμενη» ζήτηση και ανεβάζει τις τιμές για όλους. Παράδοξο είναι όμως ότι ακόμα και όπου παρατηρείται αυξημένη εξαγωγική δραστηριότητα, αυτή οδηγεί σε αύξηση των τιμών στην εγχώρια αγορά. Την πληρώνουν δηλαδή και οι Ελληνες καταναλωτές που αγοράζουν όλο και ακριβότερα τα προϊόντα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το ελαιόλαδο, όπου η αυξημένη ζήτηση από το εξωτερικό και οι περιορισμένες ποσότητες λόγω κλιματικών συνθηκών έχουν οδηγήσει σε σημαντική αύξηση των τιμών και στην εγχώρια αγορά. Ετσι, ο Ελληνας καταναλωτής καλείται να πληρώσει υψηλότερες τιμές για ένα προϊόν που παράγεται στη χώρα του, με τις τιμές να φτάνουν στα 170 ευρώ για 16 λίτρα ενώ έναν χρόνο πριν κυμαίνονταν στα 80 ευρώ.
Το φαινόμενο δεν περιορίζεται μόνο στο ελαιόλαδο, αλλά επεκτείνεται και σε άλλα αγροτικά προϊόντα. Η αυξημένη εξαγωγική δραστηριότητα ενώ είναι θετική για το εμπορικό ισοζύγιο και τους παραγωγούς, μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση του κόστους ζωής για τους Ελληνες καταναλωτές, ιδιαίτερα σε περιόδους περιορισμένης προσφοράς όπου γίνονται εισαγωγές για να πέσουν οι τιμές!
Το παραγωγικό μοντέλο
Όλα τα παραπάνω δείχνουν την ανάγκη χάραξης στρατηγικής για ανασχηματισμό του παραγωγικού υποδείγματος της οικονομίας, ειδικά σε αυτή την κρίσιμη περίοδο όπου συντελούνται τεκτονικές αλλαγές στο παγκόσμιο εμπόριο.
Τα στοιχεία εμπορικών συναλλαγών της Ελλάδας για το α’ τρίμηνο του 2025 δείχνουν ότι οι εξαγωγές μειώθηκαν κατά 1,7%, ενώ οι εισαγωγές αυξήθηκαν οριακά κατά 0,4%. Ακόμη πιο ανησυχητική είναι η εικόνα του Μαρτίου, όπου οι εισαγωγές αυξήθηκαν κατά 3,8%, οι εξαγωγές υποχώρησαν κατά 8,4% και το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου εκτινάχθηκε στα 3,04 δισ. ευρώ, σημειώνοντας αύξηση 25,3% σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα του 2024! Εξετάζοντας τις κατηγορίες προϊόντων, παρατηρείται ότι η Ελλάδα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από εισαγωγές σε κρίσιμους τομείς:
■ Μηχανήματα και υλικό μεταφορών: Τον Μάρτιο του 2025 οι εισαγωγές έφτασαν τα 1,56 δισ. ευρώ ενώ οι εξαγωγές μόλις τα 410 εκατ. ευρώ, αναδεικνύοντας το τεχνολογικό έλλειμμα της χώρας.
■ Βιομηχανικά είδη: Οι εισαγωγές ανήλθαν σε 827 εκατ. ευρώ έναντι εξαγωγών 697 εκατ. ευρώ, δείχνοντας την αδυναμία της εγχώριας βιομηχανίας να καλύψει τις ανάγκες της αγοράς.
■ Χημικά προϊόντα: Εισαγωγές 1,06 δισ. ευρώ έναντι εξαγωγών 538 εκατ. ευρώ, υπογραμμίζοντας την εξάρτηση σε προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας.
Το ανησυχητικό είναι ότι πλέον το διογκούμενο έλλειμμα δεν μπορεί να αποδοθεί στις τιμές των καυσίμων και της ενέργειας που έχουν πλέον αποκλιμακωθεί. Το πρόβλημα βρίσκεται στην ίδια τη δομή της ελληνικής οικονομίας και το παραγωγικό της μοντέλο.
Η μετάβαση σε ένα πιο βιώσιμο οικονομικό μοντέλο απαιτεί σχέδιο και συστράτευση σε συγκεκριμένους στόχους:
■ Ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής: Επενδύσεις σε τομείς όπου η Ελλάδα έχει συγκριτικό πλεονέκτημα, όπως η αγροδιατροφή, ο τουρισμός, η ενέργεια και η τεχνολογία.
■ Αύξηση της προστιθέμενης αξίας των εξαγωγών: Μετατόπιση από την εξαγωγή πρώτων υλών στην παραγωγή και εξαγωγή προϊόντων υψηλότερης προστιθέμενης αξίας.
■ Μείωση της εξάρτησης από εισαγωγές: Ανάπτυξη εγχώριων εναλλακτικών για προϊόντα που σήμερα εισάγονται, ιδιαίτερα σε στρατηγικούς τομείς.
■ Προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή: Επενδύσεις σε ανθεκτικές στο κλίμα καλλιέργειες και πρακτικές, καθώς και σε τεχνολογίες εξοικονόμησης ενέργειας και νερού.
■ Αξιοποίηση της πράσινης μετάβασης: Ανάπτυξη εγχώριας τεχνογνωσίας και παραγωγικής ικανότητας στους τομείς των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, της κυκλικής οικονομίας και της βιώσιμης κινητικότητας.
Η συζήτηση για αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου δεν είναι εύκολη υπόθεση. Προϋποθέτει επενδύσεις, μεταρρυθμίσεις και αλλαγή νοοτροπίας (όπως κουλτούρα συνεργασίας και μεγέθυνσης των μικρών επιχειρήσεων ή αγροτικών εκμεταλλεύσεων). Απαιτείται, όμως, να γίνει με στόχο να παράγουμε περισσότερα και καλύτερα εδώ, στην Ελλάδα, ώστε να μην «εισάγουμε» την ανάπτυξη και την ευημερία από το εξωτερικό.
