Καθώς τείχη και φράχτες υψώνονται όλο και περισσότερο περιμετρικά της ΕΕ, το συμβολικό τους μήνυμα διχάζει την Ενωση και στο εσωτερικό της. Ποιος θα το περίμενε 30 χρόνια μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου ότι τα νέα τείχη θα καταλάμβαναν πολύ μεγαλύτερη έκταση. Eπί χρόνια, η Ευρωπαϊκή Ενωση τασσόταν κατηγορηματικά εναντίον των διαχωριστικών τειχών, ως μια βραχυπρόθεσμη προσέγγιση η οποία δεν ταιριάζει στις ευρωπαϊκές αξίες. Επέμενε σε αυτή τη στάση ακόμα και την ώρα που κάποιες χώρες – μέλη ξεκινούσαν να υψώνουν τείχη, υποστηρίζοντας ότι «κάποια μέλη μας μπορούν να το πράξουν εάν το επιθυμούν, όμως εμείς δεν το χρηματοδοτούμε».
Αυτό φαίνεται να αλλάζει
Με τις πρόσφατες μνήμες των σκληρών αντιπαραθέσεων που ξέσπασαν όταν περισσότεροι από ένα εκατομμύριο αιτούντες άσυλο έφθασαν στις ακτές της Ευρώπης να αναμοχλεύονται από τον ανερχόμενο εθνικισμό και – πιο πρόσφατα – τις εμπρηστικές ενέργειες της Λευκορωσίας να ωθήσει πολλές χιλιάδες μετανάστες στα ανατολικά σύνορα της ΕΕ, τον τελευταίο καιρό έχει ξεκινήσει μια νέα συζήτηση για τα σύνορα και την προστασία τους.
Η συζήτηση αυτή είναι τόσο διχαστική ώστε οι διπλωμάτες της ΕΕ διαφωνούν ακόμη και για το τι ακριβώς διακυβεύεται, παρατηρεί η El Pais. Για πολλούς έχει να κάνει με το αν η Ευρωπαϊκή Ενωση θα πρέπει να χρηματοδοτήσει τείχη και φράχτες στα σύνορα. Για άλλους, έχει να κάνει με το εάν τα εμπόδια αυτά είναι, τελικά, ο πιο αποτελεσματικός τρόπος αστυνόμευσης των συνόρων της Ευρώπης. Κρίσιμα ερωτήματα και για κάποιους, υπαρξιακά: Η Ευρώπη θα παραμείνει ανοιχτή ή θα γίνει φρούριο;
Απροσδόκητες συμμαχίες
Αυτά τα ερωτήματα τίθενται ενώ προστίθενται όλο και περισσότεροι φραγμοί στα σύνορα. Τον Οκτώβριο, 12 χώρες της ΕΕ προέτρεψαν την Κομισιόν να χρηματοδοτήσει συνοριακούς φράχτες «κατά προτεραιότητα», ζητώντας να «προσαρμοστεί το υπάρχον νομικό πλαίσιο στις νέες συνθήκες». Το πιο ενδιαφέρον, σχολιάζει η Repubblica είναι πως σε αυτή την πρόταση στέκονται πλάι πλάι χώρες με πολύ διαφορετικές κατευθύνσεις – από τη σοσιαλιστική Δανία έως τη συντηρητική Πολωνία. Ενα απτό παράδειγμα της μεταβαλλόμενης δυναμικής στη Γηραιά Ηπειρο. Η «Ευρώπη – φρούριο» είναι μια προσέγγιση η οποία, σύμφωνα με δήλωση ευρωπαίου αξιωματούχου, «γίνεται όλο και λιγότερο αρνητική».
Το 2015 μετά τα μεγάλα μεταναστευτικά κύματα, η Ουγγαρία του Βίκτορ Ορμπαν ήταν η πρώτη που ζήτησε χρηματοδότηση από τις Βρυξέλλες για την κατασκευή φράχτη στα νότια σύνορά της με τη Σερβία και την Κροατία. Τώρα πια, η Ουγγαρία είναι μια από τις πολλές. Η Λιθουανία, η οποία ξεκίνησε την πρωτοβουλία για την επιστολή των 12 κρατών προς την Κομισιόν, φτιάχνει φράχτη και τείχος κατά μήκος των 506 από τα 678 χιλιόμετρα των συνόρων της με την Λευκορωσία. Και ζητά από την ΕΕ να αναλάβει τον λογαριασμό των 152 εκατ. ευρώ. Βέβαια, μπορεί κάποιες χώρες να συμφωνούν στο θέμα της χρηματοδότησης, ακόμα και εάν διαφωνούν ριζικά σε άλλα ζητήματα του Μεταναστευτικού. Για παράδειγμα, η Ελλάδα, που υπέγραψε την επιστολή, τάσσεται υπέρ της υποχρεωτικής ανακατανομής των αιτούντων άσυλο σε όλες τις χώρες της ΕΕ – κάτι που η Ουγγαρία δεν θέλει ούτε ν’ ακούσει. Μέχρι τώρα, η Κομισιόν μαζί με το Ευρωκοινοβούλιο είχαν αρνηθεί κατηγορηματικά οποιαδήποτε συζήτηση σχετικά με τους φράχτες. Μάλιστα μόλις πριν από έναν μήνα η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν δήλωνε: «Δεν θα υπάρξει καμία χρηματοδότηση τειχών και φραχτών». Ομως ο τόνος στο Ευρωκοινοβούλιο φαίνεται να αλλάζει. Καθώς το θέμα ήρθε και πάλι στην επικαιρότητα με τις εξελίξεις στα σύνορα Λευκορωσίας – Πολωνίας, η μεγαλύτερη πολιτική ομάδα, το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα, εξέφρασε την υποστήριξή του στη χρηματοδότηση συνοριακών φραχτών. «Ζητούμε σε έκτακτες συνθήκες να παρέχονται κονδύλια της ΕΕ προκειμένου να χρηματοδοτούνται τέτοιου είδους δραστηριότητες» δήλωσε ο πρόεδρος του ΕΛΚ Μάνφρεντ Βέμπερ.
Το μήνυμα και οι διαφωνίες
Το πιο ακανθώδες θέμα δεν είναι τα ίδια τα χρήματα, αλλά το μήνυμα που υπάρχει πίσω από μια τέτοια κίνηση. «Θέλουν απλώς μια σημαία της ΕΕ στους φράχτες τους», σχολίασε στο Politico ευρωπαίος αξιωματούχος, θεωρώντας ότι τέτοια εμπόδια «είναι στην ουσία άχρηστα», καθώς κάποιος μπορεί να τα παρακάμψει ή να τα υπερπηδήσει. Αλλοι διαφωνούν, όπως ο λιθουανός υπουργός Εξωτερικών Γκαμπριέλιους Λαντσπέργκις, ο οποίος την περασμένη εβδομάδα χαρακτήρισε τον φράχτη «μεγάλο βάρος για τον προϋπολογισμό μας. Θα προτιμούσαμε να διοχετεύσουμε αυτά τα χρήματα αλλού». Επέμεινε ότι τα εμπόδια στα σύνορα της Λιθουανίας δεν αφορούν μόνο τη χώρα, αλλά όλη την ΕΕ ως προστασία από τη Λευκορωσία, η οποία έχει προχωρήσει σε «υβριδικές επιθέσεις», μεταφέροντας μετανάστες από τη Μέση Ανατολή στο Μινσκ και κατόπιν τους προωθεί στα σύνορα με την ΕΕ. «Φτιάχνουμε ένα τείχος ανάμεσα στην ΕΕ και ένα καθεστώς που ήδη ασκεί πίεση στην ΕΕ» κατέληξε.
Βέβαια, υπάρχουν και εκείνοι που διαφωνούν. «Είμαι υπέρ μιας Ευρώπης που προστατεύει τα σύνορά της, αλλά δεν υψώνει φράχτες και τείχη» δήλωσε πριν από λίγες ημέρες ο υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων της Γαλλίας Κλεμέντ Μπον. Και στη Γερμανία μόνο ο απερχόμενος υπουργός Εσωτερικών Χορστ Ζεεχόφερ φαίνεται ανοικτός στην ιδέα των συνοριακών τειχών. Η υπό διαμόρφωση νέα κυβέρνηση δεν αναμένεται να στηρίξει την ιδέα. Οι διπλωμάτες στις Βρυξέλλες θεωρούν ότι προς το παρόν, παρά την πίεση από διάφορα κράτη – μέλη, η Κομισιόν δεν θα αλλάξει τη στάση της όταν, σε λίγες ημέρες, παρουσιάσει την επανεξέταση των κανόνων για τα σύνορα της Σένγκεν.
Εξι τείχη του Βερολίνου
H έκθεση «Οι επιχειρήσεις οικοδόμησης τειχών» από το Κέντρο Delas διαπιστώνει ότι τα τελευταία χρόνια υψώνονται όλο και περισσότερα συνοριακά τείχη και φράχτες στην ΕΕ. Με πιο πρόσφατα αυτά μεταξύ Σλοβενίας – Κροατίας, Λιθουανίας – Λευκορωσίας και Πολωνίας – Λευκορωσίας. Μερικές από τις περιοχές όπου φτιάχτηκαν είναι στην Ισπανία για τους μετανάστες από το Μαρόκο, μεταξύ Ουγγαρίας – Σερβίας, Ελλάδας – Τουρκίας, Βουλγαρίας – Τουρκίας, Αυστρίας – Σλοβενίας, καθώς και στις δύο ακτές της Μάγχης. Συνολικά από το 1990 τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ενωσης και της περιοχής Σένγκεν έχουν φτιάξει τείχη και φράχτες συνολικού μήκους 1.000 χλμ., ίσα δηλαδή με έξι Τείχη του Βερολίνου. Καθώς η οικοδόμηση τέτοιων τειχών επιταχύνεται, η Κομισιόν αλλάζει τη ρητορική της. Οταν η επίτροπος Ιλβα Γιόχανσον επισκέφθηκε τη Λιθουανία τον Αύγουστο χαρακτήρισε την κατασκευή τείχους στα σύνορα «καλή ιδέα», όπως ακριβώς έναν χρόνο νωρίτερα η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν επαίνεσε την Ελλάδα ότι είναι η «ασπίδα» της Ευρώπης, την ώρα που η χώρα μας έκανε επέκταση του φράχτη στα σύνορα με την Τουρκία.
Υπάρχουν φυσικά και οι νόμοι. Μόλις την περασμένη εβδομάδα, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ δήλωσε ότι η νομική υπηρεσία του Συμβουλίου αποφάσισε ότι είναι «νομικά εφικτό» για την ΕΕ να χρηματοδοτήσει συνοριακούς φράχτες και τείχη, εφόσον τηρούνται οι νόμοι της ΕΕ. Αυτό αποτελεί κομβικό σημείο, τονίζει στο Politico ο Γκέραλντ Κνάους, πρόεδρος του think tank Πρωτοβουλία Ευρωπαϊκής Σταθερότητας. «Το πρόβλημα δεν είναι τα τείχη, η ΕΕ μπορεί να τα χρηματοδοτεί. Ομως μόνο εάν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι οι νόμοι της ΕΕ τηρούνται στα σύνορα αυτά». Οπως το έθεσε ένας ευρωπαίος αξιωματούχος, «εάν θέλουμε μια Ευρώπη – φρούριο, θα πρέπει να έχει παράθυρα και γέφυρες».
