Οι Αρχαίοι Αθηναίοι, που γέννησαν την έννοια της Δημοκρατίας, ήξεραν ότι η δημοσιονομική διαφάνεια, ήταν ζωτικής σημασίας για τη λειτουργία της.
Η καταγραφή των δημόσιων εξόδων γινόταν σε λίθινες πλάκες τις οποίες τοποθετούσαν σε δημόσιο χώρο ώστε να μπορεί κάθε πολίτης να είναι για όλα ενημερωμένος.
Μπορούσε να ελέγχει αν ένας αξιωματούχος δαπανούσε με σύνεση τους πόρους της πόλης ή δαπανούσε υπερβολικά χρήματα για έναν αμφιλεγόμενο σκοπό ή ακόμα και για προσωπικό του όφελος.
Διασφάλιζαν ότι οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι ήταν υπεύθυνοι και ελέγχονταν για τις δαπάνες που πραγματοποιούσαν.
Η διαφάνεια, αποτελούσε τότε και τώρα, βασική παράμετρο για τον έλεγχο της εξουσίας, ακόμα περισσότερο, για τον έλεγχο της αυθαιρεσίας της εξουσίας.
Συνδέεται ευθέως με τις αρχές που διασφαλίζουν υποχρεώσεις και δικαιώματα της πολιτείας και των πολιτών:
Ισονομία, Ισηγορία, Αξιοκρατία, Λογοδοσία, Δικαιοσύνη.
Στη χώρα μας, η διαχείριση των δημοσίων οικονομικών αποτέλεσε και αποτελεί επίμαχο ζήτημα του Νεοελληνικού Κράτους από τη συγκρότησή του.
Παρά τις προσπάθειες και τους αγώνες που έχουν γίνει, η κατάκτηση και εμπέδωση της διαφάνειας εμποδιζόταν από πάσης φύσεως συμφέροντα και κατεστημένα. Από όσους, δηλαδή, ήθελαν και θέλουν να νέμονται την εξουσία και να ιδιοποιούνται τον πλούτο της χώρας, χωρίς έλεγχο.
Μια από τις δραματικές επιπτώσεις αυτής της πρακτικής ήταν η αναγκαστική προσφυγή σε εξωτερικό δανεισμό και συνακόλουθα, η ένταξη σε πρόγραμμα προσαρμογής.
Αν το πολιτικό σύστημα είχε αποδεχθεί την ανάγκη θεσμών εμπέδωσης διαφάνειας παντού, όπως η Διαύγεια, δεν θα είχαμε οδηγηθεί στα πρόθυρα μιας χρεοκοπίας και θα είχαμε αποφύγει τις οδυνηρές θυσίες στις οποίες υπεβλήθη ο Ελληνικός λαός.
Η διαφάνεια, όπως και ο δημοκρατικός έλεγχος, αποτελούν βασική παράμετρο για την ορθολογική και έντιμη διαχείριση των δημοσίων οικονομικών. Έχουν, δηλαδή, άμεση σχέση με τη σωστή αξιοποίηση των χρημάτων του πολίτη και επομένως, με την οικονομία του πολίτη: από το αν θα πληρώνει τεράστιους φόρους λόγω κακής διαχείρισης, μέχρι την καλή ή κακή ποιότητα των παρεχομένων δημοσίων αγαθών (υγεία, παιδεία, πρόνοια, συντάξεις, ενέργεια, μέσα μεταφοράς, περιβάλλον, νερό, κατοικία κ.ά.), αλλά ακόμα και την αναπτυξιακή βιωσιμότητα της χώρας.
Σε αυτό το πλαίσιο, εμπνεόμενοι από το δημοκρατικό πνεύμα των αρχαίων Ελλήνων και έχοντας πριν από τις εκλογές του 2009 κάνει την κατάλληλη προετοιμασία, όταν αναλάβαμε τη διακυβέρνηση της χώρας, αποφασίσαμε ότι πρέπει να αναγράφονται υποχρεωτικά όλες οι αποφάσεις, οι προμήθειες και οι δημόσιες δαπάνες, όχι σε λίθινες πλάκες, ή τείχους, αλλά στο διαδίκτυο.
Θεσμοθετήσαμε τον Σεπτέμβριο του 2010, το opengov.gr, που σηματοδοτούσε την ανάγκη της ανοικτής δημοκρατικής διακυβέρνησης, καθώς και τη Διαύγεια.
Ήταν και παραμένουν δύο εμβληματικές δράσεις ανοιχτής διακυβέρνησης, από τις πολλές που δημιουργήθηκαν από την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ εκείνη την εποχή και εμπέδωναν την έννοια της διαφάνειας και του δημοκρατικού ελέγχου. Δύο βασικών παραμέτρων που κρίνουν ένα σύγχρονο και αποτελεσματικό κράτος δικαίου.
Θεσπίσαμε παράλληλα, μια σειρά προοδευτικών μεταρρυθμίσεων, μεταξύ των οποίων, την Ηλεκτρονική Συνταγογράφηση, την Ενιαία Αρχή Μισθοδοσίας και το Μητρώο Δημοσίων Υπαλλήλων, το Σύστημα Διαχείρισης Αποδείξεων και Λοιπών Φορολογικών Στοιχείων, τον Εισαγγελέα κατά του Οικονομικού Εγκλήματος, την Ανάρτηση κάθε Νομοσχεδίου στο Διαδίκτυο για Δημοκρατική Διαβούλευση, το ΓΕΜΗ, το TAXISNET, την Ηλεκτρονική Διαχείριση της Διακίνησης Καυσίμων – που δυστυχώς εγκαταλείφθηκε από όλες τις κυβερνήσεις που ακολούθησαν.
Η δημιουργία αυτών των θεσμών που εμπεδώνουν την ανοιχτή διακυβέρνηση και τη διαφάνεια, αντιμετωπίστηκε εξαρχής από τις άλλες πολιτικές δυνάμεις με δυσπιστία, ακόμη και άδικη κριτική, ενώ επιχειρήθηκε και η απαξίωσή τους παρά τα θετικά αποτελέσματα που είχαν.
Θα πρέπει να αναρωτηθεί κάθε Έλληνας πολίτης, κάθε φορολογούμενος, γιατί τα κόμματα που κυβέρνησαν τα τελευταία χρόνια, δεν θέλουν αυτές τις προοδευτικές μεταρρυθμίσεις. Μεταρρυθμίσεις που δεσμεύουν την πολιτεία να ακολουθεί πρώτα η ίδια, διαφανείς διαδικασίες, που εμπεδώνουν κλίμα εμπιστοσύνης μεταξύ κράτους – πολίτη και εμβαθύνουν την δημοκρατία. Και που τελικά, αποκλείουν φαινόμενα διαφθοράς και δωροδοκίας.
Η Διαύγεια, αυτή η προοδευτική θεσμική παρέμβαση που υλοποιήθηκε το 2010, δυστυχώς λειτουργεί μέχρι σήμερα χωρίς καμία ουσιαστική αναβάθμιση, ενώ έχει εγκαταλειφθεί η συντήρηση και αναβάθμιση του συστήματός της από όλες τις κυβερνήσεις που ακολούθησαν.
Παρά τη συνειδητή προσπάθεια υποβάθμισης της ΔΙΑΥΓΕΙΑΣ όμως, από το 2010 μέχρι τώρα, έχουν αναρτηθεί στη Διαύγεια σχεδόν 55 εκατομμύρια πράξεις. Τον τελευταίο μήνα, αναρτώνται 20 χιλιάδες πράξεις ανά ημέρα.
Σήμερα πια, όλοι μιλούν για την αξία και τη σημασία αυτών των μεταρρυθμίσεων, αλλά συχνά, τα έργα δεν ακολουθούν τα λόγια.
Προκαλεί επίσης προβληματισμό, το γεγονός ότι, ενώ το open.gov, η ανοιχτή ηλεκτρονική διακυβέρνηση, δημιουργήθηκε το 2009, δηλώνεται από τα πλέον επίσημα χείλη της σημερινής κυβέρνησης, ότι είναι δικό της έργο.
Ποια είναι η αλήθεια;
Η αλήθεια είναι, ότι σήμερα προωθούνται δράσεις που κάνουν ευκολότερη τη ζωή των πολιτών με πράξεις μέσω του Διαδικτύου. Από την άλλη όμως, ακούγονται πολλές φωνές διαμαρτυρίας, ότι η υπάρχουσα γραφειοκρατία μετατρέπεται σε μια άλλη δαιδαλώδη ψηφιακή γραφειοκρατία.
Και η πιο βασική διαφορά των δράσεων που προωθεί η σημερινή κυβέρνηση της ΝΔ, σε σχέση με τις μεταρρυθμίσεις της περιόδου 2009-11, είναι ότι δεν προωθούνται δράσεις που κάνουν τη συλλογική μας ζωή δικαιότερη. Παράλληλα, παρατείνεται με συνεχείς νομοθετικές ρυθμίσεις η ισχύς μέτρων τα οποία είχαν ληφθεί με την επίκληση εκτάκτων συνθηκών λόγω πανδημίας, που παρακάμπτουν την διαφανή διαχείριση κρατικών πόρων.
Η μία παράμετρος του ζητήματος, είναι να εξυπηρετείται ο πολίτης μέσω του διαδικτύου, αν και σε αυτόν τον τομέα έχουμε μείνει πολύ πίσω σε σχέση με άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Η άλλη παράμετρος, η κρίσιμη παράμετρος, είναι να ελέγχονται συστηματικά οι αποφάσεις της κυβέρνησης. Από την ουσία και την χρησιμότητά τους, μέχρι τις προμήθειες, αλλά και τις αναθέσεις, όπως και τη σωστή και ποιοτική λειτουργία των δημοσίων έργων.
Παρατηρούμε ότι, εγκαταλείπονται λειτουργίες ελέγχου της εξουσίας, που είχαμε εισάγει με τις μεταρρυθμίσεις και συνιστούσαν μια συστημικού τύπου θετική ανατροπή, καθώς εμπεδώνουν τη διαφάνεια για τις πράξεις όλων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η α λα καρτ λειτουργία της Διαύγειας από την κυβέρνηση, την αυτοδιοίκηση και τους οργανισμούς του δημοσίου.
Δυστυχώς όμως, βλέπουμε και κάτι ακόμη πιο ανησυχητικό, η σύγχρονη τεχνολογία να χρησιμοποιείται για άνομες ενέργειες, όπως η παρακολούθηση και ο έλεγχος της προσωπικής ζωής πολιτών, αντί ο πολίτης να ελέγχει τις αποφάσεις της κυβέρνησης.
Η απλή παράθεση και μόνον ορισμένων στοιχείων τα οποία αφορούν τη λειτουργία της Διαύγειας – στοιχείων που ταυτόχρονα πρέπει να αποτελέσουν και τη βάση για τις αναγκαίες αλλαγές, επιβεβαιώνει αυτήν την πραγματικότητα:
Από το 2012 και μετά, παρατηρούνται συνεχώς προβλήματα και συστηματικές προσπάθειες για περιορισμό της ΔΙΑΥΓΕΙΑΣ, καθώς καθίσταται όλο και πιο δύσκολο να αναζητήσει κάποιος συγκεκριμένη πληροφορία από το σύστημα.
Πολλές φορές επιτρέπεται η αναζήτηση μόνο με κωδικό, ενώ υπάρχουν και καταγγελίες για έγγραφα που ανεβοκατεβαίνουν, διαγραφές φορέων και στοιχείων επικοινωνίας.
Προξενεί εντύπωση το γεγονός ότι, την εποχή των έξυπνων αλγορίθμων, του chatGPT κ.λπ., υπάρχει αδυναμία εκτέλεσης απλών εντολών μέσω της πλατφόρμας της Διαύγειας για την εύρεση συγκεκριμένων στοιχείων.
Δεν έχει προχωρήσει η διαλειτουργικότητα του συστήματος, ώστε να μην καταχωρούνται οι ίδιες αποφάσεις δύο φορές, στο Κεντρικό Ηλεκτρονικό Μητρώο Δημοσίων Συμβάσεων (ΚΗΜΔΗΣ) και στο Εθνικό Σύστημα Ηλεκτρονικών Δημοσίων Συμβάσεων (ΕΣΗΔΗΣ).
Μάλιστα, το ΕΣΗΔΗΣ διασπάστηκε, από την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, σε δύο συστήματα, ώστε να δημιουργηθεί ειδικό σύστημα για τα δημόσια έργα. Γιατί; Και πώς ελέγχεται ότι λειτουργεί αδιάβλητα; Το γεγονός μάλιστα ότι, η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ, προτείνει τώρα ένα πλαίσιο προτάσεων για την εμπέδωση διαφάνειας στα δημόσια έργα, ενώ από τη μια είναι μια θετική εξέλιξη, από την άλλη εντείνει τον προβληματισμό μας, καθώς εξακολουθεί να τεμαχίζει τη Διαύγεια, και να την αντιμετωπίζει α λα καρτ. Γιατί πρέπει να υπάρχει μια Διαύγεια για τα δημόσια έργα και μια Διαύγεια για όλα τα άλλα; Ή υπάρχει μια ενιαία βάση δεδομένων για όλα ή αρχίζουμε τις εξαιρέσεις και άρα εμφιλοχωρεί η σκοπιμότητα.
Σε περιόδους που το σύστημα «πέφτει», παρατηρείται ότι σχεδιάζονται και υλοποιούνται έργα ΤΠΕ δεκάδων εκατομμυρίων ευρώ με μεθοδεύσεις «fast track» για την εξυπηρέτηση συγκεκριμένων συμφερόντων. Η διερεύνηση όλων αυτών των αναθέσεων ανήκει στην αρμοδιότητα της δικαιοσύνης.
Επιπλέον, δεν αξιοποιήθηκε το ερευνητικό έργο Υπερδιαύγεια (https://yperdiavgeia.gr/) που θα βελτίωνε σημαντικά την φιλικότητα για όλους τους χρήστες της ΔΙΑΥΓΕΙΑΣ.
Η φιλικότητα στον χρήστη, πρέπει να τεθεί ως απόλυτη προτεραιότητα. Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να διασυνδεθεί με όλα τα πληροφοριακά συστήματα του Δημοσίου, ώστε οι αποφάσεις να δημοσιεύονται αυτόματα στη ΔΙΑΥΓΕΙΑ και να μην σπαταλώνται χιλιάδες ανθρωποώρες δημοσίων υπαλλήλων για την ανάρτηση εγγράφων.
Η μεγάλη ανάγκη και πρόκληση για τη ΔΙΑΥΓΕΙΑ σήμερα, είναι να μετασχηματιστεί από μια εφαρμογή ανάρτησης εγγράφων, σε μια βάση – εργαλείο στην οποία καταχωρούνται δεδομένα. Δεν αρκεί μόνο η ανάρτηση μιας απόφασης, αλλά να υπάρχουν διακριτά τα δεδομένα της απόφασης. Μόνο έτσι θα υπάρχει συνέχεια και δυνατότητα ουσιαστικού ελέγχου για κάθε απόφαση και έργο, από την πρώτη στιγμή της σύλληψης μια ιδέας, μέχρι την παραλαβή ενός έργου και την παρακολούθηση της ποιότητας λειτουργίας του. Έτσι, η ΔΙΑΥΓΕΙΑ, θα καταστεί και μια πολύτιμη βάση δεδομένων, με τεράστιο πλούτο πληροφοριών προς αξιοποίηση για την έρευνα, την παραγωγή και τον σχεδιασμό δράσεων και πρωτοβουλιών του δημόσιου τομέα.
Μια πολύ ουσιαστική επέκταση της ΔΙΑΥΓΕΙΑΣ είναι να υποχρεωθούν όλοι οι ανάδοχοι δημοσίων έργων να αναρτούν στο Κεντρικό Ηλεκτρονικό Μητρώο Δημοσίων Συμβάσεων (ΚΗΜΔΗΣ) και στην ΔΙΑΥΓΕΙΑ όλες τις δαπάνες που αφορούν την υλοποίηση του έργου που έχουν αναλάβει, ώστε να υπάρξει και διαφάνεια στο πώς δαπανώνται οι πόροι κάθε έργου που αναθέτει το Δημόσιο.
Όλα αυτά, ούτε τεράστιες επενδύσεις απαιτούν, ούτε πολυτελή τεχνολογία. Απαιτούν μόνο, πολιτική βούληση.
Οδεύουμε προς εκλογές, με την απαίτηση των Ελλήνων πολιτών, ειδικά μετά την ανείπωτη τραγωδία των Τεμπών, της ριζικής αλλαγής του πολιτικού συστήματος και των αντιλήψεων και νοοτροπιών που έχει καλλιεργήσει.
Όσοι έχουν αυτήν τη βούληση, όσοι ειλικρινά αναζητούν την εμπέδωση κανόνων δημοκρατίας και λογοδοσίας, ας δεσμευτούν για έναν από τους βασικούς πυλώνες της: τη Διαφάνεια.
Απευθύνομαι σε όλα τα πολιτικά κόμματα και σε όλους τους βουλευτές, αλλά και σε φορείς που εργάζονται για την εμπέδωση της διαφάνειας στη δημόσια ζωή, καθώς και στους πολίτες: προτείνω να δεσμευθούμε όλοι, ότι θα ενισχύσουμε με κάθε τρόπο τη διαφάνεια στον δημόσιο τομέα, με σεβασμό πάντα στα προσωπικά δεδομένα του καθενός, αξιοποιώντας για το σκοπό αυτό τη μέχρι σήμερα εμπειρία.
Να δεσμευθούμε ότι, η εμπέδωση Διαφάνειας είναι απαραίτητη προϋπόθεση για έναν πολιτικό πολιτισμό με δημοκρατικό, προοδευτικό, κοινωνικό και συμμετοχικό πρόσημο που υπερασπίζεται την αυτονομία της πολιτικής και την αειφορία.
Προτείνω να προχωρήσουμε άμεσα στην αναβάθμιση της Διαύγειας.
Πέραν των προφανών θετικών επιπτώσεων που θα υπάρξουν για εμάς τους Έλληνες φορολογούμενους, θα καταστήσουν την Ελλάδα παράδειγμα καλών πρακτικών ανοιχτής διακυβέρνησης σε ολόκληρο των κόσμο και βεβαίως, στους διεθνείς φορείς που έχουν ως αποστολή τους την υπεράσπιση και ενίσχυση της διαφάνειας (Διεθνής Διαφάνεια, opengovpartnership κ.λπ.).
Να αποδείξουν έμπρακτα οι πολιτικές δυνάμεις, με την κατάθεση συγκεκριμένων προτάσεων για την αναβάθμιση της Διαύγειας από τώρα, αν πράγματι πιστεύουν στην εμβάθυνση της Δημοκρατίας και στην προάσπισή της, ως ζήτημα ζωτικής σημασίας στην εποχή μας, για την εμπέδωση τελικά, κοινωνικής δικαιοσύνης και κράτους δικαίου.
Η δέσμευση αυτή, ας αποτελέσει και κριτήριο για την αξιολόγηση κομμάτων και υποψηφίων που ζητούν την ψήφο του πολίτη στις εκλογές.
Ας αξιολογηθούμε όλοι.
