Αν υπήρχε διαγωνισμός για το πιο σουρεαλιστικό γεωγραφικό όνομα μιας περιοχής του πλανήτη μας, η Γροιλανδία θα’ χε καπαρώσει την πρώτη θέση. Το όνομά της, που σημαίνει «Πράσινη Γη» (Groenland στην αρχαία σκανδιναβική γλώσσα) βασίστηκε εξ ολοκλήρου σ’ ένα συνειδητό ψέμα. Ή, μάλλον, σε μια πρώιμη προσπάθεια… επιθετικού marketing από τον Ερρίκο τον Ερυθρό, ο οποίος ανακάλυψε πρώτος αυτό το τεράστιο παγωμένο νησί, το μεγαλύτερο του κόσμου, με έκταση 2,166 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα. Πάνω από 16 φορές το μέγεθος της Ελλάδας.
Σύμφωνα με τις βόρειες παραδόσεις, ο Ερρίκος ο Ερυθρός (πήρε αυτό το παρατσούκλι λόγω των κόκκινων μαλλιών και της γενειάδας του), που γεννήθηκε περίπου το 950 μ.Χ., αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Ισλανδία, όπου ζούσε, μαζί με την εκτεταμένη οικογένειά του και τους δούλους του, επειδή ο πατέρας του είχε διαπράξει ανθρωποκτονία. Μπήκε, λοιπόν, σ’ ένα παραδοσιακό πλοίο των Βίκινγκς και κατευθύνθηκε ανατολικά από την Ισλανδία, ώσπου έπεσε πάνω στις παγωμένες ανατολικές ακτές της Γροιλανδίας. Ο Έρικ δημιούργησε τον πρώτο οικισμό εκεί, αλλά γρήγορα κατάλαβε ότι δεν θα μπορούσε να στεριώσει μόνο με την οικογένειά του. Χρειαζόταν υποψήφιους αποίκους, έτοιμοι να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους για μια καλύτερη ζωή. Αν τους περιέγραφε μια χώρα γεμάτη πάγο, όπως αυτή που ζούσαν, θα του γύριζαν την πλάτη. Γι’ αυτό επίτηδες διάλεξε το όνομα «Πράσινη Γη». Το οποίο έμεινε στους αιώνες, μέχρι σήμερα.
Από εκείνο τον πρώτο οικισμό μέχρι σήμερα πέρασαν πάνω από 1.000 χρόνια. Η Γροιλανδία, το μεγαλύτερο νησί του κόσμου, παρέμεινε παγωμένη και αραιοκατοικημένη. Αλλά και πολύτιμη γεωστρατηγικά. Όσο λιώνουν, μάλιστα, οι πάγοι, τόσο ανεβαίνει η αξία της στο χρηματιστήριο της γεωπολιτικής. Η πρόσφατη «πρόταση» του Ντόναλντ Τραμπ να… αγοράσει την Γροιλανδία από τη Δανία, όπου ανήκει το νησί, πυροδότησε αντιδράσεις στους ντόπιους κατοίκους. Απάντησαν στην προσβλητική, όπως τη χαρακτήρισαν, πρόταση με ανανέωση του αιτήματός τους για πλήρη ανεξαρτησία, μάλιστα μέσα στο 2025! Θέλουν γρήγορα να γίνουν κι αυτοί ένα πλήρες ανεξάρτητο κράτος κι όχι αυτόνομο τμήμα της Δανίας.
Η ιστορία από την αρχή
Ανθρώπινη παρουσία στη Γροιλανδία καταγράφεται ήδη από το 2.500 π.Χ. Το απίστευτο, βέβαια, είναι ότι οι πρώτες ανθρώπινες κοινότητες που κατοίκησαν στο νησί (και προέρχονταν από τους υπερβόρειους λαούς της Βόρειας Αμερικής) δεν εγκαταστάθηκαν στο νότιο τμήμα, όπου το κλίμα είναι κάπως καλύτερο και τους καλοκαιρινούς μήνες υπήρχαν και κάποιες περιοχές που έλιωναν οι πάγοι, αλλά βρέθηκαν στο βορρά. Οι οικισμοί-αποικίες που ίδρυσε ο Ερρίκος ο Ερυθρός στην ανατολική ακτή δεν κράτησαν. Ο πληθυσμός αποδεκατίστηκε κυρίως από την έλλειψη τροφίμων και εφοδίων, αλλά και τις επιθέσεις των ντόπιων. Τον 15ο αιώνα εξαφανίστηκε και η τελευταία παρουσία τους στην Γροιλανδία. Η περιοχή, πάντως, παρ’ ότι γεωγραφικά ανήκει στον ηπειρωτικό όγκο της Βόρειας Αμερικής, είχε συνδεθεί με τα βασίλεια της σκανδιναβικής χερσονήσου.
Η σύγχρονη ιστορία της Γροιλανδίας ξεκίνησε την τριετία 1605-1607. Ο Κρίστιαν Δ’, βασιλιάς της Δανίας και της Νορβηγίας, έστειλε μια εξερευνητική-αποικιακή ομάδα στη Γροιλανδία. Η ομάδα απέτυχε, το τεράστιο αυτό νησί παρέμεινε ουσιαστικά ακυβέρνητο, όμως οι Δανο-Νορβηγοί (που τότε ήταν ενιαίο βασίλειο) δεν υποχώρησαν ποτέ από τις διεκδικήσεις τους. Το 1721 μια κοινή εμπορική και εκκλησιαστική αποστολή στάλθηκε στην περιοχή, με κάποιες εκατοντάδες «αποίκους», που αποτέλεσαν τη μαγιά του σημερινού έθνους μαζί με τους ντόπιους Ινουίτ. Ο μεγαλύτερος οικισμός, που αργότερα έγινε η πρωτεύουσα όλου του νησιού, ονομάστηκε Γκοντχάαμπ, δηλαδή «Καλή Ελπίδα». Επικεφαλής της αποστολής αυτής ήταν ο Χανς Εγκέντε. Συγκρατήστε το επώνυμο.
Το βασίλειο Δανίας και Νορβηγίας χωρίστηκε στα δύο κομμάτια που γνωρίζουμε και σήμερα το 1814. Η Δανία κράτησε όλες τις νησιώτικες αποικίες του κοινού βασιλείου, δηλαδή την Ισλανδία, τα Νησιά Φερόε και την Γροιλανδία. Πάνω από έναν αιώνα αργότερα, το 1931, οι Νορβηγοί αμφισβήτησαν την ίδια τους την υπογραφή και διεκδίκησαν το νησί δικαστικά, αλλά όλες οι δικαστικές αποφάσεις από διεθνείς αρχές ήταν εναντίον τους. Το 1867 ο τότε υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Γουίλιαμ Σιούαρντ έκανε την πρώτη πρόταση στο Κογκρέσο για την αγορά της Γροιλανδίας. Οι γερουσιαστές δεν το συζήτησαν καν, τα θεώρησαν χαμένα λεφτά. Είχαν ήδη συμφωνήσει λίγο καιρό πριν στην αγορά της Αλάσκα από τους Ρώσους και η χαρακτηριστική φράση που ακούστηκε ήταν «αρκετά λεφτά δώσαμε για κομμάτια πάγου». Την ιδιοφυή κίνηση του Σιούαρντ, που αγόρασε την Αλάσκα έναντι ευτελέστατου ποσού, την αντιλήφθηκαν οι ΗΠΑ δεκαετίες αργότερα.
Γεωπολιτική μάχη
Όταν η Δανία παραδόθηκε στη ναζιστική Γερμανία ήδη από τον Απρίλιο του 1940, οι ΗΠΑ άρχισαν να ανησυχούν. Τυπικά και η Γροιλανδία ήταν υπό ναζιστικό έλεγχο, αφού είχε παραδοθεί η χώρα που ασκούσε έλεγχο πάνω της, αλλά οι ΗΠΑ δεν το άφησαν να συμβεί. Τον Απρίλιο του 1941 ανακοίνωσαν την κατάληψη της Γροιλανδίας «για λόγους ασφαλείας» κι εγκατέστησαν εκεί στρατιωτικές βάσεις, καθώς και σταθμούς ραδιοσημάτων και ραντάρ. Η στρατιωτική επιχείρηση έγινε με τη σύμφωνη γνώμη του ντόπιου πληθυσμού και του κυβερνήτη Έσκε Μπρουν, που αποφάσισε να δράσει ανεξάρτητα από την υποτελή δανέζικη κυβέρνηση. Όταν έληξε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος επιχειρήθηκε ένα νέο ξεσκαρτάρισμα στο βόρειο Ατλαντικό. Η Ισλανδία ανεξαρτητοποιήθηκε από τη Δανία και χαρακτηρίστηκε ουδέτερο κράτος (αργότερα, βέβαια, προσχώρησε στο ΝΑΤΟ). Οι ΗΠΑ έκαναν μια νέα πρόταση στη Δανία να αγοράσουν τη Γροιλανδία για 100 εκ. δολάρια, αλλά οι Δανοί αρνήθηκαν. Επέτρεψαν, όμως, στις ΗΠΑ να διατηρήσουν τις βάσεις τους εκεί, χωρίς να αξιώνουν κανέναν έλεγχο για το τι γίνεται εκεί. Το 1953 αναβάθμισαν την «αποικία» τους σε πλήρες δανέζικο έδαφος και έδωσαν πλήρη υπηκοότητα σε όλους τους κατοίκους.
Από τα πρώτα χρόνια, πάντως, φάνηκε ότι το πράγμα δεν δούλευε έτσι. Άλλες οι ανάγκες της μητροπολιτικής Δανίας, άλλες μιας περιοχής που βρισκόταν χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, με διαφορετικό κλίμα, παράδοση και κουλτούρα. Από το 1972, όταν η Δανία εντάχθηκε στην τότε ΕΟΚ (και νυν Ευρωπαϊκή Ένωση) το θέμα του στάτους της Γροιλανδίας άνοιξε για τα καλά. Και λύθηκε το 1979, με το νόμο της αυτοδιοίκησης (Home Rule). Αυτός ο νόμος μετέτρεψε τη Γροιλανδία σε πλήρες αυτόνομο έδαφος, με δική του κυβέρνηση και κοινοβούλιο. Η Γροιλανδία είχε δική της σημαία και «εθνικό» ύμνο, αποφάσιζε σχεδόν για όλα τα εσωτερικά της ζητήματα, αλλά άφηνε την άμυνά της, την εξωτερική της πολιτική και το νόμισμα στους Δανούς. Η αυτονομία της έφτασε σε τέτοιο σημείο που αποφάσισε να εγκαταλείψει την ΕΟΚ το 1985, για να μην δεσμεύεται από τους ευρωπαϊκούς νόμους περί αλιείας, ειδικά σε ό,τι αφορούσε τις φώκιες, που ήταν ένα από τα κύρια εξαγώγιμα προϊόντα της.
Η Δανία συνεχίζει να τροφοδοτεί τον προϋπολογισμό της Γροιλανδίας ετησίως με περίπου 430 εκ. ευρώ (3,2 δις δανέζικες κορώνες), όμως έχει εξαγγείλει ότι σιγά-σιγά αυτό το ποσό θα μειώνεται. Οι ντόπιοι Ινουίτ, οι οποίοι αποτελούν πάνω από 80% του πληθυσμού (περίπου 57.000 άνθρωποι) κατάφεραν να περάσουν νόμους που άλλαξαν μέχρι και το όνομα της περιοχής τους. Επισήμως η Γροιλανδία δεν λέγεται έτσι, αλλά… Καλααλίτ Νουνάατ! Και η πρωτεύουσα δεν λέγεται Γκοντχάαμπ, αλλά Νούουκ. Από το 1979, που έγιναν οι πρώτες τοπικές εκλογές, τα κόμματα που προωθούσαν μεγαλύτερη αυτονομία, ως και πλήρη ανεξαρτησία, είχαν μεγάλο ποσοστό. Σήμερα τα δύο μεγαλύτερα κόμματα, το σοσιαλιστικό των Ινουίτ και το σοσιαλδημοκρατικό, ελέγχουν τους 22 από τους 31 βουλευτές και ελέγχουν την κυβέρνηση. Και τα δύο έχουν ψηλά στην ατζέντα τους το θέμα της πλήρους ανεξαρτησίας κι έχουν την δύναμη να προτείνουν δημοψήφισμα, ακόμη και εντός του έτους.
Η “επιθυμία” του Ντόναλντ Τραμπ
Η Γροιλανδία είναι μια πολύ κλειστή κοινωνία, έζησε σχεδόν σε εμπορική και κοινωνική απομόνωση για δεκαετίες. Ο κόσμος ενδιαφερόταν ούτως ή άλλως πολύ για τη φύση, τα τελευταία χρόνια που βλέπει τους πάγους να λιώνουν αυτό το ενδιαφέρον έγινε ανησυχία. Οι δουλειές είναι λιγοστές, ο κόσμος ασχολείται κυρίως με την αλιεία, αλλά υπάρχουν και ορυχεία που εκμεταλλεύονται το υπέδαφος (σίδηρο, ουράνιο, πλατίνα, νίκελ, τιτάνιο και χαλκός). Η τοπική κουλτούρα, βαθιά επηρεασμένη από τους Ινουίτ (που παλαιότερα τους γνωρίζαμε με το όνομα Εσκιμώοι, το οποίο τώρα θεωρείται προσβλητικό), έχει πολύ ψηλά την αλληλεγγύη, την αγάπη για το περιβάλλον και την χαλαρότητα.
Ο Ντόναλντ Τραμπ από το 2019, τελευταίο χρόνο της πρώτης του θητείας, είχε προτείνει την αγορά της Γροιλανδίας. Πριν λίγες ημέρες, πριν καν αναλάβει το πόστο για τη δεύτερη θητεία του, έφερε πάλι το θέμα στην επιφάνεια. Η αντίδραση ήταν άμεση. Ο πρωθυπουργός της Γροιλανδίας Μούτε Εγκέντε (απόγονος του επικεφαλής της πρώτης αποστολής από τη Δανία) δήλωσε χαρακτηριστικά: «Η Γροιλανδία είναι δική μας, δεν είμαστε προς πώληση και ποτέ δεν θα γίνουμε. Δεν πρέπει να χάσουμε την ελευθερία μας». Οι κάτοικοι αισθάνθηκαν μεγάλη προσβολή που αντιμετωπίζονται σαν… προϊόν που πωλείται και αγοράζεται, οπότε αν γίνει δημοψήφισμα μέσα στο χρόνο η ψήφος υπέρ της ανεξαρτησίας θεωρείται σίγουρη. Τότε η Γροιλανδία θα μπορέσει να αποφασίσει μόνη της για τους συμμάχους της και πώς θα εκμεταλλευθεί την ισχυρή γεωστρατηγική της θέση. Κι ας είναι (ακόμα;) καλυμμένη από πάγους.
