Η ασιατική γρίπη του 1957 και οι πολλές ομοιότητές της με τη σύγχρονη περιπέτεια του SARS-CoV-2

    Ημερομηνία:

    Mavropoulis

    Στα μέσα Απριλίου του 1957, ένα μικρής έκτασης δημοσίευμα στους New York Times ενημερώνει τους αναγνώστες για μια επιδημία γρίπης που έχει ξεσπάσει στην Ασία, στο Χονγκ Χονγκ, ανάμεσα σε πληθυσμό προσφύγων από την Κίνα. Ηδη περίπου 250.000 άνθρωποι έχουν αρρωστήσει – σχεδόν το 10% του πληθυσμού της βρετανικής αποικίας. Οι αμερικανικές υγειονομικές αρχές θορυβούνται, μια και πολλοί Αμερικανοί στρατιώτες βρίσκονται στις βάσεις του Ειρηνικού. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), όμως, μετράει μόλις δώδεκα χρόνια από την ίδρυσή του και δεν έχει προλάβει να αναπτύξει ένα επαρκές σύστημα διεθνούς επιδημιολογικής επιτήρησης. Η επιδημία, βέβαια, έχει ξεκινήσει λίγους μήνες νωρίτερα, από την κινεζική επαρχία Γιουνάν. Αλλά η Κίνα δεν είναι ακόμη μέλος του ΠΟΥ (προσχώρησε το 1981) και δεν κοινοποιεί στοιχεία για την πορεία της νόσου.

    Η ασιατική γρίπη του 1957-1958, όπως έχει πλέον καταγραφεί στην Ιστορία, σύντομα εξαπλώθηκε σε όλο τον πλανήτη, μέσω των πολυσύχναστων λιμανιών της Ανατολής και των πυκνών εμπορικών δικτύων της Δύσης, και έπληξε με σφοδρότητα την Ευρώπη που προσπαθούσε να ορθοποδήσει από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τη Βόρεια Αμερική και τη Σοβιετική Ενωση, προκαλώντας σχεδόν 2 εκατ. θανάτους, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία – αν και εκτιμάται ότι υπήρξε σημαντική υποδήλωση. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα και τότε, σε μια εποχή που οι αεροπορικές μετακινήσεις ήταν πολύ περιορισμένες αλλά αναπτύσσονταν, πολλοί θεωρούσαν ότι και οι πτήσεις συνέβαλαν στη γρήγορη εξάπλωση της πανδημίας.

    i-pandimia-kai-ta-lathi-poy-xechasame0
    Η νοσηλεύτρια Μάρτζορι Χιλ ήταν η πρώτη που εμβολιάστηκε για την ασιατική γρίπη, το καλοκαίρι του 1957 στη Νέα Υόρκη. Ακολούθησαν, άμεσα, ένστολοι, εκπαιδευτικοί, μαθητές και οδηγοί μέσων μαζικής μεταφοράς. Φωτ. A.P.

    Πολλά από όσα ήδη έχουν αναφερθεί θυμίζουν αυτά που βιώνουμε τον τελευταίο χρόνο. Και μολονότι η πανδημία του SARS-CoV-2 συχνά συγκρίνεται με την ισπανική γρίπη του 1918 (αυτό γίνεται κυρίως λόγω της μεγάλης «αναγνωρισιμότητάς» της και του πλήθους των μελετών που έχουν γίνει γι’ αυτήν), η τωρινή πανδημία περισσότερο προσομοιάζει με τη «σβησμένη» από την ιστορική μνήμη ασιατική γρίπη του 1957-1958.

    Γιατί ξεχάστηκε τόσο γρήγορα η συγκεκριμένη πανδημία; Επειδή οι κοινωνίες τότε ήταν πολύ πιο εξοικειωμένες με μεταδοτικά νοσήματα (όπως η φυματίωση, η ευλογιά και η χολέρα) από όσο εμείς σήμερα, μια και τα αντιβιοτικά και οι εμβολιασμοί μόλις είχαν ξεκινήσει να χρησιμοποιούνται ως εργαλεία δημόσιας υγείας. Αλλά και επειδή οι προσπάθειες ανασυγκρότησης μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και ο Ψυχρός Πόλεμος μετατόπιζαν αλλού το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης. Και μπορεί εκείνος ο ιός να μην ήταν κορωνοϊός (άλλωστε, ο πρώτος ανθρώπινος κορωνοϊός αναγνωρίστηκε εργαστηριακά μόλις το 1965), αλλά ιός της γρίπης, όμως υπάρχουν πολλές ομοιότητες ανάμεσα στο τότε και στο τώρα, πέρα από το «Ground Zero» της νόσου, που και στις δύο πανδημίες, όπως και σε άλλες, βρισκόταν στην Κίνα.

    Χωρίς ανοσία

    Η ανθρωπότητα το 1957 αιφνιδιάστηκε, αφού ήρθε αντιμέτωπη με ένα νέο στέλεχος του ιού της γρίπης, το Η2Ν2, που μεταδιδόταν πάρα πολύ εύκολα, αερογενώς, σε έναν πληθυσμό που δεν είχε καμία ανοσία σ’ αυτό, όπως και με τον SARS-CoV-2. Μέχρι τις αρχές Ιουνίου ο ιός είχε ήδη διασπαρεί στην Αμερική και στην Ευρώπη, με τη Μεγάλη Βρετανία και την Ιταλία να δοκιμάζονται ιδιαίτερα. Τα μεγάλα οικονομικά κέντρα, λόγω της υψηλής διασυνδεσιμότητάς τους, ήταν αυτά που επλήγησαν περισσότερο, όπως ακριβώς συνέβη και με τον νέο κορωνοϊό.

    Το πρώτο κύμα ακολουθήθηκε από ένα δεύτερο, πολύ πιο έντονο. Είχε μεσολαβήσει, το καλοκαίρι, μια ύφεση, με σχετικά ήπια κυκλοφορία του ιού αλλά και πολλές εστίες υπερμετάδοσης – όπως συνέβη και στην τωρινή πανδημία. Τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο του 1957, μετά το άνοιγμα των σχολείων και την αλλαγή του καιρού, η επιδημία αναζωπυρώθηκε ξανά, και στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη. Το 25% των ασθενών με σοβαρές επιπλοκές κατέληγε. Κύρια αιτία θανάτου, εκτός από την ιογενή πνευμονία, ήταν και η βακτηριακή πνευμονία, από σταφυλόκοκκο. Οι αμερικανικές αρχές καλούσαν τους πολίτες να παραμείνουν στα σπίτια τους και να μην πηγαίνουν στα νοσοκομεία, εκτός αν ήταν σοβαρά άρρωστοι, γιατί οι υγειονομικές δομές υφίσταντο τεράστια πίεση και ήταν στα όρια της κατάρρευσης.

    i-pandimia-kai-ta-lathi-poy-xechasame2
    Φωτ. A.P.

    Οι προσπάθειες για την παρασκευή αποτελεσματικού εμβολίου είχαν ήδη ξεκινήσει στις ΗΠΑ, με τη χρήση εμβρυοφόρων αυγών όρνιθας, και πράγματι αυτό κυκλοφόρησε μόλις τρεις μήνες μετά τον εντοπισμό των πρώτων κρουσμάτων σε αμερικανικές στρατιωτικές βάσεις στον Ειρηνικό. Η πρόβλεψη ήταν ότι η αποτελεσματικότητά του θα κυμαίνεται από 45% έως 60%. Οι αμερικανικές φαρμακοβιομηχανίες, μάλιστα, δεσμεύτηκαν να διαθέσουν 8 εκατ. δόσεις έως το τέλος του 1957 και άλλες 50 εκατ. δόσεις στις αρχές του 1958.

    GYMALL

    Πρώτη εμβολιάστηκε το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς μια νεαρή νοσηλεύτρια στη Νέα Υόρκη. Ακολούθησαν, άμεσα, οι στρατιώτες και στη συνέχεια αστυνομικοί, μαθητές και εκπαιδευτικοί, οδηγοί των μέσων μαζικής μεταφοράς και τηλεφωνήτριες, καθώς και οι άνω των 60 ετών, ανάμεσά τους ο πρόεδρος Αϊζενχάουερ. Βέβαια, οι τεχνολογικές δυνατότητες εκείνης της εποχής ήταν σαφώς περιορισμένες και, όπως αναμενόταν, ένα ποσοστό όσων είχαν εμβολιαστεί δεν ανέπτυσσαν τα προσδοκώμενα αντισώματα.

    Ενα τρίτο κύμα ακολούθησε τον Μάρτιο του 1958, σε Ασία, Αμερική και Ευρώπη. Ηταν ηπιότερο από όσο οι επιστήμονες φοβούνταν και σταδιακά έσβησε. Αυτό εξηγείται από την ανοσία που είχε αρχίσει να αποκτά ο πληθυσμός, όπως και από την κατανόηση και σωστή εφαρμογή των μέτρων δημόσιας υγείας.

    Λάθη στη διαχείριση

    Στη διάρκεια της ασιατικής γρίπης 1957-1958 οι κυβερνήσεις αντέδρασαν άλλες ταχύτερα και άλλες με καθυστέρηση, άλλες αποτελεσματικά και άλλες κάνοντας σοβαρά λάθη στη διαχείριση της κρίσης, όπως και στις μέρες μας. Ηταν η πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία που κλήθηκαν να κρατήσουν ισορροπία ανάμεσα στη δημόσια υγεία και στην αδιατάρακτη συνέχιση της κοινωνικής και οικονομικής ζωής.

    Αρχικά δεν προτάθηκε περιορισμός των μετακινήσεων ή τήρηση αποστάσεων. Πολλές χώρες θεώρησαν άσκοπο τον διασυνοριακό έλεγχο ή την καραντίνα για τα ύποπτα κρούσματα. Αλλά και όπου αυτές οι δράσεις αποφασίστηκαν, ακούγονταν φωνές, ακόμα και από τον Τύπο, επικριτικές για τα μέτρα. Στη συνέχεια, όμως, και ενώ η πανδημία επέμενε, κάποιες χώρες επέβαλαν στους πολίτες περιορισμούς στις εσωτερικές μετακινήσεις και στα ταξίδια. Σε αρκετές, οι επιχειρήσεις και τα σχολεία παρέμειναν κλειστά για μεγαλύτερα ή μικρότερα διαστήματα, ανάλογα με την επιδημιολογική κατάσταση. Και, φυσικά, τα πλήγματα στη διεθνή οικονομία ήταν βαριά, ενώ δεν έλειψαν οι αντιδράσεις και οι πολιτικοί τριγμοί.

    i-pandimia-kai-ta-lathi-poy-xechasame4
    Φωτ. A.P.

    Επίσης, μέσα στο ψυχροπολεμικό κλίμα εκείνων των χρόνων γεννήθηκαν διάφορες θεωρίες συνωμοσίας: για τους Αμερικανούς, ο ιός είχε «κατασκευαστεί» από τους κομμουνιστές, ενώ για τους Σοβιετικούς, οι μεταλλάξεις του ιού προκλήθηκαν από τις αμερικανικές πυρηνικές δοκιμές στον Ειρηνικό. Σημειωτέον ότι ο ανταγωνισμός τους είχε ενταθεί τον Οκτώβριο του 1957 με την αποστολή από την ΕΣΣΔ του πρώτου τεχνητού δορυφόρου στο Διάστημα – του Sputnik.

    Πάντως, παρά τις αδυναμίες της επιδημιολογικής επιτήρησης και το γεγονός ότι τα συστήματα υγείας αποδείχθηκαν απροετοίμαστα, και εκείνη η πανδημία, όπως και αυτή που βιώνουμε, έχουν δώσει σημαντική ώθηση στην επιστήμη. Η ασιατική γρίπη του 1957-1958 θεωρείται ορόσημο για την έναρξη της «χρυσής εποχής» των αντιβιοτικών αλλά και των εμβολίων κατά της γρίπης. Δεν είναι τυχαίο ότι στην αμέσως επόμενη πανδημία γρίπης, του 1968, το εμβόλιο παρασκευάστηκε μέσα σε μόλις 66 ημέρες.

    Ο πρωτοπόρος Μορίς Χίλμαν

    Hταν από τους πρώτους που προέβλεψαν την επικίνδυνη δυναμική της επιδημίας, πριν ακόμα ξεφύγει από το Χονγκ Κονγκ και εξαπλωθεί στον υπόλοιπο κόσμο. Και ενώ οι επίσημες υγειονομικές αρχές κωλυσιεργούσαν, ο ίδιος και οι συνεργάτες του στο Walter Reed Army Medical Research Institute αποδόθηκαν σε έναν αγώνα δρόμου για να παρασκευάσουν ένα εμβόλιο. Ο πρωτοπόρος Αμερικανός μικροβιολόγος δρ Μορίς Χίλμαν είναι ο επιστήμονας πίσω από το εμβόλιο της ασιατικής γρίπης του 1957-1958. Πριν καν λάβει την έγκριση της κυβέρνησης των ΗΠΑ, o 38χρονος τότε Χίλμαν πήρε το ρίσκο να προχωρήσει στην παραγωγή του εμβολίου συνεργαζόμενος με έξι φαρμακοβιομηχανίες, ώστε να εξασφαλίσει επάρκεια δόσεων. Στις επόμενες δεκαετίες –και μέχρι τον θάνατό του, το 2005, από καρκίνο– ανακάλυψε περισσότερα από σαράντα εμβόλια. Οκτώ από τα βασικά εμβόλια που χορηγούνται σήμερα στις ΗΠΑ (ιλαράς, παρωτίτιδας, ερυθράς, ηπατίτιδας Α, ηπατίτιδας Β, πνευμονιόκοκκου, μηνιγγίτιδας, αιμόφιλου ινφλουέντζας) είναι φόρμουλες που αναπτύχθηκαν στο εργαστήριό του. Εχει, δηλαδή, σώσει εκατομμύρια ζωές.

    * Ο κ. Αθανάσιος Τσακρής είναι καθηγητής Μικροβιολογίας, διευθυντής Εργαστηρίου Μικροβιολογίας της Ιατρικής Σχολής, αντιπρύτανης του ΕΚΠΑ.
    * * Ο κ. Κωνσταντίνος Τσιάμης είναι επίκουρος καθηγητής Ιστορίας Δημόσιας Υγείας και Μετακινούμενων Πληθυσμών στο Τμήμα Δημόσιας και Ενιαίας Υγείας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. 

    Κοινοποίηση:

    Τελευταία Νέα

    Κοινοποίηση:

    Περισσότερα Άρθρα
    Σχετικα

    Ηλεία: Νταήδες επιτέθηκαν και τραυμάτισαν νεαρό με θέματα υγείας

    Επίθεση από τέσσερις άγνωστους δέχτηκε προχθές το βράδυ ένας...

    ΑΧΑΪΑ: Η τραγική μάνα της Αναστασίας των Τεμπών απαντά στην Σοφία Βούλτεψη με συγκλονιστικό τρόπο

    Η μητέρα της Καλαβρυτινής στην καταγωγή Αναστασίας Παπαγγελή που...

    ΔΕΙΤΕ ΒΙΝΤΕΟ: Κουκουλοφόροι χτυπούν τον Sin Boy μέσα σε κομμωτήριο

    Αναπάντεχη τροπή πήρε το live που έκανε ο τράπερ...

    ΠΑΤΡΑ: Στο Λιθογραφείον η κωμωδία «Απαγορεύεται το SEX στη Γαύδο»

    Στο Θέατρο Λιθογραφείον  στην Πάτρα, θα παιχθεί η παράσταση «Απαγορεύεται...