Του Αλέξανδρου Καλλέργη
Στις δύσκολες και ενίοτε υπερβολικά περίπλοκες εποχές που ζούμε, τίθεται μετ΄επιτάσεως το θέμα της ελευθερίας του ανθρώπου και πόσο αυτή έχει κατακτηθεί ή όχι μέσα στο πέρασμα της ιστορίας.
Η πραγματική ελευθερία βέβαια ξεκινά με την ελευθερία του νου, να στοχάζεται ελεύθερα, να εκφράζει ελεύθερα τις απόψεις του και τελικά ελεύθερα να αποφασίζει.
«Όποιος συλλογάται ελεύθερα, συλλογάται καλά» είναι η πασίγνωστη ρήση του Ρήγα Φερραίου και συνοψίζει απόλυτα την πραγματική διάσταση της ελευθερίας.
Στην πραγματικότητα η ελευθερία του νου είναι αυτή που καθορίζει την ελευθερία του ανθρώπου.
Ο Κορνήλιος Καστοριάδης την οριοθετεί με την ακόλουθο τρόπο:
«Στη χώρα απ’ όπου έρχομαι, η γενιά των παππούδων μου δεν είχε ακούσει ποτέ να γίνεται λόγος για μακροπρόθεσμη σχεδιοποίηση, για εξωτερικότητες, για μετακίνηση των ηπείρων ή για διαστολή του σύμπαντος.
Όμως εξακολουθούσαν, και στα γηρατειά τους ακόμη, να φυτεύουν ελιές και κυπαρίσσια, χωρίς να τους απασχολούν ζητήματα κόστους και απόδοσης. Ήξεραν ότι θα πεθάνουν, έσκαβαν όμως τη γη για τους επερχόμενους, αλλά ίσως και για τη γη την ίδια.
Ήξεραν ότι οποιαδήποτε “ισχύ” κι αν είχαν, η ισχύς αυτή δεν θα είχε ευεργετικά αποτελέσματα, αν αυτοί δεν υπάκουαν στις εποχές, αν δεν πρόσεχαν τους ανέμους, αν δεν σέβονταν την ευμετάβλητη Μεσόγειο, αν δεν έκοβαν τα δέντρα την ώρα που έπρεπε και αν δεν άφηναν στο μούστο τον καιρό που του χρειαζόταν για να βράσει.
Δεν σκέφτονταν με όρους απειρότητας – ίσως και να μην καταλάβαιναν και την έννοια της λέξης – όμως δρούσαν, ζούσαν και πέθαιναν σ’ ένα χρόνο αληθινά χωρίς τέλος.
Προφανώς η χώρα δεν είχε ακόμα αναπτυχθεί…”
Στην πραγματικότητα και στο πέρασμα των αιώνων η ελευθερία του νου, καθόριζε πάντα την ελευθερία του ανθρώπου. Και αυτός είναι ο λόγος που προσωπικότητες πολύ μπροστά από την εποχή τους λοιδορήθηκαν και σε πολλές περιπτώσεις έχασαν ακόμα και τη ζωή τους.
Από τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις, η φιλόσοφος Υπατία, από τις μεγαλύτερες μορφές της αρχαιότητας με ανακαλύψεις στην αστρονομία, αιώνες μπροστά από την εποχή της.
Δολοφονήθηκε με φρικτό τρόπο στην Αλεξάνδρεια από ένα πλήθος φανατικών χριστιανών που ουδεμία σχέση είχαν με την ορθόδοξη χριστιανική παράδοση και αντιμάχονταν τον επίσης χριστιανό έπαρχο της περιοχής, προσωπικό φίλο της φιλοσόφου.
Αντικείμενο καταστροφής από την ίδια στενόμυαλη αντίληψη, ήταν και η ίδια η βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, ένας φάρος γνώσης του αρχαίου κόσμου.
Η παλιότερη εκδοχή ήταν ότι καταστράφηκε από τον Πατριάρχη Αλεξάνδρειας Θεόφιλο αλλά πλέον αμφισβητείται καθώς το μόνο σχετιζόμενο γεγονός με την εποχή του είναι η καταστροφή του ναού του Σεράπιδος. Με δεδομένο ότι ο ναός διατηρούσε δική του βιβλιοθήκη, τα δύο γεγονότα, συμπτύχθηκαν.
Η επικρατέστερη εξήγηση αφορά τον 7ο αιώνα και την κατάκτηση της πόλης από το Ισλάμ.
Τον 7ο αιώνα ο χαλίφης Ομάρ της Δαμασκού κατέλαβε την πόλη της Αλεξάνδρειας και διέταξε την καταστροφή των έργων της βιβλιοθήκης που έρχονταν σε αντίθεση με το Κοράνι. Οι στρατιώτες του έκαψαν όλα τα βιβλία εκτός από εκείνα του Αριστοτέλη. Τους πήρε έξι μήνες για να τα καταστρέψουν και μάλιστα χρησιμοποιούσαν τη φωτιά για να ζεστάνουν τα δημόσια λουτρά όπου διασκέδαζαν.
Μερικούς αιώνες αργότερα η Καθολική Εκκλησία με βασικό της όργανο την Ιερά Εξέταση, υποχρέωσε δεκάδες επιστήμονες να περιορίσουν την ελευθερία του νου τους, στα δικά της δόγματα. Η πιο γνωστή περίπτωση είναι του Γαλιλαίου αλλά η πιο εντυπωσιακή είναι αυτή του μοναχού και αστρονόμου, Τζορντάνο Μπρούνο.
Από το 1584 (στο La Cena de le Ceneri), ο Μπρούνο διατυπώνει την άποψη -όπως και ο Κοπέρνικος- σύμφωνα με την οποία πλανήτες κινούνται γύρω από τον άξονά τους καθώς και γύρω από τον Ήλιο. Ο Μπρούνο μάλιστα πηγαίνει τη θεωρία παραπέρα, εγκαταλείποντας την ιδέα του κέντρου. «Δεν υπάρχει κανένα άστρο στο κέντρο του σύμπαντος, διότι το σύμπαν εκτείνεται προς όλες τις κατευθύνσεις με τον ίδιο τρόπο. Κάθε αστέρι είναι ένας ήλιος σαν το δικό μας, και γύρω από το καθένα από αυτά τα αστέρια περιστρέφονται άλλοι πλανήτες, αόρατοι στα μάτια μας, αλλά υπάρχουν.»
«Συνεπώς, υπάρχουν αναρίθμητοι ήλιοι και άπειρος αριθμός Γαιών που περιστρέφονται γύρω από αυτούς τους ήλιους, σαν τις επτά Γαίες, η Γη, η Σελήνη, και οι πέντε τότε γνωστοί πλανήτες: ο Ερμής, η Αφροδίτη, ο Άρης, ο Δίας, ο Κρόνος που βλέπουμε να περιστρέφονται γύρω από τον κοντινό μας ήλιο.» (Giordano Bruno, De l’infinito universo et Mondi, 1584).
Καταδικάστηκε από την Ιερά Εξέταση, ικανοποιώντας έτσι την εκκλησιαστική άποψη που επιθυμούσε τη συνέχεια του γεωκεντρικού κοσμολογικού μοντέλου. Η καταδικαστική απόφαση, η οποία οδήγησε τον Τζορντάνο Μπρούνο στην πυρά, εκδόθηκε από τον καρδινάλιο Ρομπέρτο Μπελλαρμίνο.
Ο ίδιος λίγο πριν το θάνατό του, διερωτήθηκε πως είναι δυνατόν να τον καταδικάζουν επειδή απέδειξε πως το σύμπαν που ο Θεός δημιούργησε είναι πολύ μεγαλύτερο από το μικρό σύμπαν που διδάσκονταν ως τότε.
Η ελευθερία του νου, η ελευθερία της επιλογής, η ελευθερία της απόφασης, ήταν και είναι τα ζητούμενα ακόμα και σήμερα.
Ακόμα και σήμερα με αφορμή την πανδημία. Η όποια ελευθερία, σκέψης και αυτοδιάθεσης, καταρρίπτεται με την κρατική απόφαση για τον υποχρεωτικό εμβολιασμό.
Να γίνει εδώ απολύτως κατανοητό ότι η αναφορά δεν έχει σχέση με τις όποιες θεωρίες κατά του εμβολίου και των εμβολιασμών.
Αφορά την υποχρεωτικότητα η οποία με το πρόσχημα «ενός υπέρτερου αγαθού» περιορίζει την ελευθερία επιλογής αλλά εν τέλει και την ελευθερία της εκφοράς μιας άλλης άποψης πέρα από την κρατούσα.
Εν προκειμένω η ελευθερία παραμένει ακόμα το ζητούμενο απέναντι στην σημερινή εξουσία της εποχής που ξεπερνά σύνορα και κράτη.
