Παράθυρο στην ιατρική του μέλλοντος έχει ανοίξει και στη χώρα μας, με τα πρώτα βήματα της Ιατρικής Ακριβείας να είναι πλέον πραγματικότητα και να αποκτούν προοπτική.
Κομβικός σε αυτή την υπόθεση είναι ο ρόλος του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Ερευνας (ΙΤΕ), με έδρα το Ηράκλειο Κρήτης, που εορτάζει φέτος τα 40 χρόνια από την ίδρυσή του.
Τι εννοούμε όμως όταν μιλάμε για Ιατρική Ακριβείας; «Ο όρος Ιατρική Ακριβείας περιγράφει την άσκηση της ιατρικής προσαρμοσμένη στην ιδιαιτερότητα και διαφορετικότητα κάθε ανθρώπου με βάση το γενετικό του υλικό, το περιβάλλον στο οποίο ζει, τα κλινικά ευρήματα από την παρουσίαση και εξέτασή του, το ιστορικό το δικό του και της οικογένειάς του, απεικονιστικά ευρήματα και τον προσδιορισμό διαφόρων βιοδεικτών και άλλων εξετάσεων», εξηγεί στην «Κ» ο Κωνσταντίνος Στρατάκης, καθηγητής Παιδιατρικής, Ενδοκρινολογίας και Γενετικής και διευθυντής Γενετικής του Ανθρώπου και Ιατρικής Ακριβείας στο Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας στο ΙΤΕ.
Η Ιατρική Ακριβείας είναι η εξατομικευμένη ιατρική πράξη, σύμφωνα με τις γενετικές και άλλες ιδιαιτερότητες του κάθε ανθρώπου και γι’ αυτό μπορεί να είναι πολύ πιο αποτελεσματική. «Δεν είναι μόνο η γενετική ανάλυση, αλίμονο εάν δεν πάρουμε υπόψη το περιβάλλον που ζούμε και όλες τις συνθήκες, τόσο για τη διάγνωση όσο και για τις θεραπείες», συμπληρώνει ο κ. Στρατάκης.
Σήμερα στην Ελλάδα λειτουργούν τρία δίκτυα Ιατρικής Ακριβείας. Το πρώτο που δημιουργήθηκε ήταν το δίκτυο για τις ογκολογικές ασθένειες (με επιστημονικό υπεύθυνο τον κ. Στρατάκη), ενώ στη συνέχεια προστέθηκαν τα δίκτυα των νευροεκφυλιστικών ασθενειών και των καρδιαγγειακών. Τα δύο πρώτα δίκτυα συντονίζει το ΙΤΕ και το τρίτο το Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο. «Η Ιατρική Ακριβείας προσφέρει στοχευμένη αντιμετώπιση με βάση τον ασθενή.
Προχωρώντας σε ανάλυση DNA μπορούμε να προσφέρουμε στον ασθενή μια πιο αποτελεσματική θεραπεία», λέει στην «Κ» ο Νεκτάριος Ταβερναράκης, πρόεδρος του ΙΤΕ και καθηγητής στην Ιατρική Σχολή. Για να γίνει αυτό το βήμα υπήρξε πολύ σημαντική τεχνολογική εξέλιξη. «Οταν πριν από περίπου 20 χρόνια διαβάστηκε το πρώτο γονιδίωμα του ανθρώπου, χρειάστηκαν περίπου 500 εκατομμύρια δολάρια. Στις μέρες μας το κόστος μιας τέτοιας ανάλυσης έχει πέσει κάτω από τα 500 ευρώ και οδεύει προς τα 100 ευρώ», σημειώνει ο κ. Ταβερναράκης.
Πώς λειτουργεί η Ιατρική Ακριβείας και ποια είναι τα οφέλη της; Οι ερευνητές μάς δίνουν ορισμένα παραδείγματα. «Σε μια γυναίκα 35 ετών γίνεται διάγνωση καρκίνου του μαστού. Γίνεται εγχείρηση και λαμβάνει θεραπεία. Τρία χρόνια αργότερα, στον αδερφό της, 42 ετών, γίνεται διάγνωση μεταστατικού καρκίνου του παγκρέατος. Υστερα από 6 μήνες θεραπειών ο αδερφός της απεβίωσε. Ολοι πιστεύουν ότι είναι μια σύμπτωση… Κι όμως, υπάρχει γενετική αλλαγή που συνδέεται με τον καρκίνο του μαστού και του παγκρέατος. Εάν είχε γίνει μοριακός έλεγχος για γονίδια που προκαλούν καρκίνο του μαστού σε νεαρή ηλικία στη γυναίκα και είχε εντοπιστεί η μετάλλαξη στο γονίδιο BRCA2, θα είχε γίνει μοριακός έλεγχος και στον αδερφό ή και σε αδερφή της ασθενούς και θα είχε προληφθεί η δυσάρεστη εξέλιξη. Κι όλα αυτά με μια εξέταση που κοστίζει μόνο 500 ευρώ», εξηγεί στην «Κ» ο κ. Στρατάκης.
Αντίστοιχα, ο επιστημονικός υπεύθυνος του Ελληνικού Δικτύου Μοριακής Ογκολογίας (ΕΔΙΜΟ), αναφέρεται στις θεραπείες για την υπέρταση. Ενα μεγάλο μέρος των ατόμων άνω των 75 ετών στην Ελλάδα αντιμετωπίζει πρόβλημα υπέρτασης. «Τι κάνουμε σήμερα; Δοκιμάζονται φάρμακα για 6-12 μήνες μέχρι να δούμε ποια φόρμουλα είναι αποτελεσματική. Με τον τρόπο αυτό χάνουμε χρόνο, επιβαρύνουμε τους ασθενείς και μπορεί να εκδηλωθεί και κάποιο εγκεφαλικό στο ενδιάμεσο. Αντίθετα, εξετάζοντας τους βιοδείκτες μπορούμε να προχωρήσουμε συγκεκριμένα και να δώσουμε από την αρχή την κατάλληλη θεραπεία», σημειώνει ο κ. Στρατάκης.
Κομβικός σε αυτή την υπόθεση είναι ο ρόλος του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Ερευνας (ΙΤΕ) με έδρα το Ηράκλειο Κρήτης.
«Για ορισμένες μορφές καρκίνου η εφαρμογή της Ιατρικής Ακριβείας είναι ζήτημα ζωής ή θανάτου. Τα αποτελέσματα σε σχέση με μια συμβατική προσέγγιση διαφέρουν όπως η μέρα με τη νύχτα», υπογραμμίζει ο κ. Ταβερναράκης. «Βρίσκοντας τους κατάλληλους βιοδείκτες μπορούμε να χορηγήσουμε στον ασθενή συγκεκριμένη χημειοθεραπεία. Στη συμβατική προσέγγιση δοκιμάζουμε διάφορες φόρμουλες μέχρι να πετύχουμε την κατάλληλη. Υπάρχει όμως περίπτωση, καθώς δοκιμάζουμε τη χημειοθεραπεία, να έχουμε πολύ αρνητικά αποτελέσματα στην υγεία του ασθενούς», συμπληρώνει ο πρόεδρος του ΙΤΕ. Διευκρινίζει όμως πως «η ανάλυση δεν είναι ακόμη χρήσιμη για όλα τα είδη καρκίνου, γιατί δεν έχουμε δεδομένα». Ποιος αποφασίζει; «Ο θεράπων γιατρός, όπως σε κάθε εξέταση. Εάν έχεις σπάσει το πόδι σου χρειάζεσαι ακτινογραφία και όχι γενική αίματος. Εμείς έχουμε φτιάξει ένα σύστημα, πολύ εύκολο στη χρήση του, που μπορεί να βοηθήσει τους γιατρούς στο να προχωρήσουν στην Ιατρική Ακριβείας. Υπάρχουν και σχετικές ενημερωτικές ιστοσελίδες, κατάλληλες και για ασθενείς», αναφέρει ο κ. Ταβερναράκης.
Πολύ σημαντική είναι η πλευρά της πρόληψης. Εάν υπάρχει συγκεκριμένο ιστορικό στην οικογένεια, με συσχέτιση με συγκεκριμένες γονιδιωματικές μεταλλάξεις, μια έγκαιρη γενετική ανάλυση μπορεί να είναι σωτήρια. Σε ορισμένες περιπτώσεις ενδείκνυται να γίνει από την παιδική ηλικία. Οι ερευνητές αναφέρουν το παράδειγμα της γνωστής ηθοποιού Αντζελίνα Τζολί, η οποία είχε από τους γονείς της ιστορικό και αφού έκανε τις κατάλληλες εξετάσεις προχώρησε σε έγκαιρη μαστεκτομή. Σε άλλες περιπτώσεις, η Ιατρική Ακριβείας μπορεί να δώσει σήμα για προσαρμογή στη δίαιτα, αλλαγή στον τρόπο ζωής με αυξημένη άσκηση κ.λπ.
Σήμερα στην Ελλάδα έχουν δημιουργηθεί τέσσερις κόμβοι Ιατρικής Ακριβείας, δύο στην Αθήνα, ένας στη Θεσσαλονίκη και ένας στο ΙΤΕ στο Ηράκλειο Κρήτης. Οπως τονίζουν οι υπεύθυνοι, τα δείγματα είναι ανώνυμα και υπάρχει πολύ μεγάλη έμφαση στην προστασία των προσωπικών δεδομένων, με χρήση του πλέον αυστηρού πρωτοκόλλου. «Η εξέταση σήμερα είναι δωρεάν, καλύπτεται από το κράτος, με χρηματοδότηση από ευρωπαϊκούς και εθνικούς πόρους. Με στήριξη από τη γενική γραμματεία Ερευνας έχουμε χρηματοδότηση για 3-4 χρόνια από το Ταμείο Ανάκαμψης, αλλά πρέπει να εξασφαλιστεί η βιωσιμότητα του συστήματος στο μέλλον.
Το επόμενο βήμα είναι να μπορεί η ανάλυση DNA να συνταγογραφείται», λέει ο πρόεδρος του ΙΤΕ. Ηδη πάντως έχουν αναλυθεί πάνω από 8.000 δείγματα πανελλαδικά στο δίκτυο των ογκολογικών και 2.000-3.000 δείγματα σε αυτό των νευροεκφυλιστικών ασθενειών. «Σε ανεπτυγμένες χώρες η γενετική ανάλυση είναι ρουτίνα. Δεν πρέπει να μείνει πίσω η Ελλάδα, είναι ανάγκη να αναπτυχθεί το δίκτυο της Ιατρικής Ακριβείας με τους αναγκαίους πόρους στο μέλλον», τονίζει ο κ. Ταβερναράκης.
«Σήμερα το ΙΤΕ και το Ινστιτούτο Βιολογίας, που ίδρυσε πριν από 40 χρόνια ο πρωτοπόρος Φώτης Καφάτος, συνδέουν τη βασική έρευνα με τη ζωή. Η μεγάλη ανάπτυξη της βιολογίας μάς δίνει τη δυνατότητα τα ευρήματα από τη βασική έρευνα να έχουν πολύ γρήγορη εφαρμογή στη βελτίωση της ιατρικής και της ζωής του ανθρώπου. Το ΙΤΕ είναι πρωτοπόρο και σε αυτό. Η φιλοδοξία όμως για την επόμενη μέρα είναι να πάρουμε μια στρατηγική απόφαση, που να αλλάξει όλο το σύστημα υγείας σύμφωνα με τις νέες δυνατότητες, με την ίδια φιλοδοξία που ξεκίνησε τη δεκαετία του ’80 το δημόσιο σύστημα υγείας, το ΕΣΥ. Θα πρόκειται για μια επαναστατική πράξη επανίδρυσης του συστήματος υγείας», υπογραμμίζει ο κ. Στρατάκης.
