του Γιώργου Κανέλλη*
Την 9η Μαΐου, αναπόφευκτα η σκέψη πηγαίνει στους μεγάλους πολιτικούς άνδρες που πάνω στα ερείπια του Β’ Παγκοσμίου (ευρωπαϊκού εμφυλίου εν πολλοίς στην πράξη) θεμελίωσαν μια «αλλαγή παραδείγματος», βάζοντας στη θέση των εθνικών εγωισμών και του μιλιταρισμού αυτό που σήμερα αποκαλούμε Κοινό μας Ευρωπαϊκό Σπίτι, και το θεωρούμε αναπόσπαστο πλαίσιο του παρόντος και του μέλλοντός μας.
Ο Σουμάν, ο Αντενάουερ, ο Σπινέλλι, ο Ντε Γκάσπερι, ο Μονέ, ο Σπάακ, ο Τσώρτσιλ επίσης στο επίπεδο των ιδεών, θεμελίωσαν, κόντρα σ’ ότι δύσκολα θα μπορούσε να διανοηθεί κανείς λίγα χρόνια πριν, μια κοινότητα Εθνών που, ξεκινώντας από το γκρέμισμα των εμπορικών φραγμών στον άνθρακα και το χάλυβα, προχώρησαν στη δημιουργία μια στενής και βαθιάς Ένωσης αξιών, βασισμένης στην κοινή βούληση να επιβιώσουν τα πολλά, μικρά και μεσαία πια, ευρωπαϊκά κράτη ως ανοικτές και ελεύθερες κοινωνίες και οικονομίες, ανάμεσα στις συμπληγάδες των νικητών του Πολέμου, της οικονομικής παντοδυναμίας των ΗΠΑ από τη μια και του ολοκληρωτισμού της Σοβιετικής Ένωσης, που είχε ήδη σκλαβώσει το ανατολικό τμήμα της Ευρώπης, από την άλλη.
Προκλήσεις, κίνδυνοι, αγχωτικά ερωτήματα
Όμως τα μαύρα σύννεφα, από Ανατολή και Δύση, όλο και περισσότερο σωρεύονται μη αφήνοντας περιθώρια να μείνει για πολύ ο στοχασμός στους μεγάλους θεμελιωτές του κοινού ευρωπαϊκού μέλλοντος.
Το παρόν είναι γεμάτο προκλήσεις, κινδύνους και αγχωτικά ερωτήματα.
Θεμελιώδεις παραδοχές, που εμπεριείχαν βέβαια μεγάλες δόσεις αυταπάτης, έχουν με ραγδαίους ρυθμούς τεθεί εν αμφιβόλω ή και συντριβεί.
Το απαραβίαστο των συνόρων, ο αποκλεισμός των επιθέσεων με σκοπό προσαρτήσεις, η αποφυγή πυρηνικών εκβιασμών, αρχές αποδεκτές επί 80 χρόνια, ποδοπατήθηκαν τα τελευταία 20 χρόνια από μια νεοαυτοκρατορική Ρωσία, οδηγώντας χώρες όπως η Μολδαβία και η Γεωργία σε εδαφικούς ακρωτηριασμούς, με τις αντιδράσεις να μένουν λεκτικές ή χλιαρές. Ο ολοκληρωτικός πόλεμος με στόχο την κατάργηση της Ουκρανίας, μιας χώρας που ήθελε ευρωπαϊκό μέλλον, και ακριβώς για αυτό δέχτηκε επίθεση, κορύφωσε την κρίση, τους κινδύνους, την αμφισβήτηση όλων όσων θεωρούσαμε δεδομένα.
Η Ευρώπη μπροστά σε συμπληγάδες
Η Ευρώπη βρέθηκε, ξαφνικά, να διαθέτει ασφυκτικά μικρά περιθώρια για να υπερασπίσει αυτά που την κάνουν μοναδική και τη ζωή σ’ αυτήν αξιοβίωτη: τα σταθερά σύνορα με σεβασμό των μειονοτήτων, το κοινωνικό κράτος, την προτεραιότητα στην κλιματική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα, τις όντως ισχύουσες ελευθερίες, τα όντως σεβαστά ανθρώπινα δικαιώματα.
Τα ερωτήματα, της αποτελεσματικής άμυνας και αποτροπής, της σχετικής τεχνολογικής υστέρησης, της επιβίωσης της εξαρτημένης από εξαγωγές και ξένες πρώτες ύλες ευρωπαϊκής παραγωγής, της υπόσκαψης των πολιτικών συστημάτων σημαντικών ευρωπαϊκών χωρών από ανοικτά ρωσόφιλες (αλλά στηριζόμενες από τις ΗΠΑ!) ακροδεξιές δυνάμεις, που χαϊδεύουν αυτιά ζητώντας «Ευρώπη των Εθνών» τη στιγμή που η ανάγκη για μια γρήγορη και αποφασιστική εμβάθυνση της ενοποίησης και της ικανότητας κοινής δράσης είναι όλο και πιο εξόφθαλμη, γίνονται ερωτήματα όλο και πιο πιεστικά, πιο αγχωτικά. Καμιά αμφιβολία ότι είμαστε σε δύσκολη θέση, τα «χαρτιά» μας δε φαίνονται δυνατά.
Θα οικοδομήσουμε έγκαιρα οι ευρωπαίοι με πρώτους τους Γάλλους, με την πυρηνική ισχύ, τους οικονομικά πρωτοπόρους Γερμανούς, τους αποφασισμένους να μην ξαναγίνουν κομμάτια Πολωνούς, πρώτα απ’ όλα μια ισχυρή και έμπρακτη ΒΟΥΛΗΣΗ, να αφήσουμε πίσω τις αυταπάτες και τα βολικά σχήματα του παρελθόντος (φτηνή ενέργεια από τους Ρώσους, ασφάλεια από τους Αμερικανούς, φτηνή παραγωγή από τους Κινέζους), ώστε ν’ αποκτήσουμε όλα τα χαρακτηριστικά μιας υπερδύναμης, που όντως είμαστε ήδη στο επίπεδο της παραγωγής και του εμπορίου, μιας υπερδύναμης «του καλού», που θα κρατήσει πρώτα από όλα τη δική της εδαφική ακεραιότητα και ελευθερία και το ζηλευτό πρότυπο ιδιωτικής και δημόσιας ζωής της, αλλά και την ισχύ του διεθνούς δικαίου έναντι του νόμου της ζούγκλας για όλη την ανθρωπότητα; Είναι ανοικτό όσο και θεμελιώδες ερώτημα.
Σκεπτόμαστε χωρίς αυταπάτες, δρούμε αισιόδοξα
Σήμερα περισσότερο από ποτέ, με δεδομένη την κλιματική κρίση, συνοδευμένη από την κρίση φυσικών πόρων και βιοποικιλότητας, και την επαναφορά των πυρηνικών εκβιασμών, η διεθνής συνεννόηση είναι ορατή, υπαρξιακού επιπέδου, αναγκαιότητα.
Κάποιος πρέπει να πρωτοστατήσει όμως, ώστε οι «παράφρονες μεταβλητές» να μην οδηγήσουν σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις διαρκών πολέμων, πυρηνικών καταστροφών, βαριάς κλιματικής και περιβαλλοντικής επιδείνωσης. Δε φαίνεται πολύ πιθανό αυτός να είναι ένας από τη διεθνή του αυταρχισμού ή η αλλοπρόσαλλη νεοαπομονοτική Αμερική της ακροδεξιάς των ρεπουμπλικανών.
Μαζί με το αίσθημα αυτοσυντήρησης όλων (ελπίζουμε να λειτουργεί ακόμη), η ευθύνη αυτή εναποτίθεται στην Ευρώπη, όχι μόνο γιατί ταιριάζει με τις αξίες που τη συγκροτούν αλλά και γιατί είναι, με την πιο στενή έννοια, το δικό της συμφέρον επιβίωσης.
Η ιστορία μας σπρώχνει να γίνουμε η «Υπερδύναμη του καλού» αν θέλουμε να επιζήσουμε. Έχουμε χίλιους λόγους να κάνουμε γρήγορα όσα αφήναμε για ένα αόριστο μέλλον: να ενισχύσουμε τη συνείδηση της κοινής μας μοίρας, να εμείνουμε στην υπεράσπιση του ορθού λόγου και του διεθνούς δικαίου, να ενοποιηθούμε σε βάθος, να αναθεωρήσουμε τους θεσμούς που δεν ευνοούν τις γρήγορες κοινές αποφάσεις, να συνεχίσουμε ταχύτερα την ενεργειακή μας απεξάρτηση από μη ανανεώσιμες πηγές, να οικοδομήσουμε μια χωρίς ταλαντεύσεις και για όλους μας αλληλέγγυα επαρκή αποτρεπτική αμυντική ισχύ, συμβατική και πυρηνική, να κρατήσουμε την Ουκρανία όρθια ακέραιη και ανεξάρτητη, να μην αφήσουμε τη διεθνή του αυταρχισμού να επιβάλλει τη δυστοπία της. Στενά ή όχι τα περιθώρια για αυτά, είναι όμως υπαρκτά.
Αν από κάπου μας βλέπουν οι πατέρες της Ευρώπης, οι Σουμάν, Αντενάουερ, Σπάακ, Ντε Γκάσπερι, Τσώρτσιλ θα εύχονται να οικοδομήσουμε αυτή τη βούληση, με τον Γκράμσι να μας θυμίζει ότι μπορούμε και ίσως επιβάλλεται να σκεπτόμαστε απαισιόδοξα, χωρίς αυταπάτες, αλλά να δρούμε αισιόδοξα. Η άλλη επιλογή είναι η υποταγή και η παρακμή μας. Δε συζητείται καν.
*πολιτικός επιστήμονας, πρώην Περιφερειακός Σύμβουλος Δ. Ελλάδας
