Η Ευρώπη τα τελευταία τουλάχιστον 30 χρόνια επαναπαύτηκε στις δάφνες της, πλούτισε, κουράστηκε και με τον δικό της μαγικό τρόπο θεώρησε ότι ξεμπέρδεψε με τους εσωτερικούς πολέμους στην επικράτειά της. Τι κι αν για αιώνες οι πολεμικές συγκρούσεις μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών δεν το επέτρεπαν όπως και οι δεκάδες περιφερειακές συγκρούσεις σε Αφρική, Μέση Ανατολή, Βαλκάνια μαίνονται ακόμα με αποτέλεσμα να κατακλύζεται η Ευρώπη με μετανάστες και πρόσφυγες. Η άποψη και το δόγμα που επικράτησε ήταν «τα λύνουμε όλα μέσω της διπλωματίας» και συνέχιζε με την οικονομική ευμάρεια που είχε εξασφαλίσει.
Η στατικότητα όμως δεν χαρακτήρισε ποτέ την ιστορία και οι εξελίξεις ήρθαν να αναδείξουν την αμυντική της «γύμνια» σε επίπεδο βιομηχανίας και ως προς την τεχνολογία αλλά κυρίως στην παραγωγή.
Και κάπως έτσι θα συνέχιζε αν δεν χτυπούσε συναγερμός με τον πόλεμο στην Ουκρανία και στην συνέχεια με την εκλογή Τραμπ και το μήνυμα προς την Ευρώπη ήταν σαφές: «Είστε πλέον μόνοι σας».
Η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να απέκτησε κοινή οικονομία κυρίως μέσω του ευρώ κατά μια έννοια αλλά συνέχισε σε όλα τα υπόλοιπα πεδία και κυρίως στην αμυντική βιομηχανία κατακερματισμένη με αποτέλεσμα η κάθε χώρα να κινείται με βάση το εθνικό συμφέρον.
Η ανάπτυξη, η έρευνα, η αξιοποίηση της καινοτομίας και της τεχνολογίας και προώθηση της κυβερνοάμυνας στον αμυντικό τομέα δεν ήταν στις πρώτες προτεραιότητες και αρκέστηκε στην εξάρτηση από τις ΗΠΑ για την αγορά οπλικών συστημάτων.
Έτσι λοιπόν έστω και με μεγάλη καθυστέρηση, τρέχει τώρα να δημιουργήσει μία αμυντική βιομηχανία made in Europe καθώς αντιλήφθηκε εκ των πραγμάτων ότι έχει μείνει πολύ πίσω από άλλες μεγάλες δυνάμεις, όπως ΗΠΑ, Κίνα, Ρωσία αλλά ακόμα και πιο μικρές, όπως το Ισραήλ, η Κορέα και η Τουρκία.
Είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα ότι δεν κατάφερε όπως είχε υποσχεθεί στην Ουκρανία να παραδώσει 1 εκατομμύρια βλήματα πυροβολικού γιατί πολύ απλά τα ελάχιστα εργοστάσια που υπάρχουν στην ΕΕ δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν και το μόνο που έγινε ήταν να αδειάζουν οι στρατιωτικές αποθήκες πολλών χωρών.
Ο Ευρωπαίος Επίτροπος είχε μελετήσει σωστά τα στοιχεία από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Άμυνας (EDA) που συλλέγει αμυντικά δεδομένα σε ετήσια βάση και κυρίως τα είχε συγκρίνει με αυτά άλλων χωρών όπως ΗΠΑ, Ρωσία και Κίνα.
Και επιβεβαιώθηκε όταν η ΕΕ ως σύνολο χωρών κατάφερε μόλις το 2023 να πλησιάσει το 1,6% σε αμυντικές δαπάνες. Στα τελευταία στοιχεία που δημοσίευσε ο EDA με την ετήσια έκθεση αποτυπώθηκει μεν νέο ρεκόρ για ένατο συνεχόμενο έτος ύψους 279 δισ. Ευρώ, αυξημένες κατά 10% σε σχέση με το 2022 και 30% σε σχέση με το 2021, αλλά τα κράτη μέλη εξακολουθούν να μην επιτυγχάνουν το 2% συνολικά καθώς το ποσοστό κυμάνθηκε στο 1,6% του ΑΕΠ πολύ πίσω από την κατευθυντήρια γραμμή του ΝΑΤΟ.
Αγορές από το ράφι
Το τοπίο όμως θολώνει όταν διαβάσει κανείς την ανάλυση για το που πήγαν αυτά τα χρήματα καθώς αποδεικνύεται ότι αξιοποιήθηκαν κυρίως για «αγορές από το ράφι».
Είναι χαρακτηριστικό ότι το ποσό ρεκόρ των 72 δισεκατομμυρίων ευρώ διατέθηκε για αμυντικές επενδύσεις που αντιστοιχούν μόλις στο 26% των συνολικών αμυντικών δαπανών. Η κατανομή αυτή κατευθύνθηκε όμως κατά κύριο λόγο στην προμήθεια νέου εξοπλισμού, η οποία αυξήθηκε κατά 19% σε σχέση με το προηγούμενο έτος.
Η δε συνολική χρηματοδότηση για συνεργατικά έργα έρευνας και τεχνολογίας (Ε&Τ) που δρομολογήθηκαν στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Ταμείου Άμυνας (ΕDΑ), στις προσκλήσεις 2021 και 2022, έφθασε μόλις τα 100 εκατ. ευρώ για έργα.
Είναι ενδεικτικό ότι σύμφωνα με τα στοιχεία της Κομισιόν από το 2022, το 75% της αγοράς στρατιωτικών εξοπλισμών δόθηκε σε μη ευρωπαϊκές εταιρείες, εκ των οποίων το 68% ήταν αμερικανικές.
Αντιλαμβάνεται λοιπόν ο οποιοσδήποτε γιατί χωλαίνει η αμυντική βιομηχανία στην Ευρώπη η οποία έχει να επιδείξει μόνο κάποιες μεγάλες αμυντικές πολυεθνικές όπως MBDA, Airbus, Leonardo, Fincantieri, Navantia, Indra, Rheinmetall, BAE, Rolls-Royce, Dassault, Naval Group, Thales, Safran, Nexter, Saab που πρόσφατα οι μετοχές τους εκτινάχθηκαν στα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια μετά την ανακοίνωση από την Κομισιόν για υιοθέτηση ρήτρας διαφυγής για τις αμυντικές δαπάνες. Ακόμα κι αυτές οι αμυντικές επιχειρήσεις αναπτύσσονται φυσικά μόνες τους και δεν αρκούν για να υπάρχει ένα οικοσύστημα που να μπορεί να ανταποκριθεί σε κρίσιμες στιγμές.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα που σχολίαζε Έλληνας αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού για το πρόγραμμα της ευρωκορβέτας στο οποίο συμμετέχει η Ελλάδα και μετά από 4 χρόνια κατάφερε να περάσει στη β΄ φάση. Στο πρόγραμμα που κινείται με τους γνωστούς ευρωπαϊκούς ρυθμούς συμμετέχουν οι δύο ναυπηγικοί κολοσσοί Naval Group και Fincantieri οι οποίες αμφότερες έχουν «ναυμαχήσει» για το πρόγραμμα των ελληνικών κορβετών. Οι δύο χώρες που εκπροσωπούν οι δύο επιχειρήσεις έχουν δηλώσει ότι δεν ενδιαφέρονται να αποκτήσουν την ευρωκορβέτα.
Το καμπανάκι Ντράγκι
Tο θέμα της ευρωπαϊκής άμυνας έθεσε πολύ έντονα ο Μάριο Ντράγκι στην έκθεση για την ανταγωνιστικότητα που συνέταξε ο πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας για λογαριασμό της Κομισιόν και δόθηκε στη δημοσιότητα μέσα στην εβδομάδα.
Οι επικείμενες απειλές πρέπει να προκαλέσουν σημαντική επανεξέταση της ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής, ανέφερε στην έκθεση, χτυπώντας καμπανάκι για την απεξάρτηση της ΕΕ από τις ΗΠΑ και ζήτησε κοινή ευρωπαϊκή αμυντική πολιτική με διευκολύνσεις για συγχωνεύσεις αμυντικών εταιρειών και άνοιγμα της χρηματοδότησής τους.
Στις συστάσεις που κατέθεσε μιλάγανε για εισαγωγή μιας «ευρωπαϊκής αρχής» για την παροχή κινήτρων σε ευρωπαϊκές αμυντικές λύσεις έναντι των ανταγωνιστών, τον καθορισμό ενός μοντέλου διακυβέρνησης μεταξύ της Επιτροπής, της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης και του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας και, τέλος, τη δημιουργία μιας κεντρικής «Αρχής Αμυντικής Βιομηχανίας» για την κεντρική προμήθεια εκ μέρους των χωρών της ΕΕ.
Οι αμυντικές εταιρείες της Ευρώπης θα πρέπει να έχουν πλήρη πρόσβαση στα μετρητά της ΕΕ, ενώ οι συγχωνεύσεις δεν θα πρέπει να εμποδίζονται ανεξάρτητα από τις ανησυχίες για τον ανταγωνισμό, σύμφωνα με τις προτάσεις.
Η ευρωπαϊκή βιομηχανική στρατηγική
Παρόμοιες ευρωπαϊκές αντιφάσεις μπορείς να βρεις και σε άλλους αμυντικούς και εξοπλιστικούς τομείς. Η Κομισιόν παρουσίασε στα μέσα του 2024 την πρώτη ευρωπαϊκή βιομηχανική στρατηγική στον τομέα της άμυνας, προτείνοντας κοινές αγορές όπλων και ένα πρόγραμμα για την ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία (EDIP), ύψους 1,5 δισ. ευρώ ως το 2027 για την επιτάχυνση της ευρωπαϊκής παραγωγής.
Στόχος να διασφαλιστεί ότι, έως το 2030, τουλάχιστον το 35% της αμυντικής παραγωγής θα είναι αντικείμενο εμπορίου εντός της Ε.Ε. και ότι το 50% των αμυντικών προμηθειών των κρατών-μελών θα είναι ευρωπαϊκής προέλευσης και αυτό να αυξηθεί στο 60% έως το 2035.
Η Κομισιόν θέλει να δώσει κίνητρα στις ευρωπαϊκές αμυντικές βιομηχανίες να ανταγωνιστούν τις αντίστοιχες αμερικανικές και καθόλου τυχαία επικεντρώνεται στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις οι οποίες ουσιαστικά θα μπορούσαν να αποτελέσουν τη ραχοκοκαλιά της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας και να δημιουργήσει την λογική των προϊόντων dual use (διττή χρήση) που θα μπορεί να αποδώσει αν υπάρξει συγκεκριμένο θεσμικό πλαίσιο
Οι εξελίξεις με την εκλογή Τραμπ αλλά και στα όσα γίνονται στο μέτωπο της Ουκρανίας φαίνεται ότι ξεπέρασαν πολύ γρήγορα ακόμα και αυτό το αποφασιστικό βήμα για τα μέχρι σήμερα δεδομένα της Ευρώπης.
Η ρήτρα διαφυγής για να απεγκλωβιστούν οι κυβερνήσεις από τη δημοσιονομική μέγγενη και η έκδοση κοινού χρέους φαίνεται πλέον ως το επόμενο βήμα καθώς ακόμα και χώρες όπως η Γερμανία κ.α. Φαίνεται να το αντιμετωπίζουν θετικά.
Μένει να φανεί αν τελικά θα μπορέσει να υπάρξει ευρωπαϊκή βιομηχανική στρατηγική στον τομέα της άμυνας για την οποία όμως χρειάζεται πολύ δουλειά, πολλά δισεκατομμύρια και πολύς χρόνος για να υπάρξει ουσιαστικό αποτέλεσμα. Σε διαφορετική περίπτωση απλά θα συνεχίσουμε σαν Ευρώπη να αγοράζουμε από το ράφι.
