Φως στα άδυτα της φυλακής Ταγκναρόγκ που βρίσκεται κοντά στη Μαριούπολη και στην οποία κρατήθηκε η 27χρονη δημοσιογράφος Βικτόρια Ρόσκινα από την Ουκρανία που βρήκε φριχτό τέλος με τη σορό της να παραδίδεται χωρίς μάτια, εγκέφαλο και λάρυγγα, ρίχνει μεγάλη έρευνα 13 μέσων ενημέρωσης, μεταξύ των οποίων οι Guardian, Washington Post και Le Monde, υπό τον συντονισμό της γαλλικής ομάδας Forbidden Stories.
Πριν τη ρωσική εισβολή τον Φεβρουάριο του 2022, η εν λόγω φυλακή φιλοξενούσε ανήλικους κρατούμενους και μητέρες με μικρά παιδιά, στη συνέχεια, όμως, μετατράπηκε σε κέντρο βασανιστηρίων για Ουκρανούς αιχμαλώτους έχοντας αναδειχθεί ως ο πιο σκοτεινός κρίκος ενός δικτύου κέντρων κράτησης σε όλη τη Ρωσία και την κατεχόμενη Ουκρανία.
Οι πιο συνηθισμένες μέθοδοι που χρησιμοποιούνται τόσο στη φυλακή αυτή όσο και σε άλλα αντίστοιχα «σωφρονιστικά καταστήματα» στα οποία εκτιμάται ότι έχουν περάσει 16.000 Ουκρανοί περιλαμβάνουν ηλεκτροσόκ, πνιγμό, εικονικές εκτελέσεις, χτυπήματα με ξύλινα και μεταλλικά σφυριά και επαναλαμβανόμενα χτυπήματα στο ίδιο μέρος του σώματος, καθώς και παράξενες ταπεινώσεις, όπως το δέσιμο ενός ατόμου με ταινία και στη συνέχεια το κάθισμά του ως «ανθρώπινο έπιπλο».
Κρατούμενοι καταγγέλλουν, επίσης, απαγόρευση της ομιλίας της ουκρανικής γλώσσας, αυστηρό περιορισμό των τροφίμων και προτροπή σε αυτοκτονίες.
Ξύλο με το «καλωσόρισες»
Η βία στο Ταγκανρόγκ, την γενέτειρα του Ρώσου θεατρικού συγγραφέα Αντόν Τσέχωφ, ξεκινούσε με την άφιξη των κρατουμένων. Οι πρώτοι Ουκρανοί κρατούμενοι στάλθηκαν εκεί τον Απρίλιο του 2022, συχνά δεμένοι και με δεμένα μάτια, σε στρατιωτικά φορτηγά με το σύμβολο Ζ. Οι περισσότεροι υποβλήθηκαν σε μια «τελετή» γνωστή ως «υποδοχή», κατά την οποία οι φρουροί τους χτυπούσαν, τους κλωτσούσαν και τους έδερναν με γκλομπς.
«Αυτό είναι ένα “ιερό τελετουργικό” για αυτούς. Με δεμένα τα μάτια, τα χέρια δεμένα και το κεφάλι σκυμμένο, σε διατάζουν να περπατήσεις, και κάθε ένας που στέκεται εκεί θεωρεί απαραίτητο να σε χτυπήσει με κάτι», είπε ο Βολόντιμιρ Λαμπούζοφ, στέλεχος του πολεμικού ναυτικού της Ουκρανίας που έφτασε στο Ταγκανρόγκ τον Απρίλιο του 2022.
Σύμφωνα με πρώην κρατούμενους, ένα τυπικό γεύμα στο Ταγκανρόγκ ήταν περίπου 4,5 κουταλιές φαγητού. Ένας από τους κρατούμενους μέτρησε μια μερίδα ζυμαρικών που περιείχε 15 μικρά κομμάτια. Μερικές φορές τους έδιναν ψάρι, αλλά ήταν αναμεμειγμένο με κόκαλα και εντόσθια. Κάποιοι δεν έτρωγαν καθόλου κατά τη διάρκεια της ημέρας, φυλάγοντας τις μερίδες τους για το βραδινό ώστε να νιώθουν αρκετά χορτάτοι για να κοιμηθούν κανονικά. Ο Λαμπούζοφ είπε ότι οι άνδρες συνήθως έχαναν έως και 25 κιλά κατά τη διάρκεια της κράτησής τους.
«Τακτικοί» οι ξυλοδαρμοί
Μετά την «υποδοχή», η βία συνεχιζόταν με τακτικούς ξυλοδαρμούς κατά τη διάρκεια των δύο ημερήσιων ερευνών των κελιών και – κυρίως – κατά τη διάρκεια των ανακρίσεων.
Ο Ουκρανός πρώην πεζοναύτης Σεργκέι Ταρανιούκ, που κρατήθηκε στο Ταγκανρόγκ, είπε ότι συχνά ανακρίνονταν σε ένα δωμάτιο μόνο με μια καρέκλα και ένα τραπέζι. «Μπαίνεις μέσα, σε ρίχνουν αμέσως στο πάτωμα, αρχίζουν να σε χτυπούν και να σε κόβουν… Μετά, όταν είσαι έτοιμος να τους πεις κάτι, σου λένε να καθίσεις», είπε.
Όλοι οι Ουκρανοί κρατούμενοι που πέρασαν από το Ταγκανρόγκ έκαναν λόγο για βασανιστήρια. Μια γυναίκα κατέθεσε ξυλοκοπήθηκε με γκλομπς σε όλο το σώμα, υποβλήθηκε σε ηλεκτροσόκ, απειλήθηκε με βιασμό και δέχτηκε επίθεση από σκύλους. Ο αιχμάλωτος πολέμου Αλεξάντερ Μαξιμτσούκ που πέρασε 21 μήνες στο Ταγκανρόγκ, έκανε λόγο για επαναλαμβανόμενους ξυλοδαρμούς, ηλεκτροσόκ, ασφυξία και μια τεχνική όπου οι φρουροί τύλιγαν τους κρατούμενους από το κεφάλι μέχρι τα δάχτυλα με κολλητική ταινία και στη συνέχεια «τους χρησιμοποιούσαν ως ανθρώπινα έπιπλα».
«Με έβαλαν στην ηλεκτρική καρέκλα δύο φορές… με μια συσκευή που έβαζε σφιγκτήρες ανάμεσα στα δάχτυλα των ποδιών μου. Μετά άνοιξαν το ρεύμα» περιγράφει μια γυναίκα πρώην κρατούμενη προσθέτοντας ότι άκουσε φρουρούς να παραπονιούνται ότι έπρεπε να περιορίζουν το χρόνο που βασάνιζαν με ρεύμα σε λιγότερο από δύο ώρες για να μην σκοτώσουν κρατούμενους, καθώς οι θάνατοι σήμαιναν περισσότερη γραφειοκρατία.
Ένα άλλο ειδικό δωμάτιο βασανιστηρίων χρησιμοποιούνταν για να κρεμάνε τους κρατούμενους με χειροπέδες ανάποδα σε εμβρυακή στάση, με τα γόνατά τους δεμένα σε μια ράβδο, για 10-15 λεπτά, ενώ τους χτυπούσαν βάναυσα. Χρησιμοποιούσαν, επίσης, μια τεχνική που οι κρατούμενοι αποκαλούσαν «τηλέφωνο του Πούτιν», για να βάζουν καλώδια στους λοβούς των αυτιών, στη μύτη ή στα γεννητικά όργανα.
Ο Λαμπούζοφ περιγράφει ότι μια από τις φορές του έκαψαν τις παλάμες με αναπτήρα ενώ μια άλλη φορά τον πήγαν στο λεβητοστάσιο και τον έσπρωξαν μέχρι τη μέση σε μια σόμπα που χρησιμοποιούσαν για να ζεσταίνουν νερό και στη συνέχεια τον έβαλαν σε τραπέζι κοπής κρέατος στην κουζίνα, όπου τον απείλησαν με μαχαίρι.
Άλλοι ανέφεραν ψυχολογική πίεση που περιελάμβανε αναγκαστική κατήχηση, αναγκαστική απαγγελία πατριωτικών ρωσικών ποιημάτων και επαναλαμβανόμενες σωματικές και σεξουαλικές απειλές.
Ανακρίσεις από την FSB
Σύμφωνα με την έρευνα, υπεύθυνοι για τα βασανιστήρια και τις σημαντικότερες ανακρίσεις ήταν αξιωματικοί της ρωσικής υπηρεσίας ασφαλείας FSB, η οποία έχει αναπτύξει ειδικές μονάδες (FSIN) για να ασχολείται με τους Ουκρανούς κρατούμενους.
Κατά τις μαρτυρίες που συγκεντρώθηκαν η απόφαση για χρήση βίας αποφασίστηκε τις πρώτες ημέρες μετά την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Πρώην ανώτερος αξιωματούχος της FSIN θυμήθηκε συναντήσεις την άνοιξη του 2022, στις οποίες ο επικεφαλής της FSIN στην Αγία Πετρούπολη, Ιγκόρ Ποταπένκο, φαίνεται να είπε στους διοικητές ότι θα είχαν «ελευθέρας» να χρησιμοποιήσουν βία.
«Δεν διατυπώθηκε ρητά ως «πηγαίνετε να τους χτυπήσετε», αλλά ήταν κατανοητό. Μεταδόθηκε σε όλη την ιεραρχία, από τον στρατηγό και τον αναπληρωτή του στον διοικητή της μονάδας ειδικών δυνάμεων και στη συνέχεια στους στρατιώτες, ότι έπρεπε να «δουλέψουμε σκληρά, να κάνουμε ό,τι είναι δυνατόν». Αυτός ήταν ο ευφημισμός. Αλλά όλοι κατάλαβαν τι σήμαινε. Το μήνυμα ήταν: «Κάντε ό,τι θέλετε»», ισχυρίστηκε η πηγή.
Τα μέλη των ομάδων αυτών φρόντιζαν να μην αποκαλύπτουν σχεδόν τίποτα για την ταυτότητά τους. Απευθύνονταν ο ένας στον άλλο με κωδικούς αντί για ονόματα. Ο ένας αποκαλούσε τον εαυτό του «λύκος», ένας άλλος «σαμάνος» και ένας τρίτος χρησιμοποιούσε το κωδικό όνομα «θάνατος». Όλοι φορούσαν κουκούλες ή άλλα καλύμματα προσώπου.
Ένας πρώην ανώτερος αξιωματούχος της FSIN ισχυρίστηκε ότι ο αρχικός λόγος για τη χρήση βασανιστηρίων ήταν η εξαγωγή πληροφοριών που θα μπορούσαν να είναι χρήσιμες για τις ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις ή τις διοικήσεις στις κατεχόμενες περιοχές. Όμως οι κακοποιήσεις χρησιμοποιήθηκαν, επίσης, και ως μέσο ταπείνωσης των Ουκρανών, συχνά με έντονο στοιχείο εθνοτικής υποτίμησης.
Τουλάχιστον 15 Ουκρανοί νεκροί στη φυλακή
Σύμφωνα με πηγή των ουκρανικών μυστικών υπηρεσιών, μέχρι το φθινόπωρο του 2024 είχαν καταγραφεί τουλάχιστον 15 περιπτώσεις Ουκρανών που πέθαναν στο Ταγκανρόγκ, με βάση μαρτυρίες κρατουμένων που επέστρεψαν στο πλαίσιο ανταλλαγής κρατουμένων. Ένας πέθανε από βασανιστήρια κατά τη διάρκεια ανακρίσεων, τέσσερις κατέρρευσαν και πέθαναν κατά τη βίαιη «υποδοχή» τους κατά την άφιξη, ενώ σε άλλες 10 περιπτώσεις δεν υπήρχαν συγκεκριμένα στοιχεία.
«Δεν υπήρχε ποτέ γιατρός, μόνο μια παραϊατρική», είπε ο Λαμπούζοφ. «Όταν οι κρατούμενοι δεν ένιωθαν καλά, ερχόταν και απλώς ρωτούσε τι είχαν. Και δεν τους έδινε καν χάπια». Αν η κατάσταση ήταν σοβαρή, καλούσαν ασθενοφόρο από το τοπικό νοσοκομείο, αλλά συχνά έφτανε αργά, μερικές φορές την επόμενη μέρα. «Ξέρω σίγουρα ότι ένας άνδρας πέθανε έτσι», είπε ο Λαμπούζοφ.
Τους τελευταίους μήνες έχουν υπάρξει αναφορές για βελτίωση των συνθηκών στο Ταγκανρόγκ και υπάρχουν ενδείξεις ότι έχει επιστρέψει στην προπολεμική του χρήση. Αν και τα δωμάτια βασανιστηρίων μπορεί να έχουν σιωπήσει, μπορούν ακόμα να χρησιμοποιηθούν για να εμπνεύσουν φόβο.
«Το Ταγκανρόγκ λειτουργεί τώρα ως απειλή», είπε η ρωσική νομική πηγή. «Αν σου πουν «θα σε στείλουμε στο Ταγκανρόγκ», πολλοί θα υπογράψουν ό,τι τους πεις».
