Το σύμβολο του «λαγού» έχει αποκτήσει πολλά και διαφορετικά νοήματα με το πέρασμα του χρόνου τόσο στην παγκόσμια λαϊκή κουλτούρα όσο και στην τέχνη. Πώς έφτασε όμως να γίνει σήμα κατατεθέν του Πάσχα;
Η απάντηση στο εν λόγω ερώτημα δεν είναι τόσο απλή όσο φαίνεται και θα πρέπει κανείς να ανατρέξει σε διάφορα… «λαγούμια» προκειμένου να τη βρει. Υπάρχουν τρία βασικά μοτίβα στη μυθολογία και τη θρησκεία που σχετίζονται με τους λαγούς: η αντίληψη περί ιερότητάς τους, η μυστική τους σύνδεση με το φεγγάρι και η σχέση τους με τη γονιμότητα.
Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε ότι οι λαγοί σχετίστηκαν με το Πάσχα επειδή θεωρούνται «ιερά» ζώα; Στην κέλτικη κουλτούρα, οι λαγοί ήταν σεβαστοί, ενώ σε κάποιες φυλές γηγενών Αμερικανών περιγράφονταν ως πονηροί και «κατεργάρηδες». Παρόμοια αφηγήματα μπορεί κανείς να βρει και σε μύθους της Κεντρικής Αφρικής.
Επιπλέον, στη λαϊκή κουλτούρα του Ηνωμένου Βασιλείου, οι μάγισσες μπορούσαν να μεταμορφωθούν σε κουνέλια ή λαγούς, ενώ σε πολλές κουλτούρες τα εν λόγω ζώα θεωρούνταν ως φορείς τόσο καλής όσο και κακής τύχης.
Το σύμβολο των «τριών λαγών»
Οι λαγοί είναι γρήγορα και ευέλικτα ζώα και ίσως για αυτό να θεωρούνται μερικές φορές ως «πονηροί» ή «μυστηριώδεις». Την αντίληψη αυτή ενισχύει ένα σύμβολο, που υπάρχει σε πολλές μεσαιωνικές εκκλησίες του Ηνωμένου Βασιλείου και απεικονίζει τρεις λαγούς να τρέχουν ο ένας πίσω από τον άλλον σε έναν ατέρμονο κύκλο με τα αυτιά τους να αγγίζονται μεταξύ τους, σχηματίζοντας ένα τρίγωνο.
Το σύμβολο των «τριών λαγών» φέρεται να προήλθε από μία εκ των ιστοριών Jatakas (που αφορούν τη ζωή του Βούδα) και έχει να κάνει με τον «λαγό της ανιδιοτέλειας». Σε αυτή την ιστορία, ο λαγός είναι στην ουσία ο Βούδας σε μια προηγούμενη ζωή. Είναι τόσο γενναιόδωρος και ευλαβής που όταν συναντά έναν ιερέα που υποφέρει από την πείνα, πέφτει με αυταπάρνηση στη φωτιά για να γίνει το γεύμα του.
Η σχέση των λαγών με το φεγγάρι
Ως επιβράβευση για την ενάρετη φύση του, η εικόνα του λαγού εμφανίστηκε στο φεγγάρι. Αυτή η ιστορία και οι συσχετισμοί των λαγών με το φεγγάρι γενικότερα, είναι πιθανό να προέρχονται από πολλές αρχαίες ινδικές θρησκείες. Το φεγγάρι έχει όντως πάνω του ένα σχήμα που θυμίζει αόριστα λαγό.
Λαγοί που ζουν στο φεγγάρι ή το κοιτούν επίμονα εμφανίζονται στις κουλτούρες της Κίνας, της Ιαπωνίας και της Κορέας. Οι ταοϊστικές παραδόσεις της Κίνας αφηγούνται μια ιστορία για ένα κουνέλι που κατοικεί στο φεγγάρι και ανακατεύει τα συστατικά του ελιξιρίου της ζωής.
Επιπλέον, οι ιθαγενείς της Βόρειας και Κεντρικής Αμερικής έχουν στην κουλτούρα τους παρόμοιους μύθους που συνδέουν τους λαγούς και τα κουνέλια με το φεγγάρι, πιθανώς επειδή και εκείνοι είχαν εντοπίσει σημάδια στη σεληνιακή επιφάνεια που θύμιζαν τα συγκεκριμένα ζώα. Φαίνεται ότι το κουνέλι είναι ένα πλάσμα που τιμούν αρκετές κουλτούρες και είναι συνώνυμο με τις ουράνιες δυνάμεις και την έννοια της αναζωογόνησης όχι μόνο για το Χριστιανούς το Πάσχα αλλά και για άλλους πολιτισμούς.
Κουνέλια και γονιμότητα
Παρά το γεγονός ότι είναι πολλά τα σύμβολα και οι μύθοι της Ανατολής που έχουν ενσωματωθεί στην ευρωπαϊκή εικονογραφία, η προέλευση του λαγού του Πάσχα ίσως είναι πιο κοντινή γεωγραφικά και πολιτιστικά. Τα περισσότερα χριστιανικά σύμβολα προέρχονται από τη Βίβλο, αν και μερικά διατηρούνται από τον αρχαίο ελληνικό και τον αρχαίο ρωμαϊκό πολιτισμό.
Στη Γηραιά Ήπειρο, αρκετές κοινωνίες χρησιμοποιούσαν τα κουνέλια ως σύμβολο γονιμότητας και τα συνέδεαν με θεότητες της αναπαραγωγής. Σύμφωνα με τα γραπτά του σεβάσμιου Bede (673-735 μ.Χ.), μια αγγλοσαξονική θεότητα ονόματι Ēostre συνοδευόταν από ένα κουνέλι επειδή αντιπροσώπευε τη γονιμότητα της άνοιξης. Οι εορτασμοί του φεστιβάλ της πραγματοποιήθηκαν τον Απρίλιο και πιστεύεται ότι μέσω της Ēostre βγήκε και η λέξη Easter που στα αγγλικά σημαίνει Πάσχα. Αν αυτό ισχύει, τότε σημαίνει ότι πριν από πολύ καιρό, η χριστιανική εικονογραφία υιοθέτησε σύμβολα από παλαιότερες, παγανιστικές θρησκείες, συνδυάζοντάς τα με τα δικά της.
Μπορούν όμως τα παραπάνω να μας δώσουν μια αρκετά ξεκάθαρη εικόνα σχετικά με την προέλευση του Λαγού του Πάσχα; Το πρόβλημα με την προσπάθεια να δοθεί οποιαδήποτε οριστική απάντηση είναι η έλλειψη αποδεικτικών στοιχείων. Εκτός από τον Bede, δεν υπάρχει σαφής σύνδεση μεταξύ της Ēostre και του Πάσχα, και ο Bede δεν μπορεί να θεωρηθεί άμεση πηγή για την αγγλοσαξονική θρησκεία επειδή έγραφε από χριστιανική προοπτική. Αν και μπορεί να φαίνεται πολύ πιθανό, η σύνδεση δεν μπορεί ποτέ να αποδειχθεί με βεβαιότητα.
Όσο περισσότερο κυνηγάμε την αλήθεια, τόσο περισσότερο ο λαγός μας τη «φέρνει» και παίζει με τις ελπίδες μας να βρούμε μια λογική απάντηση σε ένα εκπληκτικά πολύπλοκο παζλ.
