19 Ιουνίου 2006
Μόλις 800 μίλια από τον Βόρειο Πόλο, στο απομακρυσμένο νησί Spitsbergen, οι πρωθυπουργοί της Νορβηγίας, της Σουηδίας, της Δανίας και της Ισλανδίας θέτουν τον θεμέλιο λίθο του Παγκόσμιου Θησαυροφυλακίου Σπόρων.
Βαθιά μέσα σε ένα βουνό, 130 πάνω από τη στάθμη της θάλασσας, εκεί όπου επικρατεί σταθερή θερμοκρασία -4 βαθμών Κελσίου, λειτουργεί από το 2008 μία σύγχρονη Κιβωτός του Νώε.
Το θησαυροφυλάκιο των 1.000 τ.μ. που μπορεί να αποθηκεύσει 2,25 δισ. σπόρους, έχει στόχο να διασφαλίσει ότι η ανθρωπότητα θα μπορεί να συνεχίσει να παράγει τροφή σε μια ενδεχόμενη καταστροφή.
Η θέση του, 130 μέτρα μέσα σε ένα ψηλό βουνό, πάνω σε ένα νησί που είναι μονίμως καλυμμένο από πάγο, είναι ιδανική για την προστασία των σπόρων που φυλά ακόμα και στην περίπτωση μιας σημαντικής ανόδου της στάθμης της θάλασσας. Οι σπόροι που φυλάσσονται μέσα στο θησαυροφυλάκιο μπορούν να παραμείνουν βιώσιμοι για δεκαετίες ή ακόμα και αιώνες.
Αυτή τη στιγμή, μέσα στο θησαυροφυλάκιο, το οποίο διαχειρίζονται από κοινού το Global Crop Diversity Trust, το Nordic Genetic Resource Center (NordGen) και η κυβέρνηση της Νορβηγίας, βρίσκονται σπόροι για πάνω από 1 εκατ. ποικιλίες από 6.000 είδη φυτών, τα οποία φυτρώνουν σε κάθε κλίμα και σε κάθε ήπειρο του πλανήτη.
Σύμφωνα με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ, από τις 6.300 φυλές ζώων που καταγράφηκαν στη γη κατά τον 20ό αιώνα, μόνο 1.300 έχουν επιζήσει. Στην περίπτωση των φυτικών ειδών, το 75% έχει εξαφανιστεί στο ίδιο χρονικό διάστημα και δύο στα τρία κινδυνεύουν με εξαφάνιση.
Θεωρητικά, υπάρχουν πάνω από 400.000 είδη φυτών (από αυτά που έχουν ρίζες, μίσχους και φύλλα), όμως αυτή τη στιγμή, η παγκόσμια παραγωγή τροφίμων προέρχεται ουσιαστικά από περίπου 200 σπόρους. Από αυτούς τους 200 σπόρους, μόνο εννέα – ζαχαροκάλαμο, καλαμπόκι, σιτάρι, ρύζι, πατάτα, σόγια, φοίνικες, τεύτλα και μανιόκα – αντιπροσωπεύουν τα δύο τρίτα της συνολικής παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων από γεωργική δραστηριότητα.
Αυτή η τεράστια εξάρτηση της ανθρωπότητας από τόσο λίγα είδη, σε συνδυασμό με τη σταδιακή μείωση της βιοποικιλότητας, προκάλεσε ανησυχία σε οργανισμούς όπως ο ΟΗΕ και η Παγκόσμια Τράπεζα τη δεκαετία του 1980 και οδήγησε σε μία πρωτοβουλία για την διασφάλιση της διαθεσιμότητας σπόρων.
Η ιδέα της δημιουργίας μίας «τράπεζας» σπόρων, όπου 1.500 οργανισμοί από όλο τον κόσμο θα φυλούσαν αντίγραφα των ποικιλιών τους, ώστε να μπορούν να έχουν πρόσβαση σε αυτά εάν χρειαστεί, ανήκε στον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ.
Οι σπόροι φυλάσσονται μέσα σε διάφορους θαλάμους, σχεδόν χωρίς φως και σε θερμοκρασία -18 βαθμών Κελσίου, σε παρτίδες των 500, μέσα σε φακέλους οι οποίοι είναι τυλιγμένοι με αρκετά στρώματα αλουμινόχαρτου. Οι εγκαταστάσεις μπορούν να διατηρήσουν τους σπόρους βιώσιμους για δύο αιώνες, ακόμα και εάν οι μονάδες ψύξης τους σταματήσουν να λειτουργούν.
Το θησαυροφυλάκιο μπορεί να αντέξει έκρηξη ηφαιστείου και σεισμούς έως 10 ρίχτερ, ενώ η γύρω περιοχή έχει κηρυχθεί αποστρατικοποιημένη ζώνη.
Από το 2008, όταν και άνοιξε, έχει δεχθεί σπόρους από 86 χώρες και θεσμούς, αλλά μέχρι στιγμής, ο μοναδικός εξ αυτών που επέστρεψε για να κάνει χρήση των φυλαγμένων σπόρων ήταν ο οργανισμός International Center for Agricultural Research in the Dry Areas (ICARDA). Οι 148.000 ποικιλίες που κρατούσε στις αποθήκες του στο Χαλέπι της Συρίας καταστράφηκαν, ως αποτέλεσμα του εμφυλίου πολέμου.
Η Ελλάδα έχει φυλάξει στο θησαυροφυλάκιο σπόρους από φασόλι, ρεβύθι, φάβα, φακές, μπιζέλι, αραβόσιτο, σόργο, κριθάρι, σιτάρι, βρώμη, παντζάρι, λάχανο, πιπεριά, καρπούζι, πεπόνι, αγγούρι, κολοκύθα, κολοκύθι, ηλίανθο, μαρούλι, μαϊντανό, ντομάτα, μελιτζάνα, μπάμιες, σίκαλη, κρεμμύδι, σπανάκι και βίκο.
