Η ταινία «The Truman Show» κυκλοφόρησε το 1998. Η δημοφιλής ταινία του Χόλυγουντ – μια σατιρική επιστημονική-ψυχολογική κωμωδία-δράμα – για έναν άνδρα που ζει σε μια κατασκευασμένη πραγματικότητα που επινοήθηκε από τηλεοπτικούς παραγωγούς, έκανε αίσθηση κατά την κυκλοφορία της, αλλά κανείς δεν φανταζόταν πόσο προφητική θα ήταν. Μερικά χρόνια μετά, μπορεί να θεωρηθεί σύμβολο μιας μυριάδας πολιτιστικών ανησυχιών – σχετικά με την πανταχού παρούσα παρακολούθηση, τη μαζική «κατασκοπεία» και την τρέλα των τηλεοπτικών ριάλιτι που έχει σαρώσει τον κόσμο, με όλα τα συνακόλουθα υπαρξιακά προβλήματα του να ζει κανείς με κοινό.
Σε σενάριο Andrew Niccol και σκηνοθεσία Peter Weir, η ταινία απέφερε περισσότερα από 125 εκατ. δολάρια από τις ΗΠΑ και περίπου 264 εκατ. δολάρια παγκοσμίως και απέσπασε τρεις υποψηφιότητες για Όσκαρ, αλλά αυτά τα στατιστικά από μόνα τους δεν αποτυπώνουν την έκταση της επίδρασής της. Η προφητική ταινία εξιστορεί περίπλοκα την καθημερινή ζωή του ομώνυμου πωλητή ασφαλειών, του Truman, ο οποίος δεν γνωρίζει καθόλου ότι η ύπαρξή του είναι θέμα μιας παγκόσμιας τηλεοπτικής και ηθικά επισφαλούς εκπομπής, όπου όλοι γύρω του είναι ηθοποιοί, ανάμεσά τους η οικογένεια και οι φίλοι του. Όλα είναι κατασκευασμένα. Ο άντρας επιλέχθηκε να ζει έτσι από τη γέννησή του και η καθημερινότητά του προβάλλεται σε 1,5 δισ. πιστούς τηλεθεατές, μέσα από 5.000 κάμερες τοποθετημένες κατά μήκος της «γενέτειράς» του, που είναι το νησί Seahaven.
Στη συνέχεια, μια μοιραία μέρα, η ψεύτικη ζωή του αρχίζει να καταρρέει μετά από μια σειρά από τυχαία γεγονότα, όπως όταν μια εξέδρα φωτισμού πέφτει από τον «ουρανό» και ο Truman εντοπίζει τον «νεκρό» πατέρα του, ζωντανό. Ωστόσο, ενώ ο πρωταγωνιστής αποφασίζει γενναία να ξεφύγει από την κατασκευασμένη «πραγματικότητά» του, ως κοινωνία φαίνεται να έχουμε συλλογικά κινηθεί προς την αντίθετη κατεύθυνση, σύμφωνα με το BBC. Σίγουρα, οι προειδοποιήσεις της ταινίας δεν εισακούστηκαν, γιατί η «κατασκοπεία» στα μέσα ενημέρωσης έχει γίνει όλο και πιο ριζωμένη στη ζωής μας.
Την εποχή της παραγωγής του The Truman Show, η τηλεόραση ριάλιτι βρισκόταν στα σπάργανα αλλά ήταν το ολλανδικό Big Brother, που ήρθε ένα χρόνο μετά, αυτό που θα μετέτρεπε το συγκεκριμένο είδος διασκέδασης σε παγκόσμιο φαινόμενο.
Ωστόσο η εν λόγω ταινία δεν προανήγγειλε μόνο την εποχή του ριάλιτι αλλά και ολόκληρη την κουλτούρα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Με την έλευση του Big Brother, το The Truman Show έμοιαζε βγαλμένο από τη ζωή – αλλά κατά τη δημιουργία του, λέει ο Weir, η ιδέα φαινόταν τραβηγμένη για πολλούς εμπλεκόμενους: «Το πρόβλημα ήταν ότι έπρεπε να δεχτούμε ότι το [The Truman Show] παρακολουθήθηκε από ένα παγκόσμιο κοινό για 30 χρόνια, 24 ώρες την ημέρα». Τώρα κάτι τέτοιο φαίνεται λιγότερο παράλογο, χάρη όχι μόνο στην ατελείωτη παρέλαση των ριάλιτι αλλά και στις διαδικτυακές ροές σε κάθε είδους πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης στις οποίες οι χρήστες καταγράφουν μεγάλες περιόδους της ζωής τους ώστε οι θεατές να την παρακολουθούν ατελείωτα.
Πόσο αληθινή είναι η «πραγματικότητα»;
Όπως συμβαίνει με όλες τις καλές τηλεοπτικές εκπομπές ριάλιτι, η «πραγματικότητα» του The Truman Show διαμορφώνεται ουσιαστικά από παραγωγούς που υπαγορεύουν τις κινήσεις του κόσμου γύρω από τον πρωταγωνιστή.
Αυτή η ασάφεια σχετικά με το τι είναι «πραγματικό» και τι είναι πλαστό βρίσκεται στο επίκεντρο της σημερινής ολισθηρής κουλτούρας των μέσων ενημέρωσης, από τις Kardashians μέχρι τα Instagram Lives. Ακριβώς όπως το κοινό ποθεί την πραγματικότητα, αυτή η «πραγματικότητα» που του δίνεται μπορεί να είναι αμφισβητήσιμη ως προς την αυθεντικότητά της, νοθευμένη με τις οδηγίες των παραγωγών, την τοποθέτηση προϊόντων, τα φίλτρα κ.λπ.
Ανεξάρτητα από τη συνενοχή ή όχι των συμμετεχόντων, ωστόσο, όπως και με το The Truman Show, αυτές οι εκπομπές τροφοδοτούν την επιθυμία του κοινού να μπει στις «πραγματικές» ζωές άλλων ανθρώπων.
Το Truman Show διατυπώνει επίσης πώς μπορεί να ζει κάποιος για την ψυχαγωγία των άλλων. Τώρα, μπορούμε όλοι να γίνουμε Truman χάρη στην ευρεία πρόσβαση σε διαδικτυακές πλατφόρμες. Το φαινόμενο της αυτοεκπομπής έχει πολλαπλασιαστεί στην αυτοαφηγούμενη κοινωνία μας.
Υπάρχει η δυνατότητα να παρέχει κανείς μια ατέλειωτη ροή ζωής σαπουνόπερας σε ένα κοινό στο διαδίκτυο μέσω Twitter, Instagram, Facebook, TikTok και πολλών άλλων. Μπορούμε όλοι, επίσης, να επιδοθούμε στο πολυσυζητημένο Σύνδρομο Κύριου Χαρακτήρα – όπως περιγράφονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όσοι φαντάζονται ναρκισσιστικά τον εαυτό τους ως πρωταγωνιστή στη δική τους ιστορία ζωής, με τους ανθρώπους γύρω τους ως βοηθητικούς χαρακτήρες.
«Νομίζω ότι [η ταινία] υποστηρίζει έντονα αυτή την αίσθηση της αυξανόμενης αδυναμίας διαχωρισμού της ψυχαγωγίας από την πραγματικότητα», λέει στο BBC η συγγραφέας ταινιών Lilia Pavin-Franks. «Ίσως το κοινό να έχει μια συνάφεια με το ριάλιτι, επειδή δίνει μια αίσθηση του οικείου, αλλά στον πυρήνα του, το ριάλιτι εξακολουθεί να παραμένει ψυχαγωγία».
