Από τους νέους φόρους που περιλαμβάνονται στην πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τον επόμενο ευρωπαϊκό προϋπολογισμό, αυτός που προκάλεσε την μικρότερη προσοχή- και τις λιγότερες αντιδράσεις – είναι ο φόρος στα ηλεκτρονικά απόβλητα (e-waste).
Η πρόταση προβλέπει «συνεισφορά στον προϋπολογισμό της ΕΕ σε σχέση με το βάρος του ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού σε κάθε κράτος μέλος που δεν συλλέγεται ετησίως. Η συνεισφορά θα ανέρχεται σε 2 ευρώ ανά χιλιόγραμμο μη συλλεγόμενων ηλεκτρονικών αποβλήτων».
Η κριτική κατά της πρότασης για τον φόρο αυτό προήλθε κυρίως από περιβαλλοντικές οργανώσεις, που υποστηρίζουν ότι πρόκειται για ένα εισπρακτικό μέτρο, που δεν θα λύσει επί της ουσίας το πρόβλημα διαχείρισης των ηλεκτρονικών αποβλήτων και την ανάγκη για μεγαλύτερη ανακύκλωση/επαναχρησιμοποίηση τους.
Πάνω από 14 εκατομμύρια τόνοι ετησίως
Ποιο είναι, όμως, το μέγεθος του προβλήματος και πώς θα μεταφραστεί σε φορολογική επιβάρυνση για κάθε κράτος μέλος της ΕΕ- αν τελικά εφαρμοστεί η πρόταση της Φον ντερ Λάιεν;
Στη σχετική σελίδα της Eurostat, τα στοιχεία για τα ηλεκτρονικά απόβλητα δεν είναι επικαιροποιημένα (αφορούν στο 2022) και θα ενημερωθούν τον Οκτώβριο του 2025.
Είναι όμως αποκαλυπτικά της ταχύτητας με την οποία συσσωρεύονται τα απόβλητα και της αδυναμίας σχεδόν όλων των κρατών -μελών να τα διαχειριστούν αποτελεσματικά.
Τα απόβλητα ηλεκτρονικού και ηλεκτρικού εξοπλισμού, περιλαμβάνουν:
• Επαγγελματικό εξοπλισμό, από ηλεκτρικά εργαλεία και ιατρικές συσκευές έως φωτοβολταϊκά πάνελ.
Η ποσότητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού (electrical and electronic equipment, EEE) που διατίθεται στην αγορά της ΕΕ εξελίχθηκε από 7,6 εκατομμύρια τόνους το 2012 σε 14,4 εκατομμύρια τόνους το 2022, σύμφωνα με την Eurostat.
Για αυτά τα απόβλητα (waste electrical and electronic equipment, WEEE), η ΕΕ έχει θέσει ως στόχο να ανακυκλώνεται και να επαναχρησιμοποιείται τουλάχιστον το 65%, όπως προβλέπεται στην οδηγία WEEE Directive.
Όμως, σήμερα μόλις 3 από τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ πετυχαίνουν αυτόν τον στόχο: οι Βουλγαρία, Λετονία και Σλοβακία.
Ο μέσος όρος ανακύκλωσης στο σύνολο της ΕΕ βρίσκεται στο 40,1%. Στην Ελλάδα, το ποσοστό αυτό βρίσκεται κοντά στο 30%.
Πάνω από 200 εκατομμύρια ευρώ ο λογαριασμός για την Ελλάδα
Το 2022, στην Ελλάδα εισήχθησαν περίπου 194 κιλοτόνοι (kt) ηλεκτρονικών αποβλήτων. Από αυτούς, περίπου 59 kt συλλέχθηκαν επίσημα – γεγονός που αντανακλά ένα ποσοστό συλλογής κοντά στο 30%.
Αυτό σημαίνει ότι περίπου 135 kt ηλεκτρονικών αποβλήτων δεν συλλέγονται ή ανακυκλώνονται σωστά. Τα στοιχεία αυτά καταγράφονται από το παρατηρητήριο Global E-waste Monitor, που λειτουργεί υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών, στην τελευταία του έκδοση Global E‑waste Monitor 2024.
Εφόσον περάσει η πρόταση της προέδρου της Κομισιόν για επιβολή φόρου 2 ευρώ ανά τόνο, τα ηλεκτρονικά απόβλητα που δεν συλλέγονται στην Ελλάδα θα στοιχίζουν στην χώρα περίπου 270 εκατομμύρια ευρώ ετησίως.
Αν η Ελλάδα «πιάσει» τον ευρωπαϊκό μέσο όρο του 40% στην συλλογή/ ανακύκλωση των WEEE, ο φόρος που θα κληθεί να πληρώσει θα είναι περίπου 230 εκατομμύρια ευρώ ετησίως.
Καθώς τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία αφορούν στο 2022 και ο ρυθμός αύξησης των WEEE είναι σταθερά ανοδικός, πρέπει να θεωρείται δεδομένο ότι το τελικό ποσό θα είναι σημαντικά υψηλότερο.
Τα στοιχεία της Eurostat δίνουν το ελληνικό ποσοστό συλλογής/ ανακύκλωσης WEEE λίγο υψηλότερα, κοντά στο 40%.
Τα «βουνά» των ηλεκτρονικών αποβλήτων σε όλη την Ευρώπη
Η Ελλάδα καταγράφει μία από τις χειρότερες επιδόσεις στην Ευρώπη, ωστόσο και σε πολλά άλλα μέλη της ΕΕ τα ποσοστά συλλογής/ ανακύκλωσης / επαναχρησιμοποίησης των ηλεκτρονικών αποβλήτων είναι απογοητευτικά.
Χώρες όπως η Γερμανία, η Δανία και η Ολλανδία βρίσκονται στις τελευταίες θέσεις της κατάταξης της Eurostat.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ ο μέσος ευρωπαϊκός όρος είχε ανέβει στο 40,6% το 2019, υποχώρησε μετά την πανδημία, λόγω της μαζικής αγοράς συσκευών από τους Ευρωπαίους.
«Τα κυριότερα εμπόδια στην επίτευξη των στόχων είναι η ανάμειξη των WEEE με μεταλλικά θραύσματα, η διάθεσή τους στα υπολειμματικά απόβλητα, η μη αναφερόμενη εξαγωγή εκτός ΕΕ, η ανακύκλωση υπό μη συμμορφούμενες συνθήκες και η εξαγωγή για επαναχρησιμοποίηση» εξηγεί ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (Εuropean Environment Agency, EEA).
«Ένα άλλο σημαντικό εμπόδιο είναι το μεγάλο απόθεμα χρησιμοποιημένων συσκευών που αποθηκεύεται ή συσσωρεύεται σε νοικοκυριά, επιχειρήσεις και οργανισμούς πριν απορριφθεί (Baldé et al., 2021).»
