«Στις εκλογές του ’81 ήμουν 6 χρόνων. Θυμάμαι ότι στο σπίτι γινόταν πανικός από κόσμο. Ηταν μαζεμένοι όλοι φίλοι των γονιών μου, αριστεροί, που όμως ήθελαν να βγει ο Αντρέας. Με είχαν βάλει στο κρεβάτι, αλλά δεν μπορούσα να κοιμηθώ από τους πανηγυρισμούς και τις φωνές. Κάποια στιγμή έρχεται η μητέρα μου να δει τι κάνω και να με σκεπάσει. “Μαμά, να σε ρωτήσω” της είπα, “τι ψήφισες;”. Εκείνη δεν απάντησε αμέσως, αλλά τελικά έσκυψε και πριν με φιλήσει στο μέτωπο μου είπε: “ΚΚΕ· αλλά μην το πεις στον παππού”. Ο παππούς ήταν φανατικός καραμανλικός, αλλά ακόμη τότε δεν το ήξερα. Επίσης τότε ο παππούς ζούσε στο από κάτω διαμέρισμα και λογικά θα άκουγε τις φωνές από το σπίτι μας. Ηταν η στιγμή που ξεκίνησε στο μυαλό μου μια μεγάλη σύγχυση γύρω από την Αριστερά και την οικογένειά μου, η οποία με ταλαιπώρησε και με ταλαιπωρεί ακόμη». Η Σ. Γ. μεγάλωσε προσπαθώντας να γεφυρώσει αγεφύρωτα χάσματα, λαχνό που δυστυχώς τραβούν κάποια παιδιά. «Ποτέ δεν τα κατάφερα. Η πιο αποτελεσματική τακτική ήταν η σιωπή, η προσπάθεια για αποφυγή κάθε σχετικής συζήτησης. Θυμάμαι πάντως σε κάποιες επόμενες εκλογές να χαίρομαι κρυφά που είχε βγει η Ν.Δ. μπας και χαρεί και ο παππούς λίγο».
«Εκανα κι εγώ ότι πανηγυρίζω»
Εκείνη η περίοδος υπήρξε πηγή πολλών τραυμάτων. Η Κ. Χ. θυμάται ότι οι εκλογές του ’81 ήταν στις 18 Οκτωβρίου, μία ημέρα πριν από τα γενέθλιά της. Θα γινόταν 8. «Πάντα γιορτάζαμε όλοι μαζί οικογενειακά, αλλά εκείνο το διάστημα είχαν αρχίσει οι καβγάδες. Ο μπαμπάς μου είχε μείνει μόνος να ψηφίζει Ράλλη και όλοι οι άλλοι είχαν γίνει ΠΑΣΟΚ. Τη βραδιά των εκλογών την περάσαμε μόνοι μας, απομονωμένοι. Την επόμενη μέρα πήγα στο σχολείο με γλυκά και έκανα κι εγώ ότι πανηγυρίζω για τη νίκη του ΠΑΣΟΚ. Ηθελα να ανήκω».
Η Μ. Φ. δεν θα ξεχάσει τις εκλογές του ’89. «Ο άντρας μου ήταν στο εξωτερικό κι εγώ με τα παιδιά ήμουν σε σπίτι φίλων στη Νέα Σμύρνη, όπου οι περισσότεροι ήταν ΠΑΣΟΚ. Κάποια στιγμή αποφασίζω να επιστρέψω σπίτι, στο Χαλάνδρι, αλλά στο ύψος του Καλλιμάρμαρου ο δρόμος είχε κλείσει από οπαδούς της Νέας Δημοκρατίας. Θυμάμαι ότι είχα λίγο φοβηθεί γιατί ο κόσμος ήταν πολύς και χτύπαγαν τα καπό πανηγυρίζοντας. Για να σε αφήσουν να περάσεις έπρεπε να κορνάρεις κι εσύ ρυθμικά. Ε, κόρναρα, τι να κάνω. Αλλιώς, ακόμη εκεί θα ήμασταν».
Σε κάποιο άλλο σπίτι εκείνη την εκλογική βραδιά, οι γονείς της Μ. Μ. έψαχναν εναγωνίως χάπι για την καρδιά. «Ο μπαμπάς μου, βλέποντας τα αποτελέσματα, έκανε αρρυθμίες και φοβηθήκαμε όλοι. Ημουν μικρή τότε, αλλά είχα καταλάβει ότι ανησυχούσε για τη δουλειά του – ήταν γενικός γραμματέας σε υπουργείο».
«Η νύχτα που έβρισε η μαμά»
Η Φ. Π. θυμάται τις σημαίες του ΠΑΣΟΚ στο μπαλκόνι του διαμερίσματός της στις εκλογές του ’89. Η μαμά της ήταν οργανωμένη στην τοπική οργάνωση Σεπολίων, «μια γυναίκα ψηλή, αδύνατη φιγούρα, ευγενική έως εκεί που δεν πάει, μακριά δάχτυλα με τα νύχια βαμμένα κόκκινα και ήρεμες κινήσεις». Το σπίτι δεν την είχε ακούσει να βρίζει ποτέ. «Εκείνο το βράδυ, η μάνα έλειπε όλη μέρα ως εκλογική αντιπρόσωπος. Μαθήτρια δημοτικού εγώ ξενυχτούσα, αλλά επιτρεπόταν εκείνο το βράδυ κατ’ εξαίρεση. Θυμάμαι ότι την περίμενα να μπει σπίτι και φοβόμουν ότι θα ήταν στενοχωρημένη. Γύρισαν τα κλειδιά στην πόρτα. Εκείνη μπήκε χλωμή μέσα, όλη η οικογένεια βουβή, και η μάνα που δεν έβριζε ποτέ, που δεν επέτρεπε να βρίζουμε εμείς, που μόνο ο πατέρας μας είχε αυτό το προνόμιο, ύψωσε το άλλοτε μόνο ευγενικό και όλο χάρη μεσαίο δάχτυλο, κοίταξε τον πατέρα μου και είπε: “Τη φάγαμε στον κ…, Γιώργο”. Αμίλητοι πήγαμε για ύπνο, τι αμίλητοι, νυχοπατώντας».
«Να πάτε τη γριά να ψηφίσει»
Ο Μάκης Φουντούλης θυμάται τις εκλογές του Οκτωβρίου του ’81, για τις οποίες έπρεπε να επιστρέψει στην Ικαρία για να ψηφίσει ως ετεροδημότης. «Οι ετεροδημότες πηγαίναμε να ψηφίσουμε στα χωριά μας με πλοία, αεροπλάνα, λεωφορεία, πλήρωνε το κόμμα. Στην Ικαρία, οι κεφαλαιοκράτες κατέβαιναν με το “Αιγαίον” του εφοπλιστικού κατεστημένου, ιδιοκτησία “Αδελφοί Αγαπητού”, και οι λοιπές δημοκρατικές δυνάμεις με το λαϊκής βάσης “Σάμαινα” της ΑΝΤΕΣΙ (Ανώνυμη Ναυτιλιακή Τουριστική Εταιρεία Σάμου Ικαρίας). Κατέβηκα στον Πειραιά με το χαρτάκι μου να μπω στο “Σάμαινα”, αλλά είχε πάθει αβαρία, συνεταιριστικό βλέπεις. Οι αναλυτές μάς εξηγούσαν ότι είναι δάκτυλος του Αγαπητού. Δύσκολα τα πράγματα. Οι άλλοι έμπαιναν στο “Αιγαίον” με το χαρτάκι τους, κύριοι. Τότε, ναι, υπήρχαν πολιτικές διαφορές, αλλά δεν βρίζαμε. Ενας φίλος πήρε το χαρτάκι για το “Αιγαίον”, ήταν μια φωτοτυπία. Πήγαμε σε ένα φωτοτυπάδικο και αρχίσαμε να βγάζουμε φωτοτυπίες. Με αυτές μπήκαμε στο “Αιγαίον” και φτάσαμε στον Αγιο. Το ταξίδι ήταν ένα πανηγύρι, εκείνες τις εκλογές τις παίρναμε αψήφιστα».
Tότε τα exit polls τα έκαναν τα επιτελεία στο λιμάνι με τεφτέρια στα οποία σημείωναν πόσοι έφταναν με τα καράβια. «Εκείνη τη χρονιά τα πράγματα κάπως μπερδεύτηκαν, διότι το “Αιγαίον” δεν έφερε μόνο νεοδημοκράτες, έφερε και πασοκτζήδες, αλλά και κουκουέδες, και Κύρκους, και ΜουΛούδες». Και πάλι, τα αποτελέσματα ήταν ακριβείας.
Το τηλέφωνο στο πατρικό του κ. Φουντούλη είχε ένα ψηφίο διαφορά με αυτό της «κόβας» της Νέας Δημοκρατίας. «Τηλεφωνούσαν στη μάνα μου η οποία από βενιζελικιά είχε γίνει πασοκτζού. Καταλάβαινε ότι κάτι δεν πάει καλά, αλλά δεν την πείραζε γιατί μάθαινε τι γίνεται στην πιάτσα. Το τηλέφωνο χτυπούσε συνέχεια. «Να πάτε να πάρετε τη γριά από τον Κουντουμά να την πάτε να ψηφίσει. Ποιαν; Τη Σμαράγδα. Μη στεναχωριέσαι καθόλου, την πήγαμε, είναι ΟΚ. Καμιά άλλη ξέρεις;». Μετά ειδοποιούσε τον σύνδεσμο που ήταν της εμπιστοσύνης, για τα περαιτέρω… Ρε, εσείς δεν ξέρετε να πάρετε τηλέφωνο και θέλετε να πάρετε και την κυβέρνηση, σκεφτόταν η γυναίκα. Ετσι πέρασε η ημέρα των εκλογών». Ο ίδιος θυμάται ότι έσφαξαν ένα γουρούνι στον Αγιο Κήρυκο της Ικαρίας όταν εξασφαλίστηκε η νίκη. «Δεν θέλω ου» φώναζαν οι παρευρισκόμενοι, σχολιάζοντας την ιστορική ατάκα του Ράλλη που είχε πει σε κάποια προεκλογική ομιλία εκείνη την περίοδο. «Μακάρι να υπήρχαν άνθρωποι αυτού του επιπέδου στην πολιτική», σχολιάζει σήμερα ο κ. Μάκης.
«Δυστυχώς τα πράγματα θα αλλάξουν»
Ο Λ. Κ. δεν θα ξεχάσει τις εκλογές που πέρασε ως φαντάρος. Ηταν το 2004, όταν βγήκε η Νέα Δημοκρατία του Κώστα Καραμανλή. «Ημουν σε ένα ξεχασμένο στρατόπεδο στα Χανιά. Στην πρωινή αναφορά, ο χαμηλόβαθμος που ανέθετε τις δουλειές στους φαντάρους εμφανίστηκε πολύ στενοχωρημένος να μας πει ότι από εδώ και πέρα τα πράγματα δυστυχώς θα αλλάξουν, αφού έφυγε το ΠΑΣΟΚ. Προφανώς, ούτε οι σκοπιές άλλαξαν, ούτε το σκούπισμα, ούτε οι καθαριότητες. Τίποτα δεν αλλάζει ποτέ στον στρατό». Ο ίδιος θυμάται και έναν αξιωματικό που με περηφάνια δήλωνε ότι είχε ψηφίσει Λαϊκό Ορθόδοξο Συναγερμό και Γιώργο Καρατζαφέρη. «Σχολιάζαμε οι φαντάροι ότι είναι φασίστας και ακραίος. Πού να ξέραμε τι ερχόταν».
«Μαζευόμασταν και κάναμε αθροίσματα»
Ξεσκονίζεις τη μνήμη σου ανατρέχοντας στις εκλογικές βραδιές του παρελθόντος, τότε που το καρδιοχτύπι κρατούσε έως τις πρωινές ώρες. «Θυμάμαι που μαζευόμασταν στο σπίτι φίλοι και συγγενείς και σημειώναμε στα χαρτιά και κάναμε αθροίσματα», λέει ο 73χρονος Μ. Σ. «Συνήθως, δε, σημειώναμε πίσω από ψηφοδέλτια. Πιο παλιά ακόμη, ακούγαμε τα αποτελέσματα από το ραδιόφωνο, η τηλεόραση ήρθε στο σπίτι μας αργά μετά τη Μεταπολίτευση». Σύμφωνα με τον ίδιο, πάντως, οι εκλογικές βραδιές είχαν ένταση, αλλά όχι τσακωμούς. «Δεν υπήρχε παντού αυτό το κλίμα. Στην οικογένεια είχαμε και ψηφοφόρους του ΚΚΕ, και του ΠΑΣΟΚ, και της Νέας Δημοκρατίας. Εμένα με έβριζαν όλοι. Ψήφιζα ΠΑΣΟΚ, αλλά όχι Αντρέα. Με έβριζαν οι πασόκοι λέγοντάς με σοσιοαλδημοκράτη. Μια ζωή άστεγο Κέντρο».
Η Χ. Ι. ανακαλεί στη μνήμη τις εκλογές του Σεπτεμβρίου του ’15. Είχε καλέσει κόσμο στο σπίτι, οι περισσότεροι ήταν Ποταμίσιοι όπως και αυτή. «Είχα φτιάξει ένα σωρό πράγματα να τους περιποιηθώ. Είχαμε δώσει ραντεβού λίγο πριν από τα exit polls. Κανείς μας δεν έφαγε μπουκιά». Στις εκλογές, το Ποτάμι μείωσε τα ποσοστά του, ενώ η Χρυσή Αυγή εδραιώθηκε ως τρίτο κόμμα.
