Ο καφές είναι ακόμα καυτός μέσα στο λευκό φλιτζάνι. Ο αχνός που αναδύεται μοιάζει να κουβαλά ιστορίες και απαντήσεις. Καθώς κρυώνει και σιγά σιγά λιγοστεύει διερωτάσαι: Τι μπορούν να αποκαλύψουν μερικές γραμμές, κύκλοι και ακατανόητα σχέδια χαραγμένα στο κατακάθι; Είναι δυνατόν τυχαία σχήματα να προβλέπουν το μέλλον; Ή μήπως δεν είναι τόσο τυχαία; Το ίχνος που στεγνώνει αρχίζει να χτίζει ένα αφήγημα, κι εσύ με προσμονή περιμένεις να ακούσεις τα νοήματα που κρύβονται μέσα του.
Η καφεμαντεία, όπως και άλλες μορφές μαντείας, έχουν διανύσει μακρά διαδρομή. Οι ρίζες της χάνονται στην Ανατολή, τότε που ο καφές δεν ήταν απλώς ένα ρόφημα, αλλά ολόκληρη τελετουργία. Το «διάβασμα» του φλιτζανιού ταξίδεψε στην Ελλάδα με τους πρόσφυγες της Μικράς Ασίας. Δεν είναι τυχαίο ότι οι Σμυρνιές θεωρούνταν οι καλύτερες στη καφεμαντεία, η οποία διαδόθηκε γρήγορα και έγινε συντροφιά. Ο ντελβές είχε τον δικό του μυστικό κώδικα που μπορούσαν να ερμηνεύσουν μόνο λίγες γυναίκες, με… χάρισμα. Εκεί που άλλοι έβλεπαν μόνο σκιές, εκείνες «διάβαζαν» ολόκληρες ζωές. Οι εποχές άλλαξαν, τα χρόνια πέρασαν, όμως, ο άνθρωπος εξακολουθεί να αναζητά μέσα στο φλιτζάνι ένα νόημα. Η αρχαία πρακτική, όχι μόνο συνεχίζει να γοητεύει, αλλά γίνεται ξανά δημοφιλής σε νέους που την επιλέγουν για να μάθουν τι τους επιφυλάσσει το μέλλον.
«Μεγάλη πόρτα θα διαβείς», «δρόμο θα κάνεις», είναι μόνο δυο φράσεις κλισέ που συνοδεύουν την πρακτική της μαντείας του καφέ. Η εικόνα της κυρίας της καλής κοινωνίας που τρυπώνει κρυφά στο φτωχικό της «καφετζούς» για να μάθει αν την απατά ο σύζυγός της, έχει αποτυπωθεί στη μνήμη μέσα από σκηνές του παλιού ελληνικού κινηματογράφου. Εκεί, η γυναίκα στριφογυρίζει το φλιτζάνι στο ημίφως. Στην αρχή είναι λακωνική, αλλά στη συνέχεια με μαεστρία και σιγουριά, ξεδιπλώνει μπροστά στην πελάτισσά της το αύριο ή, έστω, αυτό που εκείνη έχει ανάγκη να ακούσει. Πλέον, η καφεμαντεία έχει αλλάξει πρόσωπο. Δε γίνεται μυστικά, μέσα σε μικροσκοπικά δωμάτια με ποτισμένους από τσιγάρο τοίχους, αλλά σε σύγχρονους χώρους, με καλαίσθητο περιβάλλον και «ειδικούς» δοκιμασμένους για την ακρίβεια των προβλέψεών τους .
Αυτό, τουλάχιστον, ισχύει στην περίπτωση του καφέ «Το Φλυτζάνι» στην οδό Σαρανταπόρου 66α στο Περιστέρι, που λειτουργεί κατόπιν ραντεβού. Η ιδιοκτήτριά του, Μαίρη Κοντολούρη, μιλώντας στο newmoney.gr εξηγεί ότι η επιχείρησή της ήταν η πρώτη νόμιμη που επέτρεπε να λες φλιτζάνι και χαρτιά χωρίς ενοχές. Το εγχείρημά της γνώρισε επιτυχία και σύντομα, όπως λέει, προκλήθηκε κύμα μιμητισμού, με αρκετούς να ακολουθούν την ιδέα της και να δημιουργούν παρόμοια καφέ. Η ίδια τονίζει ότι η αναβίωση της καφεμαντείας οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη δημιουργία του «Φλυτζανιού», καθώς, όπως λέει, πριν την ίδρυσή του δεν υπήρχε κάτι αντίστοιχο στην Ελλάδα. Με σπουδές στη Γαλλική Φιλολογία και πολυετή εμπειρία στη δημοσιογραφία, το 2013 αποφάσισε να εγκαταλείψει την ειδησεογραφία και να δημιουργήσει έναν χώρο όπου θα μπορούσε κανείς να «δει» το μέλλον -απενοχοποιημένα και κυρίως μακριά από μάγια, ξόρκια και «σκοτεινές» δυνάμεις.
Η επιθυμία της γεννήθηκε στα φοιτητικά της χρόνια στη Θεσσαλονίκη. Η πρώτη της επαφή, θυμάται γελώντας, ήταν με τις γιαγιάδες των συμφοιτητριών της που έλεγαν το φλιτζάνι, αναζητώντας μέσα στο κατακάθι τα αγόρια που τους ενδιέφεραν. «Ήθελα έναν χώρο όπου θα γυρίσεις τον καφέ και θα το κάνεις χωρίς ενοχές. Τότε ήταν ταμπού. Και σήμερα είναι, αλλά τότε περισσότερο», σχολιάζει. Σκέφτεται ακόμα τη στιγμή όταν αναρτήθηκε η επωνυμία του καφέ, όπου με πιο αχνά γράμματα ανέφερε «σας λέμε» το φλιτζάνι. «Ο κόσμος σταματούσε, τραβούσε φωτογραφίες και έμπαινε μέσα για πληροφορίες. Ήταν συγκλονιστικό», λέει. Η επιτυχία του «Φλυτζανιού» ήταν άμεση. Πελάτες από όλους τους κλάδους -εκπαιδευτικοί, πολιτικοί, άνθρωποι που πετούσαν από το εξωτερικό μόνο για μία πρόβλεψη- κατέκλυζαν το χώρο. Περίμεναν υπομονετικά τη στιγμή που μια από τις συνεργάτιδές της θα τους μιλούσε για το παρελθόν και θα τους αποκάλυπτε το μέλλον. Η φήμη εξαπλώθηκε γρήγορα και η επιχείρηση έγινε γνωστή στο ευρύ κοινό. Παρά τις απόπειρες να ανοίξουν χώροι με την ίδια φιλοσοφία, κανένας δεν έφτασε την επιτυχία του «Φλυτζανιού». Δεν είναι τυχαίο ότι, για να βρει κανείς ελεύθερο ραντεβού, χρειάζεται να περιμένει περισσότερο από μια εβδομάδα.
«Τώρα είναι πιο δύσκολο να διατηρηθείς στην κορυφή από το να σκαρφαλώσεις εκεί», σημειώνει, εξηγώντας ότι πρόκληση αποτελεί κι η εύρεση προσωπικού που να γνωρίζει την τέχνη και να συνδυάζει ευγένεια και σωστή χρήση της γλώσσας. «Όλο αυτό είχε δυσκολία, να έχεις ένα καλό αποτέλεσμα, να μη σε πουν απατεώνα. Είναι πολύ δύσκολο να χτίσεις ένα καλό όνομα σε έναν τέτοιο χώρο», προσθέτει. Παρόλα αυτά, όπως λέει, «ό,τι δεν είναι αληθινό δε μπορεί να αντέξει στο χρόνο. Εμείς θα είχαμε κλείσει σίγουρα. Η απάτη κρατά λίγο». Όσο για τους λόγους που οδηγούν κάποιον στην καφεμαντεία, η ίδια «βλέπει» την ανάγκη να μάθει κάτι καλύτερο για τη ζωή του, ιδίως όταν αντιμετωπίζει προβλήματα. «Προσέχουμε πολύ τον άνθρωπο που θα καθίσει απέναντί μας. Τίθεται ένα όριο σχετικά με το τι θα πούμε. Δε μπορείς τον άλλον να τον τρελάνεις ή να του λες βλακείες», τονίζει. Όταν αντιλαμβάνεται ότι κάποιος πελάτης ασχολείται με μάγια, προχωρά σε «εκκαθάριση». Υπάρχουν κάποιοι που επιμένουν σε σχέσεις κατεστραμμένες, χωρίς επικοινωνία, όπου επικρατεί βία και παρόλα αυτά, πιστεύουν ότι όλα θα αλλάξουν με τα μάγια, λέει. Πρόκειται για «ανθρώπους που αρνούνται την πραγματικότητα». Με την ίδια λογική, απορρίπτει άτομα που δείχνουν ότι εξαρτώνται από την καφεμαντεία. «Με σεβασμό στην επιστήμη, δεν κάνουμε ψυχολογία, δεν είμαστε γιατροί, ούτε χαϊδεύουμε αυτιά», συνεχίζει και εξηγεί ότι κάποιοι πατούν στον πόνο του άλλου, τον εκμεταλλεύονται και του παίρνουν χρήματα.
Οι πελάτες: Νέοι και μορφωμένοι
«Στα φοιτητικά μου χρόνια είχα έναν συμφοιτητή που ήξερε να λέει άριστα τα χαρτιά και τον καφέ», θυμάται ο Νίκος, 40 ετών, νομικός. Αυτές οι στιγμές στάθηκαν αφορμή για να γίνει σταθερός πελάτης καφεμαντείων, αφού, όπως λέει, αυτό που βρίσκει μέσα στο φλιτζάνι είναι το πεπρωμένο του. Όσο για το αν επηρεάζεται από όσα ακούει, υποστηρίζει ότι αυτό συμβαίνει μόνο όταν πρόκειται για «βαριά» ζητήματα, χωρίς ωστόσο να αλλάζει γνώμη ή απόφαση.
Πόσες, όμως, είναι οι προβλέψεις που επαληθεύθηκαν; «Πάρα πολλές», τονίζει και θυμάται όταν απελπισμένος είχε αναζητήσει βοήθεια για να βρει τον αγαπημένο του σκύλο που είχε χαθεί. Το φλιτζάνι όχι μόνο του περιέγραψε με απόλυτη ακρίβεια το κατοικίδιο, αλλά και το σημείο όπου θα το έβρισκε ξανά. Ανάλογη ήταν η επιτυχία όταν, πριν μεταπηδήσει σε ένα νέο επαγγελματικό ρόλο, τα κατακάθια σκιαγράφησαν τους χαρακτήρες των συνεργατών του και τις προκλήσεις που θα αντιμετώπιζε. Το πιο δύσκολο, όμως, κομμάτι, αφορά σε ανθρώπους που έφυγαν από τη ζωή. Σύμφωνα με τον ίδιο, γνώριζε από πριν πότε ακριβώς θα τους έχανε. Αυτό που για κάποιους είναι ανεξήγητο, για τον ίδιο είναι η μοίρα και όπως λέει χαρακτηριστικά: «Νιώθω ότι τα πάντα στη ζωή του ανθρώπου είναι προκαθορισμένα και απλά στο φλιτζάνι διαβάζουν το πεπρωμένο».
Η ανάγκη να κατανοήσει το παρόν και να μπορέσει να δει με πιο αισιόδοξη ματιά το μέλλον, οδήγησε την Ειρήνη, 35 ετών, διατροφολόγο, να απευθυνθεί σε επαγγελματία. Η πρώτη επαφή έγινε όταν μία φίλη της τής εκμυστηρεύτηκε ότι έχει το «χάρισμα». Από περιέργεια, λοιπόν, αποφάσισε να δοκιμάσει. Όταν με έκπληξή της, όμως, διαπίστωσε ότι όσα άκουγε αντιστοιχούσαν στις εμπειρίες της, άρχισε να βλέπει με άλλη ματιά το φλιτζάνι. Διστακτικά στην αρχή, και ενώ διένυε μία πολύ δύσκολη περίοδο με πολλές και έντονες αλλαγές, άρχισε να ζητά απαντήσεις. «Αποζητούσα ένα εναλλακτικό σενάριο, κόντρα στην πραγματικότητα που βίωνα ή στη λογική με την οποία έκρινα εγώ τη ζωή μου και τα γεγονότα», θυμάται. Προσθέτει ακόμα ότι μέσα στην πρόβλεψη υπάρχει και το συμβουλευτικό κομμάτι, επομένως μπορεί να επηρεαστεί από όσα μαθαίνει. Η ίδια, εξηγεί πως πιστεύει πολύ στην ενέργεια των ανθρώπων και θεωρεί ότι όλοι μας έχουμε ισχυρό ένστικτο, μερικοί, όμως, το έχουν πιο «δουλεμένο» σε σχέση με άλλους. Εκείνοι, λοιπόν, μπορούν να το αξιοποιήσουν και να είναι ικανοί να «διαβάσουν» το μέλλον.
Αυθυποβολή και γενικότητες;
Η Ορθόδοξη Εκκλησία αντιμετωπίζει την καφεμαντεία, όπως και κάθε μορφή μαντείας, ως αιτίες απομάκρυνσης του ανθρώπου από την πίστη στο Θεό. Κάποιοι θεολόγοι τις χαρακτηρίζουν «ψυχοναρκωτικά», καθώς μπορεί ο άνθρωπος με την ανάγκη του για έλεγχο να εξαρτηθεί και να βυθιστεί στην πλάνη. Παλαιότερη μελέτη του Ινστιτούτου Ερευνών Springtide αποκάλυψε ότι το 51% των νέων ηλικίας 13-25 ετών -η Gen Z- ασχολούνται με ταρώ ή μαντεία. Από αυτούς, το 17% τα συμβουλεύεται καθημερινά, το 25% σε εβδομαδιαία βάση, το 27% σε μηνιαία και το 31% λιγότερο συχνά. Παρότι θα περίμενε κανείς ότι οι νέοι που στρέφονται σε αυτές τις πρακτικές δεν πιστεύουν στο Θεό, προκύπτει ότι σε μεγάλο ποσοστό είναι δημοφιλείς μεταξύ Ρώσων ή Ελληνορθόδοξων στις ΗΠΑ, ενώ οι άθεοι έδειξαν σημαντικά χαμηλό ενδιαφέρον για τη μεταφυσική.
Οι σκεπτικιστές βλέπουν πίσω από κάθε είδους μαντεία την αυθυποβολή, όπως στην περίπτωση του φαινομένου Μπάρνουμ (ή Φόρερ), την τάση των ανθρώπων δηλαδή να πιστεύουν ότι γενικές, αόριστες και συνήθως θετικές περιγραφές ισχύουν για τους ίδιους, παρότι θα μπορούσαν να ταιριάζουν σε οποιονδήποτε. Το φαινόμενο εξηγεί γιατί οι άνθρωποι συχνά θεωρούν ότι προβλέψεις, όπως εκείνες της καφεμαντείας ή της αστρολογίας, σκιαγραφούν με ακρίβεια την προσωπικότητά τους ή τη μοίρα. Το γεγονός δε, ότι αυτές οι διατυπώσεις είναι συχνά ευχάριστες, ενισχύει την αποδοχή τους. Παράλληλα, ενεργοποιείται η φυσική ροπή του ανθρώπου να ερμηνεύει τις πληροφορίες με τέτοιο τρόπο ώστε να ταυτίζονται με την εμπειρία και τη ζωή του. Για παράδειγμα, φράσεις όπως «μερικές φορές είσαι εξωστρεφής, ενώ άλλες μπορεί να είσαι πιο συγκρατημένος», ή ακόμα «είσαι υπερβολικά αυστηρός με τον εαυτό σου», θα μπορούσαν να ισχύουν για κάθε άνθρωπο.
Κι όμως, όπως αποδεικνύεται δεν είναι λίγοι όσοι συνειδητά επιλέγουν να πιστεύουν στη δύναμη της μαντείας. Κάποιοι αναζητούν απαντήσεις, άλλοι παρηγοριά. Όλοι, πάντως, μοιάζει να διψούν για κάτι ελπιδοφόρο που θα τους κρατήσει «ζωντανούς». Ίσως, λοιπόν, στην πικράδα του καφέ, μέσα στα δαιδαλώδη μονοπάτια που χαράζονται στο κατακάθι, να κρύβεται ένα αύριο πιο γλυκό, πιο ανθρώπινο.
