Όταν ο Πάπας Φραγκίσκος εξελέγη το 2013, αντιμετώπισε ηχηρές εκκλήσεις να διευρύνει το ρόλο των γυναικών στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία.
Σε κάποιο βαθμό, ανταποκρίθηκε. Ο Φραγκίσκος άνοιξε σημαντικές συναντήσεις για τις γυναίκες- τους επέτρεψε να αναλάβουν ανώτερους ρόλους στην ισχυρή κεντρική γραφειοκρατία της Εκκλησίας- και διόρισε την πρώτη γυναίκα επικεφαλής της διοίκησης του Βατικανού. Για ορισμένους, αυτά ήταν γιγαντιαία βήματα για έναν βαθιά συντηρητικό θεσμό. Αλλά για πολλούς άλλους, οι κινήσεις του Φραγκίσκου υπολείπονταν αυτού που χρειαζόταν για να γίνει η Εκκλησία πραγματικά χωρίς αποκλεισμούς.
Τώρα, καθώς οι καρδινάλιοι πραγματοποιούν καθημερινές συναντήσεις πριν ξεκινήσουν τη διαδικασία της ψηφοφορίας μετά τον θάνατό του στις 21 Απριλίου, ο ρόλος των γυναικών στην Εκκλησία παραμένει ένα διχαστικό ζήτημα.
«Οι γυναίκες δεν περιμένουν πολλά», δήλωσε η Kate McElwee, εκτελεστική διευθύντρια του Women’s Ordination Conference, ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού που επικεντρώνεται στα δικαιώματα των γυναικών μέσα στα θεσμικά όργανα της Εκκλησίας. «Υπάρχει κάποια αγωνία για το αν ο επόμενος παπισμός θα δει κάποια οπισθοχώρηση στην πρόοδο, επειδή υπάρχει πραγματική επιθυμία να συνεχιστεί το έργο της ένταξης [των γυναικών]».
Ένα έργο που έμεινε μισό
Η κληρονομιά του Φραγκίσκου, όσον αφορά τις γυναίκες στην Εκκλησία, είναι ακόμη υπό συζήτηση.
Έδωσε στις γυναίκες την εξουσία να ψηφίζουν για θέματα που αφορούν την Εκκλησία στη Σύνοδο των Επισκόπων. Επίσης, διόρισε δώδεκα γυναίκες σε υψηλόβαθμες θέσεις, μεταξύ των οποίων η Barbara Jatta ως διευθύντρια των Μουσείων του Βατικανού, η αδελφή Raffaella Petrini ως πρόεδρος του ισχυρού κράτους του Βατικανού και η αδελφή Simona Brambilla ως η πρώτη γυναίκα έπαρχος ενός γραφείου του Βατικανού που επιβλέπει τα θρησκευτικά τάγματα για άνδρες και γυναίκες. Συνολικά, καθ’ όλη τη διάρκεια της παποσύνης του Πάπα Φραγκίσκου, η παρουσία των γυναικών στο εργατικό δυναμικό της Εκκλησίας αυξήθηκε από περίπου 19% σε 23,4%, σύμφωνα με τα στοιχεία του Βατικανού.
Αλλά για κάποιους, αυτές ήταν απλώς αισθητικές αλλαγές. Ο Πάπας δεν προχώρησε στο πολωτικό ζήτημα της χειροτονίας των γυναικών, ιδίως ως διακόνων ή ιερέων, τονίζει δημοσίευμα του Al Jazeera.
Στην Καθολική Εκκλησία, ο ρόλος του διακόνου περιλαμβάνει ορισμένα θρησκευτικά καθήκοντα, όπως η υποβοήθηση κατά τη διάρκεια της λειτουργίας και η τέλεση της βάπτισης, αλλά δεν επιτρέπει την τέλεση των περισσότερων μυστηρίων.
Ο Πάπας Φραγκίσκος συγκρότησε δύο επιτροπές – την πρώτη το 2016 και τη δεύτερη το 2020 – για να εξετάσει αν οι γυναίκες μπορούν να υπηρετούν ως διάκονοι, μελετώντας αν αυτό συνέβαινε στους πρώτους αιώνες της Εκκλησίας. Η έκθεση που συνέταξε η πρώτη ομάδα δεν δόθηκε ποτέ στη δημοσιότητα, καθώς η επιτροπή δεν μπόρεσε να συμφωνήσει επί του θέματος, σύμφωνα με τον Φραγκίσκο, ενώ η δεύτερη δεν ολοκλήρωσε ποτέ τις εργασίες της. Το 2024, κατά τη διάρκεια συνέντευξης στο αμερικανικό ραδιοτηλεοπτικό δίκτυο CBS, ο Πάπας Φραγκίσκος έδωσε ένα κατηγορηματικό «όχι» στη χειροτονία των γυναικών διακόνων. Αλλά λίγους μήνες αργότερα, υπέγραψε το τελικό έγγραφο μιας συνόδου, λέγοντας ότι το θέμα πρέπει να παραμείνει ένα «ανοιχτό» ζήτημα.
«Μοιάζει σαν να ξεκλείδωσε την πόρτα, αλλά δεν την άνοιξε πλήρως», δήλωσε η McElwee.
Και όσον αφορά τις γυναίκες που γίνονται ιέρειες, ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β’ το 1994 εξέδωσε απαγόρευση που έκτοτε έχει επανειλημμένα επιβεβαιωθεί.
Ένα αντρικό «σπορ»
Αυτή η υποεκπροσώπηση είναι εμφανής αυτές τις ημέρες, καθώς τα μέλη ενός ανδρικού θρησκευτικού μέσου συζητούν για την τύχη της Εκκλησίας. Στις προ-συγκλήτου συναντήσεις στη Ρώμη, οι καρδινάλιοι συζητούν ποια πιστεύουν ότι είναι τα βασικά ζητήματα και οι προτεραιότητες που θα πρέπει να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει ένας μελλοντικός Πάπας – από τα σεξουαλικά και οικονομικά σκάνδαλα της Εκκλησίας και την παγκόσμια κρίση πίστης μέχρι τους δεσμούς με την Κίνα και τη σημασία τους κανόνες δικαίου.
Οι περισσότεροι από τους καρδιναλίους που θα ψηφίσουν για τον νέο ποντίφικα μέσα στην Καπέλα Σιξτίνα αυτή την εβδομάδα έχουν διοριστεί από τον Πάπα Φραγκίσκο και είναι ευθυγραμμισμένοι με πολλές πτυχές της ατζέντας του, όπως η κοινωνική δικαιοσύνη, η μετανάστευση και η κλιματική αλλαγή. Ωστόσο, παρατηρητές λένε ότι δεν έχουν διατυπώσει με σαφήνεια τις θέσεις τους για τις γυναίκες στην Εκκλησία.
Το 2023, ο καρδινάλιος Άντερς Αρμπορέλιους, επίσκοπος της Στοκχόλμης της Σουηδίας, δήλωσε ότι είναι «σημαντικό να δούμε ότι υπάρχουν και άλλοι τρόποι» για να υπηρετήσουν οι γυναίκες την Εκκλησία «εκτός από τη χειροτονημένη διακονία». Και σε μια ομιλία του σε μια συνάντηση πριν από το κονκλάβιο αυτή την εβδομάδα, ο Μπενιαμίνο Στέλλα, ένας Ιταλός καρδινάλιος που θεωρείται κοντά στον εκλιπόντα Πάπα, εξέπληξε τους συναδέλφους του κληρικούς κατηγορώντας τον Φραγκίσκο ότι δημιούργησε «χάος» στην Εκκλησία ανοίγοντας τη διακυβέρνηση των γραφείων του Βατικανού σε άνδρες και γυναίκες που δεν ανήκαν στον κλήρο.
Υπάρχει επίσης η συντηρητική φρουρά που εξοργίστηκε από την απόφαση του Φραγκίσκου να διορίσει μη κληρικούς σε κορυφαίες θέσεις. Σε συνέντευξή του στην ιταλική εφημερίδα Repubblica την περασμένη εβδομάδα, ο καρδινάλιος Gerhard Ludwig Muller από τη Γερμανία, ένας υψηλόβαθμος συντηρητικός, σημείωσε πώς η Ρωμαϊκή Κουρία -το διοικητικό όργανο της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας- είναι ένα εκκλησιαστικό όργανο που δεν θα έπρεπε να διοικείται από λαϊκούς, πιθανώς μια κριτική για τον διορισμό της αδελφής Brambilla πέρυσι.
Ανάγκη για εκσυγχρονισμό και περισσότερες γυναίκες
Παρ’ όλα αυτά, η Εκκλησία δεν έχει την πολυτέλεια να αγνοεί πλέον το θέμα της γυναίκας και του ρόλου της, πρότεινε η Sabina Pavone, καθηγήτρια ιστορίας του Χριστιανισμού στο Πανεπιστήμιο L’Orientale της Νάπολης και μέλος της Ιταλικής Εταιρείας Ιστορικών.
«Υπάρχει επίγνωση ότι το θέμα αυτό πρέπει να αντιμετωπιστεί, διότι συνεχίζει να θεωρείται ένα από τα καυτά θέματα, αλλά το πώς να το αντιμετωπίσει κανείς – αυτό δεν είναι ακόμη σαφές», δήλωσε η Pavone.
Όπως τονίζει το Al Jazeera, το θέμα της ένταξης των γυναικών στην Εκκλησία είναι όλο και περισσότερο ένα πρακτικό ζήτημα που έχει κεντρικό ρόλο στην ίδια τη λειτουργία των καθολικών θεσμών, επισήμανε. Οι γυναίκες ήδη διευθύνουν την «παράσταση» σε πολλές περιοχές του κόσμου, από τη διαχείριση ενοριών, την υποστήριξη των τοπικών συστημάτων υγείας και τη διδασκαλία, ενώ λιγότεροι άνδρες εισέρχονται στην ιεροσύνη στα περισσότερα μέρη.
«Η Εκκλησία έχει ήδη αλλάξει», δήλωσε η Pavone. «Και η Εκκλησία πρέπει να συμβαδίσει με αυτή την πραγματικότητα».
