Σε καθεστώς αυξημένης επιφυλακής βρίσκονται οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις αυτή την εβδομάδα, καθώς οι Βρυξέλλες ετοιμάζονται να ανοίξουν δύο παράλληλα μέτωπα: αφενός την απάντηση στο αίτημα 12 κρατών-μελών –ανάμεσά τους και η Ελλάδα– για την ενεργοποίηση της ρήτρας διαφυγής στις αμυντικές δαπάνες και αφετέρου την οριστική τοποθέτηση της Κομισιόν για τη λήξη του Ταμείου Ανάκαμψης το καλοκαίρι του 2026.
Πρόκειται για αποφάσεις με άμεσο αντίκτυπο στην κατανομή των κονδυλίων, στον δημοσιονομικό σχεδιασμό των κρατών αλλά και στη συζήτηση που έχει ήδη ξεκινήσει για το μέλλον των ευρωπαϊκών εργαλείων στήριξης.
Η ελληνική κυβέρνηση, σε συνεννόηση με άλλες χώρες που αντιμετωπίζουν αυξημένες αμυντικές δαπάνες, έχει ζητήσει να εξαιρεθούν τα συγκεκριμένα κονδύλια από τα όρια αύξησης των δημόσιων δαπανών όπως προβλέπονται στο νέο ευρωπαϊκό δημοσιονομικό πλαίσιο. Το κρίσιμο τεχνικό σημείο αφορά το «έτος βάσης» με βάση το οποίο θα υπολογίζεται η επιτρεπόμενη ετήσια αύξηση, η οποία δεν μπορεί να ξεπερνά το 1,5% του ΑΕΠ.
Ο αρχικός σχεδιασμός της Κομισιόν προέβλεπε το 2021, έτος κατά το οποίο οι ελληνικές αμυντικές δαπάνες είχαν εκτιναχθεί στο 2,7% του ΑΕΠ, επίπεδο ιδιαίτερα υψηλό λόγω εξοπλιστικών αναγκών και γεωπολιτικών πιέσεων. Αν παρέμενε αυτή η χρονιά ως έτος αναφοράς, το περιθώριο επιπλέον δαπανών για τα επόμενα χρόνια θα ήταν σχεδόν μηδενικό, στερώντας από τον προϋπολογισμό σημαντική ευελιξία σε μια περίοδο αυξημένων γεωπολιτικών αβεβαιοτήτων.
Στο παρασκήνιο των διαπραγματεύσεων, η Ελλάδα έχει επιχειρήσει να αναδείξει τη διαχρονικά σταθερή και προβλέψιμη στάση της στα δημοσιονομικά, επιτυγχάνοντας υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα και διατηρώντας τον ρυθμό ανάπτυξης σε θετική πορεία. Σύμφωνα με πληροφορίες, οι πιθανότητες η Κομισιόν να αποδεχθεί ως έτος βάσης το 2024 –όταν οι αμυντικές δαπάνες ήταν στο 2,2% του ΑΕΠ– είναι πλέον αυξημένες. Αν αυτό επιβεβαιωθεί στην ανακοίνωση της Τετάρτης, τότε για το 2026 διαμορφώνεται πρόσθετος δημοσιονομικός χώρος της τάξης των 500 εκατ. ευρώ, καθώς η χώρα θα μπορεί να αυξήσει περαιτέρω τις αμυντικές της δαπάνες χωρίς να παραβιάζει τα νέα όρια.
Το δεύτερο μέτωπο που ανοίγει την ίδια ημέρα αφορά το Ταμείο Ανάκαμψης, με την Κομισιόν να στέλνει σαφές μήνυμα πως η λήξη του προγράμματος θα παραμείνει στις 31 Αυγούστου 2026 και δεν θα υπάρξει καμία επίσημη παράταση. Η απόφαση αυτή, έχει ήδη προκαλέσει αντιδράσεις σε κράτη-μέλη που εμφανίζουν μεγάλες καθυστερήσεις στην υλοποίηση των έργων και στην απορρόφηση των πόρων. Η Κομισιόν αναμένεται να ξεκαθαρίσει ότι δεν υπάρχει νομικό υπόβαθρο για επέκταση της διάρκειας ισχύος του μηχανισμού πέραν της προβλεπόμενης ημερομηνίας, παρά τις πιέσεις από πλευράς Ιταλίας, Ισπανίας, Πορτογαλίας και Πολωνίας.
Σε μια προσπάθεια εξισορρόπησης της πίεσης, η Επιτροπή σχεδιάζει να δώσει μεγαλύτερη ευελιξία εντός του ισχύοντος πλαισίου: ταχύτερη αξιολόγηση των αιτημάτων, παράταση στη φάση απόδειξης επίτευξης οροσήμων και πιθανή αναπροσαρμογή του τρόπου ελέγχου, χωρίς να τροποποιηθούν οι βασικοί κανόνες. Το μήνυμα, πάντως, είναι σαφές: οι καθυστερήσεις δεν θα μεταφραστούν σε παράταση του χρονοδιαγράμματος.
Για την Ελλάδα, που βρίσκεται στις πρώτες θέσεις των χωρών-μελών σε επίπεδο εκταμιεύσεων, η πίεση μετατοπίζεται πλέον στην επιτάχυνση της υλοποίησης. Το αναθεωρημένο σχέδιο «Ελλάδα 2.0» έχει ήδη υποβληθεί από τις αρχές Μαΐου και αναμένεται να εγκριθεί εντός του Ιουνίου. Αμέσως μετά θα κατατεθεί και το αίτημα για την έκτη δόση, ύψους 3,9 δισ. ευρώ, το οποίο περιλαμβάνει τόσο επιχορηγήσεις όσο και δανειακή χρηματοδότηση.
Στόχος της κυβέρνησης είναι να τηρηθεί απαρέγκλιτα το χρονοδιάγραμμα, καθώς η έγκαιρη απορρόφηση αποτελεί και το κριτήριο για την ενεργοποίηση μελλοντικών ενισχύσεων, είτε από τα υπόλοιπα του REPowerEU είτε από τον νέο προϋπολογισμό της Ε.Ε. μετά το 2027.
