Κρυπτονομίσματα: Eπανάσταση, φούσκα ή το μέλλον που δεν περιμένει;

AΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ:

Για κάποιους είναι μια αδιανόητη επανάσταση, που υπόσχεται να μας απελευθερώσει από την εξουσία των κεντρικών αρχών. Για ορισμένους είναι μια πυραμίδα, ένα σχήμα Πόντσι, που κάποια στιγμή θα καταρρεύσει. Και για άλλους ένα τεράστιο χρυσωρυχείο που απλώς δεν το έχουν «μυριστεί» οι πολλοί. Πάντως, για τους περισσότερους Έλληνες η λέξη «κρυπτονόμισμα» ισοδυναμεί με ένα ταξίδι στο άγνωστο, μια μαύρη τρύπα της διεθνούς επικαιρότητας για την οποία ακούμε τόσα, αλλά επί της ουσίας δεν ξέρουμε τίποτα. Όχι πολύ περίεργο, αν αναλογιστεί κανείς ότι σύμφωνα με μια πρόσφατη καταμέτρηση μόλις 200 χιλιάδες άνθρωποι φέρεται να έχουν στην κατοχή τους Bitcoins στη χώρα μας.

Δεν χρειάζεται να έχει κανείς ιδιαίτερη διορατικότητα για να αντιληφθεί ότι πολύ σύντομα, μέσα στην επόμενη δεκαετία δηλαδή, όλες μας οι συναλλαγές θα γίνονται αποκλειστικά ψηφιακά. Όπως πολλά άλλα, έτσι και το χρήμα θα έχει μόνο, ή έστω κυρίως, ψηφιακή μορφή. Η διαδικασία δεν είναι κάτι καινούργιο και βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη –καθώς επιταχύνθηκε από την πανδημία–, με τη διαφορά ότι οι πρωτοπόροι αυτής της προόδου ήταν αληθινοί επαναστάτες, ένα είδος χάκερ των χρηματοοικονομικών. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Εδώ και λίγα χρόνια κάποιοι πρωτοπόροι έχουν βαλθεί να ταρακουνήσουν τα νερά των χρηματοοικονομικών και να δημιουργήσουν έναν κερδοσκοπικό πυρετό, φτιάχνοντας από το μηδέν ένα καινούργιο, ψηφιακό νόμισμα. Από το 2008, που έκανε την πρώτη του εμφάνιση, έως σήμερα, το Bitcoin, το πρώτο αξιοπρόσεκτο κρυπτονόμισμα στον κόσμο, έχει ξεκινήσει μια πραγματική επανάσταση. «Ό,τι έκανε το διαδίκτυο στο χαρτί, θα το κάνει το Bitcoin στο δολάριο», όπως είπε σε ανύποπτο χρόνο ο επενδυτής Τιμ Ντρέιπερ.

Tα ψηφιακά νομίσματα ήρθαν για να μείνουν

Η τεχνολογία που το στηρίζει, το Blockchain, απειλεί καθιερωμένα μοντέλα και υπόσχεται σοβαρά οφέλη για όλους. H νέα αυτή τεχνολογία έχει κομίσει υποσχέσεις για αυτοοργάνωση παντού, μέσω νέων τρόπων δικτυωμένης οργάνωσης, όπως είναι οι Αυτόνομοι Αποκεντρωμένοι Οργανισμοί (DAO), το εμπόριο των NFTs (Non Fungible Tokens), οι χρηματοδοτήσεις μέσω tokens, τα έξυπνα συμβόλαια και το ευρύτερο web3. Όσο επεκτείνεται όμως η χρήση της κι όσο περισσότεροι άνθρωποι αναλαμβάνουν τις διακινδυνεύσεις της, τόσο πληθαίνουν οι προκλήσεις, τα σκάνδαλα και οι εκκλήσεις για μια ριζική θεώρηση και ρύθμιση του νέου τρόπου οργάνωσης των ψηφιακών χρηματοοικονομικών. Επειδή εδώ μιλάμε κυρίως για έναν παγκόσμιο τύπο νομίσματος, η κυριαρχία ή η κατάρρευση του οποίου μπορεί να επιφέρει τεράστια αναστάτωση στον κόσμο, πρέπει να είμαστε πάρα πολύ προσεκτικοί όλοι. Δεδομένου ότι αυτή τη στιγμή συνολικά διακινούνται 2,5 τρισ. δολάρια σε κρυπτοαξίες και νομίσματα, το ρίσκο είναι μεγάλο. Διακυβεύονται πραγματικές ανθρώπινες περιουσίες, γεωπολιτικοί συσχετισμοί και παγκόσμιες οικονομικές ισορροπίες. Ωστόσο, μπορεί στον καθημερινό κόσμο να κυριαρχούν η υπερβολική αισιοδοξία, η σύγχυση και η απροσδιοριστία, αλλά στους κύκλους των πιο ειδικών ξεκαθαρίζει το τοπίο μιας αντίθεσης: από τη μια οι ασύντακτοι οπαδοί ενός αρρύθμιστου επαναστατικού εργαλείου κι από την άλλη οι συστημικοί παίκτες που επιχειρούν να προσεταιριστούν την επανάσταση και να την κάνουν mainstream. Η ένταση επιβεβαιώνει ότι εδώ βρισκόμαστε μπροστά σε κάτι πολύ μεγάλο.

Τι είναι ένα κρυπτονόμισμα;

Ας υποθέσουμε ότι θέλετε να δημιουργήσετε από το μηδέν ένα κανονικό, αλλά άυλο, νόμισμα. Μη με ρωτάτε γιατί μπορεί να έχετε μια τέτοια επιθυμία. Ας πούμε ότι έχετε τις πιο αγνές προθέσεις, ένα ελευθεριακό όραμα π.χ. Θέλετε να απελευθερώσετε τον κόσμο από τις τράπεζες, τους γραφειοκρατικούς μηχανισμούς και τις προμήθειές τους, και θέλετε να βγάλετε από τη μέση τις κυβερνήσεις και τους ενοχλητικούς τους νόμους. Θέλετε ταυτόχρονα το νόμισμά σας να είναι φορητό κι ανταλλάξιμο, να είναι ανθεκτικό στον χρόνο, στιβαρό, ασφαλές αλλά και σπάνιο, και το κυριότερο, να εξασφαλίζει την ανωνυμία των συναλλαγών. Στην ουσία, θέλετε να φτιάξετε «μετρητά για την ηλεκτρονική εποχή». Δεν έχετε τίποτα να χάσετε παρά τις αλυσίδες σας κι έτσι επινοείτε ένα ψηφιακό πρωτόκολλο. Για να το κάνετε αυτό βέβαια, θα πρέπει να ξέρετε καλά μαθηματικά, καλά οικονομικά και καλό προγραμματισμό, και να έχετε πρόσβαση σε δυνατούς υπολογιστές και σε φθηνό ρεύμα. Η απελευθέρωση από τα δεσμά των διαμεσολαβητών μπορεί να είναι εύκολη στα λόγια, αλλά στην πράξη αποδεικνύεται δουλειά για ιδιοφυΐες.

Η πρώτη σοβαρή απόπειρα δημιουργίας κρυπτονομίσματος έγινε το 2008 από μία ή περισσότερες ιδιοφυΐες που κρύβονται πίσω από το ψευδώνυμο Σατόσι Νακαμότο. Ο συγγραφέας του βιβλίου Digital Gold, The untold story of Bitcoin, Ναθάνιελ Πόπερ, λέει ότι ο Νακαμότο είναι πιθανώς ο Νικ Ζάμπο, ένας προγραμματιστής που έφτιαξε τον πρόγονο του Bitcoin, το Bit Gold. Ένας άλλος τύπος, ο Αυστραλός Κρεγκ Ράιτ, υποστηρίζει εδώ και χρόνια ότι είναι ο Σατόσι. Αυτόν τον καιρό διεξάγεται μια δίκη η οποία θα μπορούσε να αποδείξει τους ισχυρισμούς του, αλλά κατά πολλούς είναι αδύνατο, καθώς ο άνθρωπος αυτός δεν έχει κατορθώσει να πείσει με τεκμήρια τον ισχυρισμό του. Όποιος κι αν κρύβεται πίσω από το ψευδώνυμο, σήμερα είναι πολύ πλούσιος. Τι το σπουδαίο έκανε; Θέλοντας να δημιουργήσει ένα άυλο νόμισμα, αποκεντρωμένο, ασφαλές, σπάνιο και ιδιωτικό, επινόησε μια κρυπτογραφημένη διαδικασία η οποία υποκαθιστά τον εγγυητή των συναλλαγών, εν προκειμένω την τράπεζα. Έγραψε ένα white paper, το διακίνησε στη mailing list των φίλων της κρυπτογραφίας και εγένετο… Bitcoin. Τόσο απλά. Άλλοι καθόμαστε και γράφουμε χιλιάδες λέξεις καθημερινά, μήπως κι επηρεάσουμε έναν ή δύο ανθρώπους το πολύ, κι ο Σατόσι Νακαμότο, με εννέα μόλις σελίδες ξεκίνησε μια κανονική επανάσταση. Ας προλάβω τους πιο σκεπτικούς ή τους ξεκάθαρα αρνητικούς: μπορεί να θεωρείτε προβληματικό το Bitcoin, αλλά την τεχνολογία που το υποστηρίζει, το Blockchain, είναι αδύνατο να την αγνοήσετε. Εκεί έγκειται, κατά πολλούς, και η μεγάλη καινοτομία του Νακαμότο.

Γιατί μιλάμε για επανάσταση;

Η μεγάλη καινοτομία του Blockchain είναι ότι ως τεχνολογική υποδομή θα μπορούσε να πιστοποιήσει ψηφιακά οποιαδήποτε μορφή συναλλαγής, περιουσιακού στοιχείου ή εργασίας. Ο συγγραφέας του βιβλίου Blockchain Revolution, How the technology behind Bitcoin is changing money, business and the world, Νταν Τάπσκοτ, μιλάει για ένα «πρωτόκολλο εμπιστοσύνης» το οποίο χαρακτηρίζεται από ειλικρίνεια, διαφάνεια και λογοδοσία. Άλλοι ονομάζουν το Blockchain μια «μηχανή αλήθειας». Φανταστείτε ένα ψηφιακό κατάστιχο το οποίο δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ή να χακαριστεί και δεν μπορεί να ελεγχθεί ή να μοχλευθεί από κανέναν μεμονωμένα, γιατί τα αρχεία του είναι διαρκώς δημόσια, γιατί οι εγγραφές είναι διανεμημένες σε όλο το δίκτυο και γιατί η λειτουργία του είναι κρυπτογραφημένη. Για τον Τάπσκοτ, το Bitcoin είναι μια πρώτη εφαρμογή της τεχνολογίας του Blockchain, όπως ήταν το email για το διαδίκτυο. Θα ακολουθήσουν πολλές άλλες. «Το Bitcoin είναι η κορυφή του παγόβουνου ενός πολύ μεγαλύτερου πράγματος», γράφει χαρακτηριστικά. Είναι ενδεικτικό ότι πάνω στην τεχνολογία του Νακαμότο βασίζονται χιλιάδες κρυπτονομίσματα, τα οποία πωλούνται από μερικά σεντς έως πολλές δεκάδες χιλιάδες ευρώ το καθένα. Το Bitcoin είναι μακράν το πιο επιτυχημένο και ακολουθούν το Ethereum, το Binance Coin, το Tether και το Solana. Μιλάμε για μια κανονική «άνοιξη» του crypto.

Το Bitcoin λέγεται και ψηφιακός χρυσός για ευνόητους λόγους. Είναι ένα νόμισμα με πεπερασμένη ποσότητα. Όταν θα δημιουργηθούν 21 εκατομμύρια νομίσματα, η παραγωγή του θα σταματήσει, γιατί έτσι αποφάσισε ο δημιουργός του. Επιπλέον το Bitcoin, όπως και ο χρυσός, χρειάζεται να εξορυχθεί, να γίνει δηλαδή το λεγόμενο mining –μια ιδιαίτερα ενεργοβόρος δραστηριότητα– προκειμένου να παραχθεί. «Είναι αδύνατο να παραχαραχθεί και για την ασφάλειά του δεν χρειάζονται ένοπλοι φύλακες, αλλά κάποιες μαθηματικές φόρμουλες», γράφει ο Πόπερ. Και βασίζεται σε ανοιχτό λογισμικό, δηλαδή η λειτουργία του είναι έκθετη και διάφανη σε όλους.

Οι θεωρητικές βάσεις των crypto

Ο συγγραφέας του βιβλίου Cryptocurrency, How digital money could transform finance, Τζιάν Βολπιτσέλι, γράφει ότι κατά βάση το Bitcoin «ξεκίνησε ως ένα πολιτικό πρότζεκτ». Αναζητώ τον Μιχάλη Μπλέτσα, διευθυντή Πληροφορικής του MIT Media Lab, ο οποίος μου εξηγεί ότι πράγματι, όταν εμφανίζονται για πρώτη φορά τα κρυπτονομίσματα, από πίσω υπάρχουν άνθρωποι με ισχυρά ιδεολογικά κίνητρα. Το 1992, μια χούφτα οπαδών της κρυπτογραφίας (οι επονομαζόμενοι «Cypherpunks») από το Σαν Φρανσίσκο ξεκινούν μια mailing list, οι αποδέκτες της οποίας θα γίνουν οι προάγγελοι της κρυπτοεπανάστασης. Είναι όλοι τους πεπεισμένοι ότι «το διαδίκτυο θα γίνει ένας χώρος ελευθερίας, αυτονομίας και σύνδεσης, ένας χώρος όπου η γνώση θα μεταφέρεται ανεμπόδιστα». «Ωστόσο», γράφει ο Βολπιτσέλι, «η απειλή αυτού του ειδυλλιακού τοπίου ήταν οι κυβερνήσεις, οι οποίες θα θελήσουν να ρυθμίσουν το διαδίκτυο, να κατασκοπεύσουν τους χρήστες και να επιβάλουν ένα παγκόσμιο πανοπτικό». Ο  Έρικ Χιουζ, ιδρυτικό μέλος της ομάδας, ξεκινά το Μανιφέστο των πανκ της κρυπτογραφίας γράφοντας: «Η ιδιωτικότητα είναι απαραίτητη για μια ανοιχτή κοινωνία στην ψηφιακή εποχή. Η ιδιωτικότητα δεν είναι μυστικότητα».

Ο Τίμοθι Μέι, ένα ακόμα μέλος της ομάδας, γράφει το Μανιφέστο της κρυπτοαναρχίας: «Ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από τον σύγχρονο κόσμο, το φάντασμα της κρυπτοαναρχίας.

Η τεχνολογία των υπολογιστών ετοιμάζεται να δώσει σε όλους μας τη δυνατότητα να επικοινωνούμε και να αλληλεπιδρούμε με έναν εντελώς ανώνυμο τρόπο». Και τελειώνει: «Ξεσηκωθείτε, δεν έχετε να χάσετε τίποτα παρά τα συρματοπλέγματά σας!». Και κάπως έτσι, πάνω στην κρυπτογραφία ως λύση του προβλήματος της ιδιωτικότητας και της ανωνυμίας, μπαίνουν τα θεμέλια της επανάστασης ενάντια στους διαμεσολαβητές και στις κεντρικές αρχές, που ξεκίνησε ο μυστηριώδης Σατόσι Νακαμότο.

Το μεγάλο εμπόδιο που συνάντησε η κατασκευή των ψηφιακών νομισμάτων ήταν το πρόβλημα του «διπλού ξοδέματος». Αν το νόμισμά μου είναι ένα αρχείο, γιατί να μην το αντιγράψω όσες φορές θέλω, ξοδεύοντάς το ξανά και ξανά; Στον παραδοσιακό κόσμο, τη λύση δίνουν τα κράτη και οι τράπεζες. Είναι κεντρικές αρχές και μεσάζοντες που εγγυώνται τη μοναδικότητα των νομισμάτων και την ασφάλεια των συναλλαγών. Εδώ οι οπαδοί της κρυπτογραφίας έχουν να προτείνουν ένα αποκεντρωμένο μοντέλο, όπου εμπιστεύεσαι το δίκτυο και όχι τους κάθε λογής εγγυητές, είτε αυτοί είναι εταιρικοί είτε κυβερνητικοί. «Η εμπιστοσύνη γίνεται διανεμόμενη», γράφει η Ρέιτσελ Μπότσμαν στο Who can you trust? How technology brought us together and why it could drive us apart, «κι αυτό επιφέρει αλλαγές στα πάντα».

Το προφίλ των κρυπτοκατόχων

Ωστόσο είμαστε ακόμα στην αρχή. «Το 2021 ήταν πολύ σημαντική χρονιά για τα κρυπτονομίσματα», γράφει η Ράιαν Χάιρ στο Next Advisor. «Το Bitcoin έσπαγε το ένα ρεκόρ μετά το άλλο, οι ρυθμιστικές αρχές ανά τον κόσμο ασχολήθηκαν μαζί του και πολλοί περισσότεροι θεσμικοί επενδυτές μπήκαν στο παιχνίδι». Η λέξη «crypto» ακούγεται όλο και περισσότερο σε ιδιωτικές και δημόσιες συζητήσεις, κι όχι μόνο στους χρηματοοικονομικούς κύκλους των DeFi (Αποκεντρωμένα χρηματοοικονομικά).

Η επικαιρότητα βρίθει νέων ειδήσεων για τα νομίσματα, και καινούργια πράγματα εμφανίζονται καθημερινά: το Ελ Σαλβαδόρ κάνει το Bitcoin επίσημο νόμισμά του, η Κίνα απαγορεύει την εξόρυξη και τις συναλλαγές με crypto, ενώ διάφορα κρυπτοσκάνδαλα ξεσπούν διαρκώς εδώ κι εκεί. Η δομική αστάθεια της τιμής του Bitcoin είναι μονίμως στο μικροσκόπιο των Μέσων όλου του πλανήτη. Τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, ένα Bitcoin κοστίζει 51 χιλιάδες ευρώ. Την 1η Ιανουαρίου του 2021, άξιζε 24 χιλιάδες ευρώ.

Κρυπτονομίσματα στην Ελλάδα

Πού βρίσκεται η Ελλάδα μέσα σε όλο αυτό το ταραγμένο περιβάλλον; Η Chainanalysis, μια εταιρεία που αναλύει τάσεις στα κρυπτονομίσματα και στο Βlockchain, κατατάσσει στον σχετικό δείκτη υιοθέτησης των DeFi την Ελλάδα στην 45η θέση, σε σύνολο 144 χωρών. Πρώτες είναι οι ΗΠΑ, ακολουθούν το Βιετνάμ, η Ταϊλάνδη, η Κίνα και το Ηνωμένο Βασίλειο. Στον δείκτη υιοθέτησης των κρυπτονομισμάτων, πρώτο είναι το Βιετνάμ και ακολουθούν η Ινδία, το Πακιστάν και η Ουκρανία, ενώ η Ελλάδα είναι στην 91η θέση, σε σύνολο 157 χωρών. Σύμφωνα με την BrokerChooser, στην Ελλάδα έχουν κρυπτονομίσματα 194.860 άνθρωποι, το 1,87% του πληθυσμού δηλαδή, τη στιγμή που στην Ουκρανία έχει κρυπτονομίσματα το 12,73% του πληθυσμού. Δεν έχουμε έρευνες για το προφίλ των Ελλήνων που έχουν crypto, αλλά μπορούμε να βασιστούμε στην έρευνα της Gemini, η οποία, ερευνώντας το προφίλ όσων έχουν κρυπτονομίσματα στις ΗΠΑ, βρήκε ότι ο μέσος κάτοχός τους είναι ένας άνδρας 38 ετών ο οποίος κερδίζει 111 χιλιάδες δολάρια τον χρόνο. Το ενδιαφέρον είναι ότι η συντριπτική πλειονότητα (σχεδόν οι 7 στους 10) των κρυπτοκατόχων μπήκε στο παιχνίδι τα τελευταία δύο χρόνια. Όπως όλες οι επαναστάσεις, έτσι και η επανάσταση των κρυπτονομισμάτων φέρει εντός της όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης προσωπικότητας. Για να δούμε καλύτερα τη μεγάλη εικόνα, κατέταξα τους ανθρώπους που ασχολούνται με τα κρυπτονομίσματα σε πέντε κατηγορίες, οι οποίες συχνά διαπλέκονται και συνομιλούν μεταξύ τους.

Με απλά λόγια

→ Τι είναι το Bitcoin; είναι ένας κώδικας, ένα αρχείο που φυλάσσεται σε υπολογιστές και δεν μπορεί να αμφισβητηθεί.
→ Πώς μπορεί να αποκτήσει κανείς Bitcoins; Μπαίνοντας στο διαδίκτυο σε ένα ανταλλακτήριο τύπου Coinbase ή και σε ένα ειδικό φυσικό ATM. Μπορεί ο οποιοσδήποτε να αγοράσει μια υποδιαίρεση της αξίας του νομίσματος. Στις συναλλαγές υπάρχει πάντα προμήθεια.
→ Πού μπορείς να τα χρησιμοποιήσεις; Ελάχιστες επιχειρήσεις δέχονται πληρωμές σε Bitcoins. Κυρίως αποτελεί επενδυτικό προϊόν.
→ Ποιοι είναι οι miners και τι ακριβώς κάνουν; Τα Bitcoins παράγονται μέσα από μια υπολογιστική διαδικασία που ονομάζεται mining (εξόρυξη). Για να δημιουργηθεί ένα νέο Bitcoin πρέπει να λυθεί μια περίπλοκη εξίσωση. Οι miners έχουν τους υπολογιστές για να υποστηρίξουν αυτή τη διαδικασία.
→ Υπάρχουν πιστωτικές κάρτες που υποστηρίζουν τις συναλλαγές με κρυπτονομίσματα; Ναι. Τόσο η Visa όσο και η Mastercard έχουν ξεκινήσει προγράμματα διαλειτουργικότητας, έτσι ώστε να κάνουν οι πελάτες τους συναλλαγές με κρυπτονομίσματα.

Κρυπτονομίσματα → Οι ανθρωπότυποι μιας επανάστασης

Οι ιδεολόγοι

Μιλάω στο τηλέφωνο με έναν από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές του Bitcoin, τον Αργύρη Ξάφη ή αλλιώς «Πάτερ», όπως είναι γνωστός στην κοινότητα. «Αυτό που με ενδιαφέρει κυρίως είναι η αποκέντρωση», μου λέει ο γνωστός ηθοποιός και σκηνοθέτης, ο οποίος αυτόν τον καιρό παίζει στο θεατρικό έργο του Στέφανο Μασίνι Η τριλογία των Λήμαν Μπράδερς. «Αν δεν είσαι επενδυτής», λέει ο Ξάφης, «δεν υπάρχει κανένας λόγος να ψάχνεις πώς θα κάνεις επενδύσεις σε κρυπτονομίσματα». Η πιο συνηθισμένη ερώτηση που του κάνουν «είναι να τους πω πώς να μπουν μέσα», προσθέτει γελώντας. Ο Ξάφης ανήκει σαφέστατα στην κατηγορία εκείνων που βλέπουν στο Bitcoin μια απελευθερωτική δύναμη. Οι ιδεολόγοι αντιμετωπίζουν την τεχνολογία του Βlockchain ως μέσο κι όχι ως σκοπό. Φλερτάρουν με την κρυπτοαναρχία, γιατί θεωρούν ότι οι άνθρωποι μπορούν σε μεγάλο βαθμό να οργανώνονται μόνοι τους. Ο Ξάφης είναι μάλλον μετριοπαθής, καθώς μου λέει ότι δεν είναι αρνητικός απέναντι στη ρύθμιση του Bitcoin, αρκεί «να είναι οι σωστές ρυθμίσεις». Άλλοι ιδεολόγοι μπορούν να φτάσουν πολύ πιο μακριά. Στις ΗΠΑ, όπου και γεννήθηκε αυτή η τεχνολογία, το πολιτικό φάσμα όσων υποστηρίζουν το Bitcoin εκτείνεται από την άκρα Αριστερά και την αναρχία έως την ελευθεριακότητα και την άκρα Δεξιά. «Ο καθένας μπορεί να προβάλει πάνω του τη δική του ιδεολογία», μου λέει ο Ξάφης. Η μόνη συμβουλή που μπορεί να σας δώσει είναι να τοποθετήσετε ένα μικρό ποσό της τάξης των 10 με 20 ευρώ τον μήνα, με την προϋπόθεση ότι προηγουμένως θα ενημερωθείτε και θα διαβάσετε, γιατί κυκλοφορούν εκεί έξω πολλοί επιτήδειοι. Υποθέτω ότι οι ιδεολόγοι επιζητούν τη δημοφιλία –και όχι την κερδοσκοπία– του Bitcoin, γιατί απ’ αυτήν εξαρτάται το μέλλον της επανάστασης. «Μακροπρόθεσμα, η θεμελιώδης ποιότητα ενός επιτυχημένου χρήματος», γράφει ο Πόπερ, «δεν εξαρτάται από το ποιοι το χρησιμοποιούν –ούτε το πόσο φορητό ή πόσο διαρκεί στον χρόνο–, αλλά από τον αριθμό των ανθρώπων που το χρησιμοποιούν».

Οι οπορτουνιστές

ΑΝ ΑΝΑΖΗΤΗΣΕΙ κάποιος πληροφορίες στο διαδίκτυο για τα κρυπτονομίσματα, είναι πάρα πολύ πιθανό να πέσει πάνω σε απατεώνες και σε ανθρώπους που μεταδίδουν εντελώς αβάσιμες πληροφορίες. Όταν ένας τυχοδιώκτης ή ένας επιπόλαιος επενδυτής, ο οποίος είναι και χρηματοοικονομικά μη εγγράμματος, διαβάζει ότι ο δισεκατομμυριούχος επενδυτής Τιμ Ντρέιπερ προβλέπει ότι ως τις αρχές του 2023 το Bitcoin θα αγγίξει τις 250.000 δολάρια, λέτε να καθίσει ψύχραιμα να σταθμίσει τις πληροφορίες; Πόση αντίσταση να επιδείξει ένας απελπισμένος νέος όταν διαβάζει ότι ένας 35χρονος υπάλληλος αποθήκης ονόματι Ρομπ μόλις βγήκε στη σύνταξη, καθώς πόνταρε τις οικονομίες του –μερικές χιλιάδες ευρώ δηλαδή– σε ένα κρυπτονόμισμα ονόματι Shiba Inu (με σήμα το σκυλάκι) κι έγινε μέσα σε μία νύχτα εκατομμυριούχος; Πόσο ψύχραιμος μπορεί να παραμείνει κάποιος όταν βλέπει κορυφαία περιοδικά να διαφημίζουν ένα ανταλλακτήριο κρυπτονομισμάτων, το οποίο έδωσε πρόσφατα το όνομά του σ’ ένα γήπεδο στις ΗΠΑ; Όταν ο ηθοποιός Ματ Ντέιμον διαφημίζει το εν λόγω ανταλλακτήριο με τη ρωμαϊκή ρήση «Η τύχη ευνοεί τους τολμηρούς»; Μέσα στο ασύντακτο πλήθος των οπορτουνιστών υπάρχουν κερδοσκόποι, επενδυτές που παρακολουθούν συνέχεια τις τιμές των crypto στο χρηματιστήριο των αξιών τους, υπάρχουν τζογαδόροι, περίεργοι, και χαβαλέδες. Κάποιοι απ’ αυτούς αδιαφορούν για τις συνέπειες των πράξεών τους, άλλοι μεθούν απ’ την αδρεναλίνη και το ρίσκο, ενώ μερικοί έχουν υπερβολική εμπιστοσύνη στις ικανότητές τους. Ελάχιστοι θα διαβάσουν τα ψιλά γράμματα της διαφήμισης που λένε: «Πριν αποφασίσετε να χρησιμοποιήσετε κρυπτονομίσματα, σκεφτείτε πόσο ρίσκο μπορείτε να αναλάβετε».

Ανάμεσα σε όλους αυτούς είναι και πολλοί χάκερ, οι σύγχρονοι πορτοφολάδες, οι οποίοι βλέπουν συνωστισμό και μυρίζονται θύματα. Συζητάω με επενδυτές που έχουν στην κατοχή τους Bitcoins και θέλουν όλοι να διατηρήσουν την ανωνυμία τους, γιατί φοβούνται να δηλώσουν δημόσια ότι κατέχουν κρυπτονομίσματα. Το ψηφιακό νόμισμα είναι πολύ πιο εύκολο να χαθεί ή να κλαπεί. «Όταν έχεις 10 χιλιάδες στην τράπεζα, ακόμα κι όταν χάσεις το κινητό σου, την κάρτα σου ή τους κωδικούς σου, υπάρχουν πάντα τρόποι να μη χάσεις τα λεφτά σου», μου λέει ένας ανώνυμος επενδυτής. «Αν όμως χάσεις τους κωδικούς, όπως εκείνος ο προγραμματιστής το 2013 που έγινε πρωτοσέλιδο στις εφημερίδες, μπορεί να βρεθείς με μια περιουσία πεταμένη στα σκουπίδια. Είναι πολύ απλό· αν χάσεις τον κωδικό σου, έχασες τα λεφτά σου. Είναι 24 λέξεις. Κάποιοι τις κάνουν τατουάζ πάνω τους, άλλοι τις γράφουν πάνω σε τιτάνιο, είναι απίστευτα τα πράγματα που σκαρφίζεται ο κόσμος για να μη χάσει τους κωδικούς του». Ο Αργύρης Ξάφης δεν ενδιαφέρεται για τα πιθανά βραχυπρόθεσμα οφέλη και γι’ αυτό έχει θεσπίσει κάποιους κανόνες, ώστε, ακόμα κι αν θελήσει κάποιος να του πάρει τα κρυπτονομίσματα, να βρεθεί μπροστά σε αδιέξοδο. Η επένδυσή του αφορά το πολύ μακρινό μέλλον, κάνει δηλαδή HODL (με τον αναγραμματισμό του HOLD, που σημαίνει «κρατάω», περιγράφονται στην κοινότητα εκείνοι που κρατούν τα κρυπτονομίσματα και δεν υποκύπτουν στις διακυμάνσεις της τιμής τους). Συνολικά, η αθρόα εισροή οπορτουνιστών στα κρυπτονομίσματα αλλοιώνει τον επαναστατικό χαρακτήρα της τεχνολογίας και την οδηγεί ευκολότερα στα χέρια των mainstream παικτών ή, αλλιώς, στους σοβαρούς επενδυτές και στους θεσμικούς.

Οι σοβαροί

Ο Μπιλ Γκέιτς έχει δηλώσει ότι δεν επενδύει σε Bitcoins και ότι προτιμά να επενδύει σε εταιρείες που φτιάχνουν προϊόντα, όπως εμβόλια για την ελονοσία, για παράδειγμα. «Η σκέψη μου είναι ότι, αν δεν έχεις τόσα λεφτά όσα ο Έλον Μασκ, καλύτερα να προσέχεις», δήλωσε στο Bloomberg. Ο Μιχάλης Μπλέτσας μού λέει ότι πάνω από τους μισούς κατόχους Bitcoins είναι μεγάλοι, θεσμικοί επενδυτές, οι οποίοι μπορούν να μοχλεύουν και να ελέγχουν την τιμή του: μεγάλες επενδυτικές φίρμες, δισεκατομμυριούχοι και άνθρωποι που δεν έχουν να χάσουν πολλά ποντάροντας σε επισφαλή προϊόντα, κρατούν μεγάλες θέσεις κι επηρεάζουν ενεργά τόσο το παρόν όσο και το μέλλον του κρυπτονομίσματος.

Οι περισσότεροι σοβαροί αναλυτές λένε ότι οι άνθρωποι που επενδύουν σε Bitcoins δεν πρέπει να επηρεάζονται από την αστάθεια του νομίσματος. Ό,τι επενδύουν πρέπει να το ξεχνάνε. «Δεν θα πρότεινα σε κανέναν να παίξει τις αποταμιεύσεις του», μου λέει ένας άλλος ανώνυμος επενδυτής. «Αν θέλει να επενδύσει, θα πρέπει να επενδύσει χρήματα που δεν θα επηρεάσουν τη ζωή του αν τα χάσει».

Στην κατηγορία των σοβαρών είναι οι προμηθευτές των χρυσοθήρων, όλοι αυτοί που εκμεταλλεύονται τον ενθουσιασμό των οπορτουνιστών. Είναι όσοι τρέχουν να πουλήσουν τσάπες, προμήθειες κι εργαλεία στους χρυσοθήρες. Ορισμένοι έχουν σπεύσει να φτιάξουν εγκαίρως τα δικά τους ανταλλακτήρια, τα δικά τους ψηφιακά πορτοφόλια και νομίσματα, τα ATMs, τις εταιρείες συμβούλων, τα εξειδικευμένα μίντια και ζουν από τη δίψα των κερδοσκόπων. Είναι αυτοί που εκμεταλλεύονται τον πυρετό του ψηφιακού χρυσού, εξάγοντας κέρδος, παίρνοντας δηλαδή προμήθειες και συνδρομές από τη μάζα που έχει κολλήσει το μικρόβιό του. Το Bitcoin ξεκίνησε ως ένα περιθωριακό κίνημα ιδεολόγων, αλλά εξελίσσεται σε ένα μείζον επενδυτικό εργαλείο, του οποίου η εξουσία έχει κι αυτή την τάση να συγκεντρώνεται στα χέρια όλο και λιγότερων ανθρώπων. Απομακρύνεται τάχιστα από τις αρχικές επιδιώξεις του Νακαμότο, που το ήθελε νόμισμα για συναλλαγές, και γίνεται αντικείμενο επενδυτικής μανίας. Πολλοί μιλούν για φούσκα και Ολλανδικές Τουλίπες. «Είναι ειρωνικό», γράφουν οι συγγραφείς του βιβλίου Bubble or Revolution? The future of Bitcoin, Blockchains and Cryptocurrencies, «αλλά οι τεχνολογίες που σχεδιάστηκαν για να αποκεντρώσουν την εξουσία μοιάζει τώρα να δίνουν ακόμα περισσότερη εξουσία σε όσους έχουν ήδη πολύ απ’ αυτήν». Η επανάσταση των κρυπτονομισμάτων μοιάζει να ακολουθεί τάχιστα το μοτίβο όλων των μεγάλων τεχνολογικών και πολιτικών επαναστάσεων, από το περιθώριο στο mainstream και στην ενσωμάτωση.

Οι παραβατικοί

Όπως σε κάθε επανάσταση, στο εξεγερμένο πλήθος παρεισφρέουν πάντοτε και άνθρωποι που δεν έχουν καμία διάθεση να ακολουθήσουν τους κανόνες, που δεν έχουν καμία αξία και αρχή, παρά μόνο το βραχυπρόθεσμο κέρδος με οποιοδήποτε κόστος. Άνθρωποι που ρισκάρουν να βρεθούν ακόμα και στη φυλακή. Το Bitcoin έλαβε μεγάλη ώθηση στα πρώτα του βήματα από μια πλατφόρμα, τη Silk Road, η οποία δεχόταν πληρωμές σε κρυπτονόμισμα. Η ιστοσελίδα έγινε ένα ψηφιακό κατάστημα πώλησης ναρκωτικών κάθε είδους. Ο κάτοχός της, Ρος Ούλμπριχτ, θεωρούσε ότι οι συναλλαγές ήταν ανώνυμες, ενώ το ίδιο πίστευαν κι όλοι όσοι συναλλάσσονταν μαζί του. Τελικά το Bitcoin δεν είναι τόσο ανώνυμο όσο πίστευαν οι θιασώτες του. Ο Ούλμπριχτ συνελήφθη και είναι σήμερα στη φυλακή. Αντίθετα όμως με αυτό που θα περίμενε κάποιος για ένα έστω μερικώς ανώνυμο νόμισμα, στο Bitcoin δεν υπερισχύουν οι παραβατικοί. Ο Μπλέτσας επικαλείται μια σοβαρή έρευνα που λέει ότι μόνο το 3% του Bitcoin είναι «μαύρο». Προφανώς, το κρυπτονόμισμα είναι πολύ δελεαστικό για όσους φοροαποφεύγουν και όσους θέλουν να νομιμοποιήσουν κέρδη από παράνομες δραστηριότητες. Το κρυπτονόμισμα Monero είναι πιο ανώνυμο κι επιτρέπει αυτού του είδους τη δραστηριότητα. Επιπλέον, για 200 δολάρια μπορείς να προμηθευτείς μια πλαστή ψηφιακή ταυτότητα και να αρχίσεις να αγοράζεις κρυπτονομίσματα από τα ανταλλακτήρια. Τα νέα που έρχονται διαρκώς από την Άγρια Δύση των κρυπτονομισμάτων δείχνουν ότι οι απάτες είναι καθημερινό φαινόμενο. Εξάλλου και οι ίδιοι οι χάκερ που κάνουν επιθέσεις Ransomware, ζητούν τα λύτρα τους σε Bitcoins. Ωστόσο, η μεγάλη μάζα ρισκάρει με διαφορετικό τρόπο – εντός των ορίων.

Οι θεσμικοί

«Όπως όλες οι καινοτόμες τεχνολογίες», γράφει ο Τομ Στάντατζ στον Economist, «έτσι και τα κρυπτονομίσματα ενσωματώνονται, καθώς οι νομοθέτες κάνουν σκληρότερους τους κανόνες. Οι κεντρικές τράπεζες επίσης επιχειρούν να κυκλοφορήσουν τα δικά τους, κεντρικά ψηφιακά νομίσματα. Το αποτέλεσμα είναι μια μάχη ανάμεσα σε τρία μέρη που ερίζουν για το μέλλον των χρηματοοικονομικών: από τη μια πλευρά είναι το πλήθος των crypto-Βlockchain-Defi, από την άλλη οι πιο παραδοσιακές τεχνολογικές εταιρείες και τέλος είναι οι κεντρικές τράπεζες. Αυτή η μάχη θα ενταθεί μέσα στο 2022».

Η απαγόρευση της εξόρυξης Bitcoin στην Κίνα, για τον Μπλέτσα, είναι η απόδειξη ότι τα κρυπτονομίσματα δεν ελέγχονται, ενώ για τον Ξάφη, ήταν το καλύτερο stress test τους. «Δεδομένου ότι στην Κίνα γινόταν το 50% εξόρυξης των νέων Bitcoins, θα περίμενε κάποιος ότι μετά τη διακοπή θα υπήρχαν αναταράξεις. Και όμως, δεν συνέβη τίποτα. Αυτή είναι η απόδειξη της στιβαρότητας του Bitcoin», καταλήγει. Ο Μπλέτσας επιμένει να χαρακτηρίζει το Bitcoin μια πυραμίδα, χωρίς τον παραμικρό ενδοιασμό. Μιλάμε για μια μεγάλη μετατόπιση εξουσίας και δύναμης προς νέα χέρια. Κάτι αντίστοιχο έγινε και σε άλλες βιομηχανίες εξαιτίας του διαδικτύου. Όλοι, τράπεζες, κυβερνήσεις, επενδυτικές εταιρείες, τεχνολογικοί κολοσσοί, ερευνητικά ινστιτούτα, πανεπιστήμια και μέσα ενημέρωσης, παρακολουθούν στενά τα κρυπτονομίσματα και το Blockchain, προσπαθώντας να αποκωδικοποιήσουν τις αλλαγές και να τις επηρεάσουν. Υπάρχουν φυσικά και σοβαρές γεωπολιτικές διαστάσεις, καθώς ήδη η Κίνα έχει θέσει σε κυκλοφορία το δικό της ψηφιακό νόμισμα, ένα Ψηφιακό Νόμισμα Κεντρικής Τράπεζας (CBDC), το οποίο χρησιμοποιούν 140 εκατομμύρια άνθρωποι. Ο Ξάφης προβλέπει ότι στο μέλλον «θα υπάρξουν δύο κόσμοι, ένας απόλυτα ελεγχόμενος με CBDC κι ένας άλλος, αποκεντρωμένος». Κανείς δεν ξέρει αν και πότε θα σκάσει η φούσκα του Bitcoin και κανείς δεν ξέρει πώς θα κατορθώσει το παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα να επιβάλει τους κανόνες του πάνω στους επαναστάτες. Τα κρυπτονομίσματα, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, θα ελεγχθούν. Το σύστημα έχει πολλά να διδαχθεί και οι πολίτες είναι πιθανό να κερδίσουν έναν μεγαλύτερο έλεγχο στις συναλλαγές τους. Για να φτάσουμε όμως εκεί, θα χρειαστεί δυστυχώς πρώτα να χυθεί αρκετό αληθινό αίμα και θα επιβεβαιωθεί για ακόμα μία φορά πως «ό,τι λάμπει δεν είναι απαραίτητα χρυσός».

Εύα Καϊλή: «Ως Ευρώπη θα έπρεπε να δράσουμε… χθες»

Η ευρωβουλευτής Εύα Καϊλή, πρόεδρος της Επιτροπής για το Μέλλον της Επιστήμης και της Τεχνολογίας (STOA) της ΕΕ, μιλάει για το ρυθμιστικό πλαίσιο που επιχειρεί να θέσει η Ευρώπη.

Πώς θα περιγράφατε τη στάση σας απέναντι στα κρυπτονομίσματα; 
Εάν θέλουμε να θέσουμε τα οφέλη ενός ψηφιακού χρηματοοικονομικού τομέα στη διάθεση των καταναλωτών και των επιχειρήσεων της Ευρώπης και να μην επιτρέψουμε να μας υπερκεράσουν η Κίνα και η Αμερική, θα έπρεπε να δράσουμε… χθες. Αν ακούγεται γεωπολιτικό; Σωστά, έτσι είναι. Και δεν σας κρύβω την ανησυχία μου για το ενδεχόμενο μεγάλες ξένες εταιρείες ή μη δημοκρατικά καθεστώτα να γίνουν εκδότες ενός νομίσματος με παγκόσμια εμβέλεια. Αυτό θα ήταν απαράδεκτο, γιατί οι Ευρωπαίοι θα έχαναν ακόμα περισσότερο τον έλεγχο των προσωπικών τους δεδομένων συναλλαγών. Οραματίζομαι, λοιπόν, κάτι πολύ μεγαλύτερο από μια απλή αναδημιουργία του ευρώ σε ένα ψηφιακό καθολικό. Οραματίζομαι ένα δυνατό ψηφιακό ευρώ που θα το χρησιμοποιούμε ως χρήμα, ως χρυσό, ως μέσο αποθήκευσης αξίας, αλλά και ως μέσο για συλλογικές διαδικτυακές χρηματοδοτήσεις.

Πώς επιχειρεί η ΕΕ να ρυθμίσει το τοπίο των κρυπτονομισμάτων;
Στην Ευρώπη συζητάμε σήμερα δύο προτάσεις Κανονισμών: (α) τον Κανονισμό Markets in Crypto Assets (MiCA), ο οποίος καλύπτει τα κρυπτοστοιχεία που δεν εμπίπτουν στην υφιστάμενη νομοθεσία της ΕΕ για τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, καθώς και τα ψηφιακά κέρματα ηλεκτρονικού χρήματος (e-Μoney Τokens), και (β) τον Κανονισμό DLT Pilot Regime (DLT PRR), που προβλέπει τη δημιουργία του πρώτου ευρωπαϊκού πιλοτικού καθεστώτος (sandbox) για τις υποδομές αγορών που θα χρησιμοποιούν την τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού (DLT). Για τον τελευταίο κανονισμό, μάλιστα, είμαι εισηγήτρια εκ μέρους των Σοσιαλδημοκρατών. Πρόκειται για έναν σύνθετο κανονισμό, τα αποτελέσματα του οποίου απαιτούν εκτεταμένη συζήτηση, καθώς αναμένεται να αποτελέσει μέρος της στρατηγικής της ΕΕ για την ψηφιακή χρηματοδότηση και είναι πιθανό να επηρεάσει σημαντικά τη λειτουργία της αγοράς crypto στην ΕΕ. Από την άλλη πλευρά, ο Κανονισμός DLT PRR βρίσκεται στο τελευταίο στάδιο των διαπραγματεύσεων πριν από την υιοθέτησή του από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συμβούλιο. Αυτό που μένει είναι, με την ολοκλήρωση και την υιοθέτηση του Κανονισμού, να κινηθούν γρήγορα τα κράτη για την έναρξη λειτουργίας του πανευρωπαϊκού αυτού sandbox.

Τι θα μπορούσε να κάνει η Ελλάδα στην κατεύθυνση αυτή;
Η Ελλάδα θα μπορούσε να προετοιμάσει με ταχύτητα όλες τις απαραίτητες διαδικασίες ώστε οι αρμόδιες αρχές να είναι σε θέση να προχωρήσουν στην άμεση υλοποίηση του πιλοτικού καθεστώτος, προκειμένου να διευκολυνθούν αφενός οι επιχειρήσεις να αντλήσουν κεφάλαια μέσω της έκδοσης, π.χ., ομολόγων ή μετοχών με βάση την τεχνολογία DLT. Να μεταφερθεί δηλαδή άμεσα αυτό που δημιουργείται στην Ευρώπη τώρα και στην Ελλάδα, ώστε να χτιστεί ένα ισχυρό ρυθμιστικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, που θα αυξήσει τη ρευστότητα στην οικονομία μας και θα ενισχύει την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα και τελικά το εισόδημα των πολιτών μας με έναν εναλλακτικό τρόπο.