Μέσα σε ένα τριήμερο, τουλάχιστον τέσσερις ιστορίες βίας με θύτες ανηλίκους αποκαλύφθηκαν -μόνο στο λεκανοπέδιο Αττικής-, με πιο ανατριχιαστικό το περιστατικό ακραίου μπούλινγκ στο Αρσάκειο Ψυχικού, και τους ειδικούς να είναι πλέον σίγουροι πως βλέπουμε μόνο την κορυφή του παγόβουνου.
Βαριά η… σκιά της πανδημίας με αυξητικές τάσεις βίας στον φυσικό και τον διαδικτυακό κόσμο!
Μετά τις δικογραφίες που συντάχθηκαν για έξι μαθητές και τη σύλληψη τεσσάρων παιδιών που βασάνισαν με άγριο τρόπο συμμαθητή τους, ήρθαν στο φως της δημοσιότητας επιθέσεις από ανηλίκους σε ανηλίκους στο κέντρο της Κηφισιάς, στον Άγιο Δημήτριο και στη Νίκαια, ενώ λίγες εβδομάδες πριν ένας φοιτητής που ανήκει στη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα είχε πέσει θύμα ξυλοδαρμού κι εξύβρισης. Κοινός παρονομαστής των περιστατικών είναι ότι όλα βιντεοσκοπούνται, γιατί, σαν να μην έφτανε η άσκηση βίας, οι θύτες θέλουν κάθε φορά να κάνουν το «κατόρθωμά» τους… viral. Κάθε φορά που συμβαίνει ένα αντίστοιχο περιστατικό, διερωτόμαστε πώς είναι δυνατόν παιδιά και έφηβοι να κρύβουν τόση βία μέσα τους και πόση ζημιά τελικά μπορεί να τους έχει κάνει το Διαδίκτυο. Αυτού του είδους τα φαινόμενα μεταξύ ανηλίκων πύκνωσαν μετά την πανδημία, καθώς οι επιπτώσεις της προκάλεσαν δραματική αύξηση σε όλες τις μορφές βίας στον φυσικό και τον διαδικτυακό κόσμο. Όπως επισημαίνει η Άρτεμις Τσίτσικα, αναπληρώτρια Καθηγήτρια Παιδιατρικής – Εφηβικής Ιατρικής ΕΚΠΑ, Επιστ. Υπεύθυνος Προγραμμάτων «φιλικών» για εφήβους/νέους ΠΟΥ ΕΚΠΑ & Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής: «Η κοινωνική και οικονομική κρίση των τελευταίων ετών διατάραξε την οικογενειακή λειτουργικότητα, ωθώντας τα Ελληνόπουλα στη βία. Στην αύξηση του φαινομένου συνέβαλαν η υπερέκθεση των μαθητών σε ερεθίσματα ρητορικής μίσους στο Διαδίκτυο και το έλλειμμα εκπαίδευσης στην ψυχική ανθεκτικότητα στο σχολείο».
Όπως χαρακτηριστικά λέει ο Π.Ρ., 15 ετών, «η βία είναι η μόνη λύση». Ο Ρ.Γ., 16 ετών, προσθέτει με μηδενιστική διάθεση: «Ο πλανήτης είναι ετοιμοθάνατος. Δεν βλέπω το μέλλον – υπάρχει μόνο το σήμερα», ενώ ο 14χρονος Σ.Β. αναφέρει πως: «Το Διαδίκτυο μου προσφέρει θαλπωρή, που δεν βρίσκω εκεί έξω».
Η έρευνα «Τι συμβαίνει στην εφηβεία» του προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών «Στρατηγικές Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας» της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, που διενεργήθηκε στα χρόνια της πανδημίας, αποκαλύπτει ότι διπλασιάστηκαν τα ποσοστά εκφοβισμού στον φυσικό και διαδικτυακό κόσμο, με συνέπεια ένα στα δύο παιδιά να πέφτει θύμα e-εκφοβισμού.
Είναι γεγονός ότι τα παιδιά και οι έφηβοι δέχονται ποικιλία ερεθισμάτων μέσω της ειδησεογραφίας και των κοινωνικών δικτύων, τα οποία δεν είναι κατάλληλα για την ηλικία τους και λόγω επαναληψιμότητας απενοχοποιούνται.
Βίαιες συμπεριφορές, λεκτικές επιθέσεις, σεξουαλικές παρεκτροπές και σοκαριστικά γεγονότα αρχικά προκαλούν έκπληξη και τραύμα. Ωστόσο, σταδιακά μπορεί να προκύψει εξοικείωση με τη βία και οι εικόνες αυτές δεν προκαλούν πια εντύπωση. Ως αποτέλεσμα είναι η έκφραση των παιδιών που εκτίθενται σε βία με ανάλογο τρόπο, καλλιεργείται δηλαδή μια «κουλτούρα» βίαιων αντιδράσεων χωρίς επιπτώσεις και αρνητικό πρόσημο, ιδιαίτερα εάν υπάρχει σημαντικό γονεϊκό έλλειμμα.
Το αναπτυξιακό υπόβαθρο της εφηβικής ηλικίας χαρακτηρίζει τη συμπεριφορά της ηλικιακής αυτής περιόδου. Συγκεκριμένα η περιοχή του εγκεφάλου που σχετίζεται με την κριτική σκέψη, τη λογική και τη λήψη αποφάσεων δεν έχει ακόμη πλήρως αναπτυχθεί, ενώ το κέντρο της παρόρμησης, του συναισθήματος και της αυθόρμητης συμπεριφοράς είναι σε πλήρη ανάπτυξη. Συνεπώς, λόγω της ανωτέρω ιδιαίτερης συνθήκης, αλλά και της διαφορετικής ανταπόκρισης των συστημάτων ανταμοιβής που κατά τη φάση αυτή απαιτούν έντονες και βραχυπρόθεσμες αμοιβές για να προκύψει ευφορία, οι νέοι μπορεί να εκφράζονται ακραία, να ρισκάρουν ή να δρουν χωρίς να σκέφτονται.
Επίσης, λόγω της ανάγκης τους να αυτονομηθούν και να είναι αποδεκτοί από την ομάδα των συνομηλίκων, θέλουν να εντυπωσιάσουν ή να μιμηθούν συμπεριφορές χωρίς να σκέφτονται τις συνέπειες. Αν και νοητικά είναι απόλυτα επαρκείς (η νοημοσύνη τους είναι ανάλογη ή και υψηλότερη ορισμένων ενηλίκων), οι πράξεις τους μπορεί να ενέχουν βία και να εκθέτουν τον εαυτό τους ή άλλους σε κίνδυνο.
Η επιθετικότητα στον φυσικό κόσμο εκφράζεται με φυσική βία, λεκτική επίθεση, διάδοση ψεμάτων ή φημών, ρητορική μίσους ή περιθωριοποίηση. Στην ψηφιακή ζωή η βία αφορά τον εκφοβισμό, τη χρήση προσωπικών δεδομένων και φωτογραφιών χωρίς άδεια και την αποπλάνηση με στόχο την εκμετάλλευση με διάφορους τρόπους. Τα αγόρια συνήθως εμπλέκονται σε πιο άμεσες μορφές βίας, όπως η σωματική και λεκτική βία, ενώ τα κορίτσια χρησιμοποιούν τον αποκλεισμό από την παρέα, τον στιγματισμό και τη συκοφαντία.
Οι νέοι είναι «άγραφο χαρτί» και οι συμπεριφορές τους εκφράζουν την κοινωνία ως μέλη της οποίας ζουν και αναπτύσσονται. Λόγω των αναπτυξιακών χαρακτηριστικών και των περιβαλλοντικών παραγόντων της σύγχρονης πραγματικότητας, οι εκφράσεις βίας έχουν ιδιαίτερη ένταση και επηρεάζουν την παιδεία και την κουλτούρα τους.
Στην άλλη όψη του ίδιου νομίσματος, οι νέοι έχουν τη δύναμη να αντιστέκονται στην αδικία, να επαναστατούν, να υπερασπίζονται με θυσία και έμπρακτα τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα και να μάχονται για το κοινό καλό ενάντια στη διαφθορά και στα στερεότυπα. Χρειάζονται έμπνευση και μοντέλα ζωής για να ενισχυθούν θετικά και να αποκτήσουν ψυχική ανθεκτικότητα και ενσυναίσθηση. Είναι σημαντικό η οικογένεια, το σχολείο, η πολιτεία να ενδυναμώσουν θετικές συμπεριφορές και να συμβάλουν στην ανάδυση αξιών, δημιουργώντας ενεργούς πολίτες που γνωρίζουν τα δικαιώματά τους αλλά και των συνανθρώπων τους και τα υπερασπίζονται.
Ξέφραγο αμπέλι τα σχολεία…
Ειδικά στα σχολεία, η κατάσταση μοιάζει να έχει ξεφύγει, με πολλές σχολικές τάξεις και προαύλια να θυμίζουν πλέον σκηνικό από ταινία Άγριας Δύσης. Παρότι αρχικά διατυπώθηκε μια θεωρία ότι οι βίαιες συμπεριφορές αποτελούσαν χαρακτηριστικό γνώρισμα των Επαγγελματικών Λυκείων και αφορούσαν παιδιά χαμηλότερης κοινωνικοοικονομικής τάξης, μετά την ιστορία του Αρσακείου Ψυχικού είναι πλέον εμφανές ότι το μπούλινγκ δεν είναι ταξικό φαινόμενο και δεν έχει σύνορα! Ανάλογα περιστατικά συμβαίνουν και σε εξωσχολικούς χώρους, όπως στην πλατεία της Κηφισιάς, αλλά και στα Πανεπιστήμια, με νωπή ακόμα την ανάμνηση της επίθεσης σε άτομο της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας ανήμερα της Ημέρας της Γυναίκας, τον περασμένο Μάρτιο, όταν νεαροί δράστες τον έλουσαν με μπογιά, τον χτύπησαν και τον εξύβρισαν.
Όπως εξηγεί η υπουργός Παιδείας Νίκη Κεραμέως: «Η βία στην κοινωνία αυξάνεται διεθνώς και το σχολείο αποτελεί καθρέφτη της κοινωνίας, οπότε όσο αυξάνεται η βία στην κοινωνία τόσο θα αυξάνεται η βία και στα σχολεία. Συνεπώς για να αντιμετωπιστεί αυτή η νέα ‘‘επιδημία’’, η λήψη παρεμβάσεων είναι απαραίτητη». Σε αυτή την κατεύθυνση το υπουργείο Παιδείας ανέλαβε δράση σε τέσσερις άξονες όπως σημείωσε η κ. Κεραμέως. Πρώτον, διπλασίασε τον αριθμό των ψυχολόγων και των κοινωνικών λειτουργών στα σχολεία, από 1600 στους 3.200. Επίσης, θεσμοθέτησε τον σχολικό σύμβουλο, δηλαδή εκείνο τον δάσκαλο στον οποίο κάθε παιδί μπορεί να απευθυνθεί για να μοιραστεί μαζί του ό,τι το προβληματίζει. Επιπλέον, εντάχθηκε η σεξουαλική αγωγή ως μάθημα στο σχολείο στο δημοτικό, για να μάθουν τα παιδιά το ασφαλές και το όχι ασφαλές άγγιγμα.
Η προσπάθεια ένταξης του μαθήματος της σεξουαλικής αγωγής στα σχολεία είχε ξεκινήσει μετά το 2000, αλλά πάντοτε σκόνταφτε στην Εκκλησία, σε παραεκκλησιαστικές οργανώσεις και σε συλλόγους γονέων και κηδεμόνων με πολύ συντηρητικούς γονείς. Παράλληλα, το υπουργείο Παιδείας δημιούργησε πλατφόρμα όπου οποιοσδήποτε μπορεί να μπει και να καταγγείλει ένα περιστατικό βίας και εκφοβισμού στο σχολείο, ακόμα και ανώνυμα, ώστε να ενεργοποιηθούν οι παρατηρητές που βλέπουν τι γίνεται αλλά καμιά φορά φοβούνται να μιλήσουν. Είναι πολύ σημαντικό να προσφέρεται η δυνατότητα σε ανθρώπους να κάνουν ανώνυμη καταγγελία. Τέλος, προχωρεί η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στην αντιμετώπιση των θεμάτων βίας και εκφοβισμού.
Από τη δική της μεριά η υφυπουργός Υγείας, Ζωή Ράπτη, με αρμοδιότητες την Ψυχική Υγεία και τις Εξαρτήσεις, συνεχίζει με ταχύτατους ρυθμούς την υλοποίηση ενός εξαιρετικά σημαντικού έργου, που αλλάζει το πρόσωπο της ψυχικής υγείας στην Ελλάδα. Στο μεταρρυθμιστικό έργο που αποτυπώνεται στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την ψυχική υγεία περιλαμβάνονται 106 νέες δομές που υλοποιούνται με πόρους από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας Ελλάδα 2.0 και οι οποίες είναι δωρεάν για όλους τους πολίτες.
Από τις 106 νέες δομές που θα ανοίξουν στην επικράτεια, άδεια λειτουργίας και ίδρυσης έχουν λάβει οι 66 και ήδη έχουν εγκαινιαστεί οι πρώτες 10 Μονάδες. Όπως εξηγεί η υφυπουργός Υγείας Ζωή Ράπτη, «σε αυτές τις δομές περιλαμβάνεται το πρώτο στην Ελλάδα Κέντρο Υποστήριξης Εργαζομένων, που άνοιξε τις πόρτες του στον Πειραιά, το πρώτο Κέντρο Ψυχικής Υποστήριξης Ενηλίκων που δημιουργήθηκε στο Νέο Ψυχικό, δύο Κέντρα Ημέρας με κινητή μονάδα για ασθενείς με άνοια σε Ηράκλειο Αττικής και Άρτα, μία κινητή μονάδα Ψυχικής Στήριξης Ενηλίκων στον Μαραθώνα, ένα Κέντρο Ημέρας Ενηλίκων, με κινητή Μονάδα στο Κορωπί και το πρώτο Κέντρο Έγκαιρης Παρέμβασης στην Ψύχωση στους νέους στην Τρίπολη.
Και έπεται συνέχεια, με άλλα επτά Κέντρα Έγκαιρης Παρέμβασης για την Ψύχωση, δύο Κέντρα Ημέρας για τα Κακοποιημένα Παιδιά, άλλα δύο Κέντρα Ημέρας την οικογένεια, οικοτροφεία για ασθενείς τελικού σταδίου με άνοια και ξενώνες φιλοξενίας για παραβατικούς εφήβους, δηλαδή νεαρά άτομα που έχουν προβεί σε παραβατικές πράξεις, για τις οποίες δεν έχει ασκηθεί ποινική δίωξη, ωστόσο χρειάζονται υποστήριξη και επανένταξη.
Μέσα από αυτές τις νέες δομές και τις υπηρεσίες που προσφέρονται δωρεάν για όλους τους πολίτες, η φροντίδα της ψυχικής υγείας μεταφέρεται στην κοινότητα, διευκολύνεται η αποκατάσταση και η επανένταξη των ασθενών, καταπολεμάται το στίγμα που για πολλά χρόνια συνόδευε την ψυχική νόσο και αντιμετωπίζονται ολιστικά φαινόμενα που λαμβάνουν έκταση επιδημίας στην εποχή μας όπως είναι η κακοποίηση (σωματική και σεξουαλική), η ενδοοικογενειακή βία, το μπούλινγκ, η εργασιακή εξουθένωση, η κατάθλιψη, το στρες και οι εξαρτήσεις (από το αλκοόλ, το ίντερνετ, τα ναρκωτικά), που κατέγραψαν μεγάλη αύξηση στα χρόνια της πανδημίας και συνεχίζουν να καταγράφουν, με πολλούς ειδικούς να διερευνούν την επίδραση που έχουν πάνω στους νέους αφενός τα εξαιρετικά βίαια video games και αφετέρου η τραπ μουσική με τράπερ σαν τον Μιθριδάτη, αλλά και πολύ νεότερους, που εκθειάζουν τα όπλα, τα ναρκωτικά και τη βία, έχουν ομοφοβικό και σεξιστικό λόγο, προσβάλλουν κατάφωρα το γυναικείο φύλο και εξυμνούν κάθε είδους παράνομη πράξη και παραβατική συμπεριφορά.
«Για την ολιστική αντιμετώπιση της βίας και της κακοποίησης, στο πλαίσιο των 106 νέων δομών ψυχικής υγείας που δημιουργούμε στην κοινότητα, πρόκειται να λειτουργήσουν κέντρα στήριξης για παιδιά κι εφήβους αλλά και για όλη την οικογένεια»
Ζωή Ράπτη, υφυπουργός Υγείας με αρμοδιότητες την Ψυχική Υγεία και τις Εξαρτήσεις
