To τρίτο μέρος του έκτου κύματος της μεγάλης δημοσκοπικής έρευνας της διαΝΕΟσις “Τι πιστεύουν οι Έλληνες” αφενός ζητάει από τους πολίτες να αυτοτοποθετηθούν ιδεολογικά και να περιγράψουν τις γενικότερες αξίες τους. Όμως δεν μένει εκεί, περιλαμβάνει επίσης τις απόψεις των πολιτών για κρίσιμες όψεις της κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής ζωής στη χώρα: για την υγεία, την εκπαίδευση, την εργασία και τη σύνταξη. Τέλος, εστιάζει σε βαθύτερες ανθρώπινες στάσεις σχετικά με την εμπιστοσύνη στους άλλους, τον σχεδιασμό του μέλλοντος, το ρίσκο αλλά και το πώς αυτές οι αντιλήψεις “μεταφράζονται” σε συμπεριφορές και σε συνήθειες της καθημερινότητας.
Όπως και τα προηγούμενα δύο μέρη της έρευνας, τα οποία δημοσιεύτηκαν πρόσφατα, έτσι και αυτό περιλαμβάνει αρκετές κοινές ερωτήσεις με προηγούμενα κύματα της έρευνας και,
επομένως, μπορεί κάποιος να παρατηρήσει το πώς ο πληθυσμός αλλάζει (ή δεν αλλάζει) απόψεις μέσα στα χρόνια. Οι παρατηρήσεις αυτού του είδους έχουν πάντοτε ενδιαφέρον.
Ιδεολογία και πολιτική
Η έρευνα ανοίγει με ερωτήσεις οι οποίες ανιχνεύουν την πολιτική τοποθέτηση των συμμετεχόντων. Οι ερωτώμενοι αρχικά καλούνται να αυτο-τοποθετηθούν ιδεολογικά, επιλέγοντας τον χαρακτηρισμό που τους εκφράζει περισσότερο. Σε αυτό το πλαίσιο, η σοσιαλδημοκρατία καταγράφεται πρώτη σε αναφορές με 20,5% και εμφανίζεται σημαντικά πιο ενισχυμένη από το αντίστοιχο ποσοστό του προηγούμενου κύματος το 2022 (14,1%), επιστρέφοντας πιο κοντά στα επίπεδα του 2020 (17,7%). Από την άλλη πλευρά, ο φιλελευθερισμός βρίσκεται στα ίδια επίπεδα (19,3%) και μάλιστα παραμένει σχεδόν απολύτως σταθερός διαχρονικά από το 2016. Τρίτος σε αναφορές εμφανίζεται ο σοσιαλισμός (13,8%), ο οποίος αν και καταγράφει φέτος το υψηλότερο ποσοστό από το 2016, παρουσιάζει κι αυτός μια σχετική σταθερότητα διαχρονικά.
Έγιναν επομένως οι Έλληνες πιο σοσιαλδημοκράτες μέσα σε δύο χρόνια; Μια σειρά από μερικές ακόμη ερωτήσεις διερευνούν περισσότερες πτυχές των ιδεολογικών τοποθετήσεων του δείγματος. Για παράδειγμα, όταν οι ερωτώμενοι καλούνται να αξιολογήσουν κάποιες λέξεις οι οποίες σχετίζονται με την οικονομία, ως πιο δημοφιλείς αναδεικνύονται η “αξιολόγηση” (88,9% την ταυτίζουν με κάτι “καλό”), η “ανταγωνιστικότητα” (82,7%) και οι “μεταρρυθμίσεις” (78,5%). Ωστόσο, βλέποντας τα αποτελέσματα των προηγούμενων κυμάτων της μεγάλης έρευνας της διαΝΕΟσις παρατηρούμε μια εμφανή κάμψη στις αντιδράσεις για τις ”αποκρατικοποιήσεις” (από 57,8% το 2019 σε 47,2% το 2022 και 43% τώρα) και για τις “τράπεζες” (32,9% από 45% το 2016).
Μια ακόμη σχετική ερώτηση, για την παρέμβαση του κράτους στην οικονομία, εμφανίζεται στην έρευνα ήδη από το πρώτο κύμα της το 2015 και οι αλλαγές που παρατηρούνται είναι και εκεί ενδιαφέρουσες. Λιγότεροι πλέον θεωρούν ότι το κράτος επεμβαίνει υπερβολικά στην οικονομία (“και εμποδίζει τον ιδιωτικό τομέα να δημιουργήσει πλούτο και θέσεις εργασίας”): 33,4%, δηλαδή περισσότερο από 28 μονάδες χαμηλότερα από το 2018. Αντίθετα, όσοι δηλώνουν (60,9%) ότι το κράτος δεν επεμβαίνει αρκετά (“και επιτρέπει στον ιδιωτικό τομέα να δρα ασύδοτος”) ξεπέρασαν για πρώτη φορά από το πρώτο κύμα της έρευνας το 2015 εκείνους που πιστεύουν ότι το κράτος παρεμβαίνει υπερβολικά στην οικονομία.
Αντίστοιχη είναι και η εικόνα στην ερώτηση για τη φορολογία και για το κράτος πρόνοιας. Οι απαντήσεις εδώ είναι μοιρασμένες και επικρατεί οριακά η προτίμηση για χαμηλή φορολογία “έστω και αν υπάρχει λιγότερη κρατική μέριμνα” (45,6%) έναντι της υψηλής φορολογίας που συνοδεύεται από “κράτος πρόνοιας για όλους” (42,6%). To 2022, αν και η σειρά των επιλογών ήταν η ίδια η διαφορά μεταξύ των δύο απαντήσεων ήταν πολύ μεγαλύτερη (54,4% έναντι 31,5%).
“Συνολικά, η επίδραση της πανδημίας αλλά και της αβεβαιότητας που προκαλούν οι πολλαπλές και συντρέχουσες κρίσεις της εποχής μας”, γράφει η έκθεση της Metron Analysis, “ενισχύει το αίτημα της αυξημένης προστασίας μέσω του ενεργότερου ρόλου του κράτους και της δημόσιας παρέμβασης”.
