Τη δεκαετία του ’80 ο Giorgio Armani καθιέρωνε τα ανδρικά κοστούμια και οι σχεδιαστές μόδας στη Δύση, όπως για παράδειγμα ο Versace ή ο Mugler, καθιέρωναν με τη σειρά τους την εκδοχή του σέξι, εκρηκτικού θηλυκού. Τον αντίποδα ήρθαν να εκπροσωπήσουν σχεδιαστές από την Ιαπωνία που με την πάροδο του χρόνου αποδείχθηκαν υπερδυνάμεις στον χώρο της μόδας: οι Rei Kawakubo και ο Yohji Yamamoto που εγκαταστάθηκαν στο Παρίσι το 1981, οκτώ χρόνια μετά τον Issey Miyake. Το όραμα τους ήταν ισχυρό, ένα μείγμα πολιτιστικής φιλοσοφίας, καλλιτεχνικής εξέγερσης και τεχνικής μαεστρίας που αντλούσε αναφορές από την ιαπωνική κουλτούρα για να γεννήσει μια νέα αντίληψη για το σύγχρονο ένδυμα.
Μια ωδή στην ατέλεια
Την εποχή εκείνη στο Παρίσι, τη Μέκκα της μόδας μεσουρανούσαν οι στιλιζαρισμένες φόρμες, τα πολυτελή υφάσματα και η κομψότητα -τα κελεύσματα της υψηλής ραπτικής των οίκων μόδας. Φανταστείτε λοιπόν τι συνέβη όταν οι Ιάπωνες αμφισβήτησαν τα πάντα και απάντησαν με μια ανατροπή στις γεωμετρικές αλλά ελεύθερες φόρμες, στην αποδόμηση, στην αμφισβήτηση των ορίων μεταξύ θηλυκού και αρσενικού, αδιαφορώντας για κάθε έννοια sexiness -όπως τουλάχιστον οριζόταν από τους δυτικούς.
“Το Περλ Χάρμπορ της Μόδας” χαρακτήρισαν οι ειδικοί τις κολεξιόν των Ιαπώνων, όπως αναφέρει και στο βιβλίο της “Japanese Fashion Designers” η Καναδή ιστορικός Bonnie English. Ο Yamamoto θυμάται πως το WWD είχε γράψει ως λεζάντα δίπλα σε ένα ρούχο των Comme des Garcons “sayonara” και επιβεβαίωσε πως εκείνη την εποχή το 90% του κόσμου σιχαινόταν τα ρούχα του. Κάτι λοιπόν είχε γίνει σωστά, πολύ σωστά. Γιατί οι Ιάπωνες σχεδιαστές κατέθεσαν μια πολύ διαφορετική πρόταση για το τι σημαίνει κάλλος -το δικό τους δε ήταν τόσο… μαύρο, αφού αυτό το χρώμα πρωταγωνιστούσε στις κολεξιόν τους. Οι ίδιοι τιμούσαν την ομορφιά της ατέλειας, του παροδικού, της φυσικής φθοράς. Το Wabi-Sabi είχε φτάσει πια στη Δύση.
Οι εκπρόσωποι του πιο διαχρονικού στιλ
Πρόδρομοι του Ιαπωνικού κινήματος στη μόδα υπήρξαν σχεδιαστές όπως οι Junko Shimada, Michiko Koshino και βέβαια ο Kenzo Takada, οι οποίοι είχαν φτάσει νωρίτερα στην Ευρώπη. Άλλωστε ο Kansai Yamamoto ήταν εκείνος που υπέγραψε τα φαντασμαγορικά και πρωτότυπα κοστούμια του David Bowie για την περιοδεία του Ziggy Stardust. Η μεγάλη τομή όμως έγινε αναμφίβολα με τη Rei Kawakubo, τον Yohji Yamamoto και τον Issey Miyake.
Όσοι γνώριζαν μόνο τα κιμονό ως μόδα της Χώρας του Ανατέλλοντος Ηλίου θα έπρεπε να τρίβουν τα μάτια τους τη δεκαετία του ‘80. Ο Issey Miyake, υπήρξε πρωτοπόρος στη χρήση της τεχνολογίας στη μόδα προτείνοντας παράλληλα μια νέα φιλοσοφία που βασίστηκε στο δικαίωμα του σώματος να κινείται ελεύθερα και να μην περιορίζεται λόγω των ενδυμάτων και των ραφών του. Ο σχεδιαστής πειραματίστηκε με τις φόρμες των ρούχων και το 1993 παρουσίασε την ιστορική του κολεξιόν, «Pleats Please», μία από τις πλέον εμβληματικές στιγμές στην ιστορία της μόδας. Τα ρούχα μπορούσαν πλέον να μεταμορφώνονται και να προσαρμόζονται στο σώμα του χρήστη, καθώς ο Miyake ήταν υπέρμαχος της ρευστότητας και όχι της ακαμψίας.
Γεννημένος στη Χιροσίμα ο Miyake πίστευε με πάθος στην αξία πως «τα πράγματα πρέπει να δημιουργούνται και όχι να καταστρέφονται» -το έργο του διαπνεόταν από αυτή την αρχή. Στις καινοτομίες του συγκαταλέγονται το The Flying Saucer Dress -με μια σειρά δίσκων καλυμμένων με πολύχρωμα κομμάτια υφάσματος πολυέστερ αλλά και τα A-POC (A Piece of Clothing), κομμάτια του που παρουσιάστηκαν το 1997 στo πλαίσιο της “King and Queen” κολεξιόν -μια σειρά από ρούχα, μπλούζες, κάλτσες, φορέματα, καπέλα κ.ά. που είχαν φτιαχτεί από ένα και μόνο ύφασμα. Κομμάτια που έπρεπε κανείς να κόψει με ψαλίδι για να αποκαλυφθούν.
Χαρακτηριστικές τέχνες και τεχνικές της ιαπωνικής κουλτούρας, όπως τα shibori (τρόπος βαφής υφασμάτων), origami και sashiko (μέθοδος ραφής) πέρασαν μέσα από τον χαρισματικό Miyake σε όλο τον κόσμο. “Η κεντρική ιδέα στη Δύση αφορούσε την κατασκευή του ρούχου”, έχει δηλώσει σχετικά ο Satoshi Kondo, 40 ετών, ο οποίος εργάστηκε επί σχεδόν 20 χρόνια στον οίκο Issey Miyake και είναι πλέον ο καλλιτεχνικός διευθυντής του από το 2019. “Οι Ιάπωνες προτιμούν να δουλεύουν με το ανθρώπινο σώμα και δεν το περιορίζουν”.
Την πιο αυστηρή κι «αρχιτεκτονική» πλευρά της ιαπωνικής σχολής εκπροσώπησαν οι Rei Kawakubo και Yohji Yamamoto επηρεάζοντας έπειτα πλήθος σχεδιαστών, όπως τους Antwerp Six, την ομάδα των Βέλγων σχεδιαστών που περιελάμβανε τους Ann Demeulemeester, Dries Van Noten, Walter Van Beirendonck και Dirk Bikkembergs οι οποίοι κάποτε είπαν, παραφράζοντας τον Yamamoto, ότι “τίποτα δεν είναι τόσο βαρετό όσο ένα ωραίο και καθαρό λουκ”. Επιρροές μπορεί κανείς να αναγνωρίσει και στο έργο σχεδιαστών όπως οι Marc Jacobs, Rick Owens και Simone Rocha, ακόμα και στη Miuccia Prada, ενώ προφανώς τη σκυτάλη έχουν πάρει σήμερα νέοι, σύγχρονοι δημιουργοί (για παράδειγμα οίκοι όπως οι Sacai, , Takahiromiyashita the Soloist, Setchu, Undercover κ.ά.).
Ο Yohji Yamamoto επηρεάστηκε βαθιά από την παιδική του ηλικία στο Τόκιο, πόλη που καταστράφηκε από τον πόλεμο. H απόγνωση, ο πόνος, η αγωνία είναι εκεί και οι Ιάπωνες είχαν βιώσει τη σκληρή πραγματικότητα στην πατρίδα τους. Παράλληλα όμως υπάρχει η ανάγκη να παίξουν, να εξερευνήσουν, να στοχαστούν, να βρουν νέους δρόμους παραμένοντας πάντα κοντά στην ανθρώπινη φύση που μόνο τέλεια δεν είναι, όσο κι αν κρύβεται κανείς πίσω από ένα λαμπερό ρούχο. Ίσως γι’ αυτό και το ιαπωνικό στιλ παραμένει μια διαχρονική τάση στη μόδα: γιατί βρίσκεται σε διαρκή διάλογο με τον εαυτό του και τον κόσμο.
Η πρώτη κοινή συλλογή του Yamamoto με την Kawakubo στο Παρίσι, το 1981 αγνόησε εντελώς τα πρότυπα της εποχής παρουσιάζοντας με νέες αναλογίες και unisex εμφανίσεις. Η αποδόμηση όσων γνώριζαν στη Δύση είχε αρχίσει. Για τον σχεδιαστή η ομορφιά μιας γυναίκας είναι η ευφυία, η εσωτερική της δύναμη, τα συναισθήματά της και όχι η μέση, το στήθος και οι ώμοι της. “Μεγάλωσα παρακολουθώντας το παράδειγμα της σκληρά εργαζόμενης μητέρας μου, οπότε δεν μπορούσα να επιτρέψω στον εαυτό μου να μου αρέσουν τα ρούχα που συμπιέζουν τα γυναικεία σώματα σε σχήματα που εξυπηρετούν τις προτιμήσεις των ανδρών. Ποτέ δεν ακολούθησα αυτές τις παραδοσιακές γραμμές. Τα μισούσα αυτά. Έτσι, σκέφτηκα να τους φορέσω ανδρικά ρούχα” έχει πει σε συνέντευξή του στο περιοδικό GQ. Αυτό και αν είναι τομή. Υπέρμαχος της ατέλειας, της ανατροπής, της ελεύθερης δομής των ρούχων που δεν καταπιέζουν κανέναν.
Η Rei Kawakubo είναι μία από τους πιο επιδραστικές σχεδιάστριες της εποχής μας. Ίδρυσε την Comme des Garçons το 1969 και μπήκε στον κόσμο της παρισινής μόδας μαζί με τον Yamamoto. Η σχεδιάστρια υπήρξε από τους πρωτοπόρους στην ουδετερότητα των φύλων στην ένδυση, αποσυναρμολογούσε και ανακατασκεύαζε ρούχα, αμφισβητώντας τις καθιερωμένες δομές του σχεδιασμού ρούχων. Η προσέγγισή της περιελάμβανε συχνά ασύμμετρα κοψίματα, ραφές που παρέμεναν εμφανείς, παράδοξους όγκους ή τρύπες όπως το πουλόβερ του 1982. Με το έργο της η Rei Kawakubo έσπασε τα καλούπια του φύλου, της ηλικίας, κάθε στερεότυπου.
Θα μπορούσε να θεωρηθεί επίσης η ιέρεια του μαύρου -αφού για εκείνη έχει δεκάδες αποχρώσεις. Punk στην καρδιά οραματίζεται νέες φόρμες, τα ρούχα γίνονται σχεδόν αντικείμενα, μια πρόταση και όχι ένα απλό ένδυμα. Οι κολεξιόν της εμφορούνται από ιδέες, από ανησυχίες. Όπως η πρόσφατη που παρουσίασε στο Παρίσι, το «Αβέβαιο Μέλλον» που περιλάμβανε 20 θεατρικές, πολυεπίπεδες και πάντα ακανόνιστες δημιουργίες, φτιαγμένες από αλλεπάλληλα στρώματα υφασμάτων.
Τα concept stores της Kawakubo αποτελούν επίσης καινοτομία καθώς αφορούσαν όχι μόνο τα ρούχα και το εμπόριο, αλλά και την Τέχνη. Σε διαρκή εγρήγορση η ίδια εμπνεύστηκε το 2004 και τη δημιουργία του Dover Street Market, ενός concept store που αγκάλιασε ένα σύνολο σχεδιαστών απ’ όλο τον κόσμο.
Ο Yohji Yamamoto είπε κάποτε: “Νομίζω ότι η τελειότητα είναι άσχημη. Κάπου στα πράγματα που φτιάχνουν οι άνθρωποι, θέλω να βλέπω σημάδια, αποτυχία, διαταραχή, παραμόρφωση”. Αυτό το συναίσθημα, που κάποτε ήταν ξένο στη δυτική μόδα, έχει πλέον υιοθετηθεί και από μια νέα γενιά σχεδιαστών που βλέπουν τα ρούχα όχι ως προϊόν αλλά ως διαδικασία. Έτσι, οι μόδες μπορεί να περνούν και να φεύγουν, η ιαπωνική επιρροή είναι όμως πάντα παρούσα, ενσωματωμένη στον ίδιο τον ιστό της σύγχρονης μόδας και του πολιτισμού.
Εξωτερική φωτογραφία: Yohji Yamamoto, the Y3 Menswear Spring/Summer 2016
Φωτογραφίες: Getty Images / Ideal Image
