Οι επιστήμονες φαίνεται ότι κοντεύουν ν’ απαντήσουν στο ερώτημα γιατί ο χρόνος φαίνεται να περνά πιο γρήγορα όσο μεγαλώνουμε – οι εγκεφαλικές απεικονίσεις σε ανθρώπους που παρακολουθούσαν μια παλιά του Άλφρεντ Χίτσκοκ βοήθησαν στην αντιμετώπιση αυτού του διαχρονικού ερωτήματος.
Σε μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στις 30 Σεπτεμβρίου στο περιοδικό Communications Biology, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν δεδομένα από το Κέντρο Γήρανσης και Νευροεπιστημών του Κέιμπριτζ (Cam-CAN), ένα μακροχρόνιο ερευνητικό πρόγραμμα για τη γήρανση του εγκεφάλου. Συνολικά, 577 άτομα είχαν προηγουμένως παρακολουθήσει ένα απόσπασμα από την παλιά τηλεοπτική σειρά “Alfred Hitchcock Presents” — συγκεκριμένα, οκτώ λεπτά από το επεισόδιο με τίτλο “Bang! You’re Dead.” Καθώς οι συμμετέχοντες παρακολουθούσαν το απόσπασμα, καταγράφονταν λειτουργικές μαγνητικές τομογραφίες (fMRI), οι οποίες παρείχαν ένα μέτρο του τρόπου με τον οποίο η εγκεφαλική τους δραστηριότητα μεταβαλλόταν με την πάροδο του χρόνου.
Όπως υποδηλώνει η ονομασία του, ο αλγόριθμος αυτός ανιχνεύει τις μεταβάσεις ανάμεσα στα σταθερά μοτίβα της εγκεφαλικής δραστηριότητας. Το κάνει αυτό με «άπληστο» τρόπο – δηλαδή, αναγνωρίζει αυτές τις αλλαγές στιγμή προς στιγμή, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τη συνολική δομή της αφήγησης σε μεγαλύτερη χρονική κλίμακα.
Κατά τη διάρκεια του οκτάλεπτου αποσπάσματος, οι εγκέφαλοι των μεγαλύτερων σε ηλικία συμμετεχόντων άλλαζαν καταστάσεις δραστηριότητας λιγότερο συχνά, και αυτές οι καταστάσεις διαρκούσαν περισσότερο σε σχέση με τους νεότερους. Το μοτίβο αυτό ήταν σταθερό σε όλο το ηλικιακό φάσμα των 18 έως 88 ετών.
Αναδρομή στον Αριστοτέλη
«Αυτό υποδηλώνει ότι οι μεγαλύτερες σε διάρκεια (και επομένως λιγότερες) νευρωνικές καταστάσεις μέσα στο ίδιο χρονικό διάστημα ενδέχεται να συμβάλλουν στο να βιώνουν οι μεγαλύτεροι ενήλικες τον χρόνο ως να περνά πιο γρήγορα», έγραψαν οι ερευνητές στην έκθεσή τους. Το εύρημα αυτό συνδέεται με μια ιδέα για τον χρόνο που ανάγεται στον Αριστοτέλη: όσο περισσότερα αξιοσημείωτα γεγονότα συμβαίνουν μέσα σε μια δεδομένη χρονική περίοδο, τόσο περισσότερο φαίνεται να διαρκεί υποκειμενικά. Τα νέα αποτελέσματα υποδεικνύουν ότι αν οι εγκέφαλοι των ηλικιωμένων καταγράφουν λιγότερα “γεγονότα” σε ένα δεδομένο χρονικό πλαίσιο, ίσως αυτός είναι ο λόγος που ο χρόνος μοιάζει να “τρέχει”.
Αν και πρόκειται ακόμη μόνο για μια υπόθεση, «η ιδέα ότι αυτό μπορεί να επηρεάζει την αντίληψη και τη μνήμη στην καθημερινή ζωή -συμπεριλαμβανομένου του αισθήματος ότι ο υποκειμενικός χρόνος φαίνεται να περνά πιο γρήγορα με την ηλικία- μου φαίνεται πολύ εύλογη», δήλωσε ο Giorgio Vallortigara, νευροεπιστήμονας στο Πανεπιστήμιο του Τρέντο στην Ιταλία, ο οποίος δεν συμμετείχε στη νέα μελέτη.
Οι συγγραφείς απέδωσαν τις παρατηρήσεις τους ότι οι μεγαλύτεροι εμφανίζουν λιγότερες μεταβάσεις μεταξύ των νευρωνικών καταστάσεων σε ένα φαινόμενο γνωστό ως νευρωνική αποδιαφοροποίηση που σχετίζεται με την ηλικία.
Σε αυτή τη διαδικασία, η δραστηριότητα των διαφορετικών περιοχών του εγκεφάλου γίνεται λιγότερο εξειδικευμένη με την ηλικία. Για παράδειγμα, στους νέους ανθρώπους, ομάδες νευρώνων σε περιοχές του εγκεφάλου που «εξειδικεύονται» στα πρόσωπα αντιδρούν πιο επιλεκτικά σε ερεθίσματα προσώπων ως κατηγορία, όμως στους ηλικιωμένους, οι ίδιες ομάδες νευρώνων ενεργοποιούνται πιο συχνά και από αντικείμενα που δεν είναι πρόσωπα.
Αυτή η γενίκευση -σε επίπεδο ευρύτερων ομάδων νευρώνων και όχι μεμονωμένων κυττάρων- ενδέχεται να ισχύει για ολόκληρο τον εγκέφαλο και να καθιστά πιο δύσκολο να αναγνωρίσει κανείς πότε τελειώνει ένα γεγονός και αρχίζει το επόμενο, σύμφωνα με τους ερευνητές.
Ωστόσο, η νευρωνική αποδιαφοροποίηση από μόνη της ενδέχεται να μην εξηγεί πλήρως γιατί ο χρόνος φαίνεται να «τρέχει» όσο μεγαλώνουμε.
Η Joanna Szadura, γλωσσολόγος στο Πανεπιστήμιο Maria Curie-Skłodowska στην Πολωνία, μελετά το πώς η γλώσσα διαμορφώνει την αντίληψή μας για τον χρόνο. Όπως δήλωσε στο Live Science, η υπόθεση των επιστημόνων είναι καλά θεμελιωμένη, αλλά πρόσθεσε ότι πρέπει επίσης να λάβουμε υπόψη πως ο καθένας μας λειτουργεί με δύο χρονικές κλίμακες.
Η κοινωνία διαιρεί τον χρόνο γραμμικά -σε ώρες, ημέρες και χρόνια-, ενώ η εσωτερική μας κλίμακα ακολουθεί λογαριθμικούς νόμους. Για παράδειγμα, ένα έτος αντιστοιχεί στο 20% της ζωής ενός παιδιού 5 ετών, αλλά μόνο στο 2% της ζωής ενός 50χρονου. Επομένως, η αντίληψη του χρόνου εξαρτάται όχι μόνο από τον αριθμό των νευρωνικών «γεγονότων» στον εγκέφαλο, αλλά και από τον εσωτερικό, μη γραμμικό τρόπο με τον οποίο μετράμε τον χρόνο.
Οι ερευνητές σημείωσαν ότι οι μεγαλύτεροι ενήλικες μπορούν ακόμη να κάνουν τον χρόνο να φαίνεται πιο γεμάτος υποκειμενικά. «Η εκμάθηση νέων πραγμάτων, τα ταξίδια και η ενασχόληση με καινοτόμες δραστηριότητες μπορούν να βοηθήσουν ώστε ο χρόνος να μοιάζει πιο “εκτεταμένος” όταν τον ανακαλούμε εκ των υστέρων», ανέφερε στο Live Science η Linda Geerligs, συν-συγγραφέας της μελέτης και ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο Radboud της Ολλανδίας.
«Ίσως όμως ακόμη πιο σημαντικές να είναι οι ουσιαστικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και οι δραστηριότητες που προκαλούν χαρά, οι οποίες μπορούν επίσης να συμβάλουν σε μια πιο πλήρη αίσθηση του χρόνου», πρόσθεσε.
