Πρόκειται για τους ίδιους πυρηνικούς αντιδραστήρες για τους οποίους μίλησε τον Ιούλιο ο Κυριάκος Μητσοτάκης στο συνέδριο του Economist, προκαλώντας αίσθηση στο ακροατήριο. Γιατί άνοιξε, έστω και υπό τη μορφή ερωτημάτων, τη συζήτηση για ένα θέμα-ταμπού στην ελληνική κοινωνία, αλλά και για τμήμα της Ευρώπης: τη χρήση της πυρηνικής ενέργειας. Η κίνησή του υπαγορεύτηκε από μια σκληρή αλήθεια: ότι η Ευρώπη αδυνατεί να πετύχει τους -εξαρχής- φιλόδοξους στόχους του net zero για το 2050. Εκτός αν προσφύγει στην πυρηνική ενέργεια, που από τη φύση της είναι η πιο «καθαρή».
Υπάρχει ακόμη και η ανάγκη αναπροσαρμογής της ενεργειακής στρατηγικής της Ευρώπης σε ό,τι αφορά την απεξάρτησή της από το ρωσικό φυσικό αέριο. Η αντεπίθεση της Μόσχας με χαμηλές τιμές και άφθονη τροφοδοσία μέσω διμερών συμφωνιών παγίδευσε την πολιτική των κυρώσεων λόγω της εισβολής στην Ουκρανία. Ηδη οι περισσότερες χώρες επανεισάγουν το φθηνότερο από το πανάκριβο αμερικανικό LNG ρωσικό αέριο, σε συνθήκες και ποσότητες προ του πολέμου και η όλη επιχείρηση απεξάρτησης βρίσκεται σε «θολά μονοπάτια».
Και όσο το θέμα της επάρκειας, της «καθαρότητας», αλλά και του κόστους της ενέργειας, επίκαιρο άλλωστε με την πρόσφατη εκτίναξη των τιμών του ρεύματος στη χώρα μας, θα μπαίνει επιτακτικά, τόσο θα αναζητούνται οι εναλλακτικές διέξοδοι, με προεξάρχουσα τη χρήση της πυρηνικής ενέργειας. Θέμα στο οποίο επανήλθε και ο σύμβουλος του πρωθυπουργού επί ενεργειακών θεμάτων Νίκος Τσαφός, περιγράφοντας τους δύο δρόμους που θα μπορούσε να ακολουθήσει η Ελλάδα: είτε να συμμετάσχει σε κάποιο project διασυνδεδεμένης ευρωπαϊκής αγοράς, π.χ. Βουλγαρίας ή Ρουμανίας, ώστε κάποια πυρηνικά μεγαβάτ να μπορούν να μπαίνουν στο εγχώριο ενεργειακό σύστημα, εξισορροπώντας τη μεταβλητότητα των ΑΠΕ. Είτε να προχωρήσει απευθείας στην εγκατάσταση και εκμετάλλευση των νέας γενιάς μικρών αρθρωτών αντιδραστήρων SMRs.
Τα κρίσιμα ερωτήματα
Οι επισημάνσεις του πρωθυπουργού στο συνέδριο του Economist κατέληγαν χωρίς λογικά άλματα σε συγκεκριμένα ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν… χθες: «Η Ευρώπη παραμένει ηγέτιδα δύναμη στην πυρηνική τεχνολογία. Η Ελλάδα δεν διαθέτει πυρηνική ενέργεια. Δεν υπάρχει τρόπος να φτάσουμε στο ουδέτερο ισοζύγιο εκπομπών χωρίς αυτήν. Επενδύουμε, λοιπόν, ως Ευρωπαίοι, στην επόμενη γενιά μικρών πυρηνικών αντιδραστήρων;». Ποια η χρεία περαιτέρω σχολίου, όταν η υπόθεση αφορά την πιο κρίσιμη ίσως στρατηγική επιλογή της Ευρωπαϊκής Ενωσης σε βάθος 20ετίας. Καθώς σχετίζεται με την επίτευξη της ενεργειακής της αυτάρκειας, με φθηνότερο, ασφαλέστερο τρόπο και «καθαρό» αποτύπωμα.
Εχουν γίνει ορισμένα βήματα, η κατεύθυνση είναι δεδομένη για την επικέντρωση στους SMRs, είναι καιρός όμως η συζήτηση αυτή να επιταχυνθεί, οδηγώντας σε ριζικές αποφάσεις, γιατί ο χρόνος πιέζει. Από τη λήψη τους μέχρι την ολοκλήρωση ενός project κατασκευής και λειτουργίας SMR, απαιτείται σχεδόν μια 15ετία. Γι’ αυτό όμως είναι οι πολιτικοί αξίας, να χαράσσουν στρατηγικές λύσεις έστω κι αν αυτές θα αποδώσουν σε βάθος χρόνου.
Χαρακτηριστικά και χρήσεις
Οι SMRs παρέχουν λιγότερη ενέργεια, συνήθως το ένα τρίτο μιας παραδοσιακής εγκατάστασης, όμως απαιτούν λιγότερο χώρο, μπορούν να κατασκευαστούν σε περισσότερα μέρη, με μικρότερο κόστος, ακόμη και να μεταφερθούν εύκολα. Μπορούν να ηλεκτροδοτήσουν ολόκληρες πόλεις ή και μεγάλες περιφέρειες ακόμη. Η θερμότητα που παράγουν μπορεί να χρησιμοποιηθεί στις βιομηχανίες χημικών χάλυβα, χαρτιού και τροφίμων ή την παραγωγή αεροπορικών και ναυτιλιακών καυσίμων.
Εχουν μέγιστη ηλεκτρική ισχύ 300 MW και μπορούν να παράγουν 7,2 εκατ. kWh ημερησίως, έναντι των 1.000 MW και 24 εκατ. kWh που συνιστούν την απόδοση των μεγάλων πυρηνικών σταθμών. Μπορούν να χρησιμοποιούν πολλά ψυκτικά μέσα, όπως ελαφρύ νερό, υγρό μέταλλο ή λιωμένο αλάτι, ανάλογα με την τεχνολογία. Παγκοσμίως, υπάρχουν περισσότερα από 80 projects SMRs σε διαφορετικά στάδια ανάπτυξης σε 18 χώρες. Προηγούνται ΗΠΑ, Κίνα, Ρωσία, Βρετανία, Καναδάς, Ιαπωνία, Νότια Κορέα.
Υψηλή ασφάλεια
Αποτελούνται από μικρά εξαρτήματα που μπορούν εύκολα να παραδοθούν και να συναρμολογηθούν επιτόπου. Διαθέτουν παθητικά (εγγενή) συστήματα ασφαλείας, με απλούστερο σχεδιασμό, πυρήνα αντιδραστήρα με χαμηλότερη ισχύ και μεγαλύτερα κλάσματα ψυκτικού. Αυτά αυξάνουν σημαντικά τον χρόνο που επιτρέπεται στους χειριστές να αντιδράσουν σε περίπτωση συμβάντων ή ατυχημάτων.
Οι αρχές ασφαλείας των SMRs βασίζονται κυρίως σε απλά φαινόμενα όπως η φυσική κυκλοφορία για την ψύξη του πυρήνα του αντιδραστήρα, ακόμη και σε περιπτώσεις περιστατικού ή ατυχήματος που απαιτούν πολύ περιορισμένες ή ακόμη και μη ενέργειες του χειριστή για να φέρουν τον αντιδραστήρα σε ασφαλή κατάσταση. Αυτά τα συστήματα παθητικής ασφάλειας επιτρέπουν επίσης την εξάλειψη μιας σειράς εξαρτημάτων, βαλβίδων, αντλιών ασφαλείας, σωλήνων και καλωδίων, περιορίζοντας έτσι τον κίνδυνο αστοχίας τους.
Ολα αυτά θα μπορούσαν να απαντήσουν στη σημαντικότερη επιφύλαξη για την είσοδο της χώρας στο «πυρηνικό» κλαμπ, που εστιάζεται στο ότι η Ελλάδα βρίσκεται σε σεισμογενές έδαφος και περιβάλλον γύρω της. Δεν αρκεί για τον Ελληνα η αιτιολογία, ότι έτσι κι αλλιώς κάποιοι από τους στενότερους γείτονες ήδη έχουν εντάξει ή στρέφονται ολοταχώς στην πυρηνική ενέργεια. Βούλγαροι, Ρουμάνοι και Τούρκοι ήδη «τρέχουν», εσχάτως και οι Σέρβοι μπαίνουν θορυβωδώς στο πυρηνικό παιχνίδι, άρα ποια ασφάλεια μπορεί να υπάρχει για την Ελλάδα σε περίπτωση π.χ. ατυχήματος ή δολιοφθοράς; Κάτι που ελαττώνεται στην περίπτωση των SMRs, δεν μπορεί όμως ασφαλώς ποτέ να μηδενιστεί.
Η κλιματική αλλαγή
Γι’ αυτό η συζήτηση θα είναι επίπονη και βασανιστική. Αλλά πρέπει να γίνει, καθώς οι μέχρι τώρα λύσεις που έχουν επιλεγεί για τη μηδενικών ρύπων πράσινη Ευρώπη του 2050 μοιάζουν εκτός πραγματικότητας, έχουν ήδη εκτραπεί. Αλλά η κλιματική αλλαγή απέδειξε ήδη πως δεν αστειεύεται. Και ο πλανήτης, η φύση εκδικείται όσους δεν νοιάζονται για την επιβίωσή του.
Οι περισσότερες χώρες προσπαθούν να απελευθερώσουν γρήγορα τα ενεργειακά τους συστήματα για να αντιμετωπίσουν την κλιματική κρίση. Η αιολική και η ηλιακή ενέργεια παρέχουν πλέον τουλάχιστον το 15% της παγκόσμιας ενέργειας. Ωστόσο, υπάρχει μια αυξανόμενη αίσθηση επείγουσας ανάγκης να «καθαρίσουμε» τα ενεργειακά μας συστήματα, καθώς τα ακραία καιρικά φαινόμενα προκαλούν όλεθρο, ενώ οι προκλήσεις με τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας παραμένουν. Και υπάρχει και άλλη μία βασική αλήθεια. Οτι οι ΑΠΕ αυξάνουν διαρκώς το μερίδιό τους στο ενεργειακό μείγμα, προσφέροντας καθαρότητα, αλλά από μόνες τους δεν μπορούν να διασφαλίσουν την ασφαλή λειτουργία του συστήματος. Για την οριστική αποβολή των ορυκτών καυσίμων από το ενεργειακό σύστημα της κάθε χώρας και την εξασφάλιση της ισορροπίας του συστήματος, η πιο σίγουρη λύση είναι η συμμετοχή και της πυρηνικής ενέργειας. Με τους δύο τρόπους που προαναφέρθηκαν.
Τι κάνει η Ευρώπη
Η Ε.Ε. αντιλαμβάνεται σε επίπεδο αρχής το μέγεθος του προβλήματος, όμως, ως συνήθως, «σπεύδει βραδέως». Για να διασφαλίσει την επιτυχή ανάπτυξη των πρώτων SMRs μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 2030, η Κομισιόν ανακοίνωσε στις 4 Απριλίου 2023 τη φιλόδοξη Διακήρυξη σχετικά με τους «Μικρούς αρθρωτούς αντιδραστήρες της Ε.Ε. (SMRs) 2030: Ερευνα και Καινοτομία, Εκπαίδευση και Κατάρτιση». Και τον περασμένο Φεβρουάριο προχώρησε στη συγκρότηση μιας Ευρωπαϊκής Βιομηχανικής Συμμαχίας SMR, που με συμμετοχή 277 δημόσιων και ιδιωτικών φορέων, οργανισμών και επιχειρήσεων, με την υποστήριξη της Κομισιόν θα ηγηθεί της ανάπτυξης ενός ευρωπαϊκού οικοσυστήματος για SMRs.
Ο κλάδος καλύπτει μόνο το 4% της παραγόμενης ενέργειας στον κόσμο. Αλλά όπως φάνηκε και στην COP 28 τον Δεκέμβριο στο Ντουμπάι, θα αναπτυχθεί ταχύτερα από τον κλάδο των ΑΠΕ. Στο περιθώριο της Συνόδου περισσότερες από 20 χώρες, μεταξύ αυτών ΗΠΑ και Βρετανία, υπέγραψαν κοινή δήλωση για τον τριπλασιασμό της παραγωγής πυρηνικής ενέργειας έως τα μέσα του αιώνα. Στην Ευρώπη έχει συγκροτηθεί μια άτυπη συμμαχία 14 χωρών υπό την ηγεσία της Γαλλίας, η οποία στοχεύει σε αύξηση κατά 50% της παραγωγής πυρηνικής ενέργειας έως το 2050.
Τα δύο σενάρια
Μια παρεμπίπτουσα εξέλιξη αφορά το κατά πόσο η συνεργασία στον τομέα των ηλεκτρικών δικτύων με τη Βουλγαρία θα μπορούσε να αποκτήσει και ένα πυρηνικό σκέλος. Η Ελλάδα δηλαδή (μια ελληνική ενεργειακή επιχείρηση) να εισέλθει μετοχικά σε μία από τις καινούριες μονάδες που θα αναπτυχθούν στο πυρηνικό εργοστάσιο του Κοζλοντούι. Είτε να υπογραφεί ένα διμερές συμβόλαιο πολυετούς διάρκειας (20-30 χρόνια) για την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας από τον πυρηνικό σταθμό σε προνομιακές τιμές. Θέμα που, σύμφωνα με τον τότε πρωθυπουργό Ντένκοφ, ενδιαφέρει την Ελλάδα, όπως δήλωσε μετά την τελευταία επίσκεψη του Κυριάκου Μητσοτάκη στη Σόφια, πέρυσι τέτοια εποχή.
