Η κυβέρνηση βάζει ξανά στο μικροσκόπιο το φορολογικό μπόνους για πληρωμές με κάρτες και e-banking σε επαγγελματίες που θεωρούνται «υψηλού κινδύνου» φοροδιαφυγής. Υδραυλικοί, ηλεκτρολόγοι, κομμωτήρια, γυμναστήρια και άλλες υπηρεσίες βρίσκονται στο στόχαστρο, καθώς οι συναλλαγές παραμένουν σε μεγάλο βαθμό «μαύρες» παρά την υποχρεωτική χρήση POS. Το μέτρο που θεσπίστηκε το 2022 λήγει στο τέλος του 2025 και προβλέπει έκπτωση φόρου έως 2.200 ευρώ. Όμως τα στοιχεία δείχνουν ότι για την πλειονότητα των φορολογουμένων δεν λειτούργησε ως πραγματικό κίνητρο.
Στην πράξη, η «έκπτωση» του επαγγελματία που πληρώνεται με μετρητά χωρίς απόδειξη είναι πιο ελκυστική από την φορολογική ελάφρυνση που εμφανίζεται έναν χρόνο αργότερα στην εκκαθάριση. Το παράδειγμα είναι χαρακτηριστικό: μια εργασία 100 ευρώ με απόδειξη κοστίζει 124 ευρώ λόγω ΦΠΑ. Ο φορολογούμενος θα δει επιστροφή φόρου μόλις 8,20 ευρώ στο επόμενο εκκαθαριστικό. Αντίθετα, χωρίς απόδειξη πληρώνει άμεσα 100 ευρώ και «κερδίζει» 24 ευρώ. Για πολλούς πολίτες, η επιλογή είναι αυτονόητη.
Το μέτρο καλύπτει 20 επαγγέλματα, από τεχνίτες και οικοδομικές εργασίες έως νομικές υπηρεσίες, παιδική φροντίδα και υπηρεσίες ευεξίας. Προβλέπει ότι το 30% των ηλεκτρονικών πληρωμών σε αυτές τις κατηγορίες εκπίπτει από το φορολογητέο εισόδημα, με ανώτατο όριο δαπανών 5.000 ευρώ τον χρόνο. Το όφελος για τον φορολογούμενο κυμαίνεται από 450 ευρώ για εισοδήματα έως 10.000 ευρώ έως 2.200 ευρώ για εισοδήματα άνω των 40.000 ευρώ. Παρά το θεσμικό πλαίσιο, οι περισσότεροι δεν μπήκαν στη διαδικασία να αξιοποιήσουν το μέτρο, είτε γιατί το όφελος είναι μηδαμινό, είτε γιατί βρίσκουν πιο συμφέρον να κινηθούν εκτός συστήματος.
Σύμφωνα με τα στοιχεία των φορολογικών δηλώσεων του 2024, περίπου 3,8 εκατομμύρια πολίτες έκαναν τουλάχιστον μία ηλεκτρονική πληρωμή σε αυτά τα επαγγέλματα. Το ποσό που δηλώθηκε ξεπέρασε το 1 δισ. ευρώ. Παρά την αύξηση των ηλεκτρονικών συναλλαγών συνολικά στην αγορά, η αποτελεσματικότητα του μέτρου κρίνεται χαμηλή. Έτσι, στο οικονομικό επιτελείο έχουν αρχίσει να εξετάζουν από μηδενική βάση αν αξίζει να παραταθεί ή να αντικατασταθεί με κάτι διαφορετικό.
Τα σενάρια που συζητούνται είναι τρία: πρώτον, η απλή παράταση της ισχύος του μέτρου. Δεύτερον, η ενίσχυση του κινήτρου με πιο γενναίες εκπτώσεις, που μπορεί να φτάσουν και στον διπλασιασμό, ανεβάζοντας το όφελος έως τα 4.400 ευρώ για υψηλά εισοδήματα. Και τρίτον, η πλήρης κατάργηση, εφόσον κριθεί ότι δεν αλλάζει τη συμπεριφορά των φορολογουμένων και λειτουργεί περισσότερο ως «κενό γράμμα». Παράλληλα, υπάρχουν εισηγήσεις να προστεθούν νέα επαγγέλματα στον κατάλογο, όπως μασέρ, χειροπράκτες και ξυλουργοί, όπου επίσης παρατηρείται υψηλή φοροδιαφυγή.
Η Τράπεζα της Ελλάδας έχει ήδη συστήσει στην κυβέρνηση να ενισχύσει τα φορολογικά κίνητρα για τις ηλεκτρονικές πληρωμές, υπογραμμίζοντας ότι μόνο έτσι θα περιοριστεί το φαινόμενο των «μαύρων» συναλλαγών σε κλάδους όπου η παραοικονομία ανθίζει. Δεν λείπουν όμως και οι φωνές που ζητούν ένα νέο εργαλείο, πιο απλό και πιο άμεσο, που θα συνδέει τις ηλεκτρονικές πληρωμές με την κλίμακα φορολόγησης. Ένα σύστημα που θα αποδίδει το όφελος άμεσα στον πολίτη, ώστε να κατανοεί ξεκάθαρα γιατί τον συμφέρει να ζητήσει απόδειξη.
Το 2024 η αξία των ηλεκτρονικών συναλλαγών στην Ελλάδα άγγιξε τα 68 δισ. ευρώ, σημειώνοντας αύξηση 11% σε σχέση με το 2023. Σχεδόν όλοι οι κλάδοι της καθημερινότητας κατέγραψαν άνοδο: από τα σούπερ μάρκετ και τις καφετέριες μέχρι τα ταξί και τα περίπτερα. Μόνο στην οικοδομή και στα τεχνικά επαγγέλματα οι πληρωμές παραμένουν σε μεγάλο ποσοστό «μαύρες». Παρά τις πιέσεις, υδραυλικοί, ηλεκτρολόγοι και μπογιατζήδες εξακολουθούν να προτιμούν τα μετρητά. Η διαφορά είναι ότι πλέον δυσκολεύονται περισσότερο να «ξεπλύνουν» τα ποσά που λαμβάνουν, καθώς το ηλεκτρονικό χρήμα κερδίζει συνεχώς έδαφος.
