Το πρόσφατο αιματηρό επεισόδιο στην Κρήτη φέρνει στο προσκήνιο τη «βεντέτα» όχι μόνο ως νομικό ή πολιτισμικό ζήτημα, αλλά ως φαινόμενο με παιδαγωγικές προεκτάσεις.
Ως αλυσίδα εκδίκησης, (θεωρούμενη συχνά κοινωνικά ανεκτή ή εξιδανικευμένη) η βεντέτα αναπαράγει μίσος και αντεκδίκηση ανάμεσα σε οικογένειες· όταν μάλιστα συνδέεται με οπλοκατοχή — νόμιμη ή παράνομη — αποκτά εξαιρετικά επικίνδυνες διαστάσεις.
Συχνά καταλήγει σε φόνους και τραυματισμούς, αφήνοντας πίσω «μάνες δίχως γιους, γυναίκες δίχως άντρες»· όχι για έναν αγώνα ελευθερίας, αλλά για μια υποταγή σε έναν κύκλο αίματος, συχνά χωρίς τέλος.
Αλλά και όταν η αντιιδικία δεν καταλήγει σε κύκλο αίματος, οδηγώντας σε άλλες μορφές εκδίκησης, εξακολουθεί να επηρεάζει αρνητικά τη ζωή και την ψυχολογία των παιδιών που βιώνουν την αντίθεση και την εχθρότητα των μεγαλυτέρων.
Οι ψυχικές και κοινωνικές συνέπειες για τα παιδιά που ακούν, βλέπουν ή βιώνουν τέτοια γεγονότα είναι βαθιές και πολλαπλές.
Συνέπειες
Παράγονται πρότυπα συμπεριφοράς και αξιακά σχήματα που οδηγούν τα παιδιά σε αρνητικά αισθήματα, κρίσεις και βιώματα τα οποία μεταφέρονται στο σχολείο, στην παρέα, στις πλατείες· διαμορφώνονται προβληματικές στάσεις απέναντι στη δικαιοσύνη, τη βία και την ίδια τη ζωή οι οποίες δεν συμβάλλουν στην δημιουργική αντίληψη της ειρηνικής κοινωνικότητας και των αρμονικών διανθρώπινων σχέσεων.
Ο φόβος πιθανών αντιποίνων γεννά άγχος, ανασφάλεια και διάσπαση προσοχής· η καθημερινότητα μετατρέπεται σε πεδίο αδιόρατης εγρήγορσης και ανησυχίας. Η επιβαλλόμενη σιωπή εμποδίζει την έκφραση περιορίζοντας την αυθεντική παιδική επικοινωνία. Η ντροπή και η ενοχή για γεγονότα που τα ίδια τα παιδιά δεν προκάλεσαν, μπορεί να τα συνοδεύουν στην ενήλικη ζωή τους, πλήττοντας την εμπιστοσύνη και τη συναισθηματική τους ανάπτυξη.
Η κοινωνική απομόνωση, η απόρριψη από συνομηλίκους και οι επικρίσεις της κοινής γνώμης εμποδίζουν την ικανοποίηση μια ανέμελης και ήρεμης παιδικότητας, οδηγώντας ενίοτε σε ανεπιθύμητες συμπεριφορές. Επιπλέον, η πρόωρη ενηλικίωση με την υιοθέτηση ρόλων προστασίας της οικογένειας, αλλά και η μετεγκατάσταση ή αλλαγή σχολείου συνιστούν τραυματικό γεγονός για την ψυχική τους ισορροπία.
Η εξοικείωση με τη βία και τα όπλα μετασχηματίζει τον ψυχικό κόσμο των παιδιών: η βίαιη επίλυση διαφορών γίνεται «φυσική» επιλογή με το ενδεχόμενο ενός λάθους με όπλο να είναι πάντα πιθανό και ολέθριο. Τέλος, η εμπιστοσύνη στους θεσμούς υποσκάπτεται όταν η αυτοδικία θεωρείται επαρκής για την επίλυση διαφορών· έτσι, το τραύμα μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά διαιωνίζοντας τη βία.
Πρόληψη
Οι Γονείς θα πρέπει με το παράδειγμα και το λόγο τους να διδάσκουν τα παιδιά τους από τη βρεφική ηλικία να μπορούν αντιστέκονται στο θυμό, το μίσος και την εκδίκηση, με λογική, αγάπη και συμφιλίωση. Να περιορίζουν τη εγωιστική αντίληψη των παιδιών με παραδείγματα, αμοιβαίας υποχώρησης, σεβασμού των ορίων του εαυτού και του άλλου.
Να δημιουργούν ευκαιρίες αυτογνωσίας με δίκαιη αυτοκριτική, αποδυνάμωση της πλεονεξίας, αποφυγή υπερβολικών επαίνων, συγκρίσεων και κολακείας. Να δίνουν παραδείγματα συνετής ψύχραιμης, διαχείρισης κρίσεων, μεταξύ τους, με τα παιδιά τους και με τρίτους. Να λένε στα παιδιά τους ότι, ” ζωή που έδωσε ο Θεός, δεν μπορεί να αφαιρεθεί από άνθρωπο”.
Να μήν επαναστατούν όταν το σχολείο προσπαθεί να βάλει όρια στα παιδιά τους με παιδαγωγικές συνέπειες, όταν αυτά επιμένουν να αγνούν τον κανονισμό λειτουργίας του σχολείου.
Το Σχολείο μπορεί να ενισχύει τις παραπάνω θετικές στάσεις , προσθέτοντας, την εξοικείωση των μαθητών, στην καθημερινή σχολική ζωή, με τον κριτικό λόγο, την ενσυναίσθηση και τον σεβασμό. Μέσα από μιά παιδαγωγική του Προσώπου με έμφαση στη μοναδικότητα της ύπαρξης και αξίας κάθε μαθητή που αποτελεί μέρος του κύκλου και όχι κέντρο του κύκλου.
Καλλιεργώντας τη συναισθηματική νοημοσύνη, την αξιοποίηση των λαθών για βελτίωση των μαθητών, τον ήρεμο διάλογο, την δίκαιη συνύπαρξη, Ενισχύοντας τη συνεργασία μεταξύ τους, την αποδοχή των προτερημάτων του εαυτού και των άλλων, με τους οποίους μαζί, συγκροτούν την ανθρώπινη κοινωνία.
Η Πολιτεία μπορεί να συνεισφέρει, με συνεπή και δίκαιη εφαρμογή των νόμων, παρέχοντας θετικά πρότυπα δια των εκπροσώπων της. Με δημιουργία δομών συμφιλίωσης και αποκατάστασης σχέσεων, και με αποδοχή της αλήθειας, ότι η θετική στάση υπέρ της ελεύθερης οπλοκατοχής «για αυτοπροστασία», δεν μπορεί παρά να θεωρηθεί ανεύθυνη, αφού οι πολίτες υπόκεινται στα κοινά ανθρώπινα πάθη.
Τα Μέσα Ενημέρωσης μπορούν να προβάλλουν συχνότερα θετικά πρότυπα στάσεων και συμπεριφορών, όπως τα παραπάνω, με λιτό μη εντυπωσιακό τρόπο.
Αντιμετώπιση
Η αντιστροφή του κύκλου του θανάτου και του πόνου της «βεντέτας», σε ατμόσφαιρα ζωής και ελπίδας μπορεί να επιχειρηθεί από οικογένεια, σχολείο και πολιτεία, μέσα από κοινά διαχεόμενες αξίες και πνευματικές δυνάμεις, όπως είναι η αγάπη, η ταπείνωση, η συγχώρεση, η σύνεση, η δικαιοσύνη και η υπομονή . Μέσα από ένα υπεύθυνο, σοβαρό, νομικό και υποστηρικτικό εκπαιδευτικό και ψυχολογικό πλαίσιο, επιφέροντας σταδιακή έξοδο από τη καταστροφική επιρροή της «βεντέτας».
Η πολιτιστική αξιοποίηση του φιλότιμου και της λεβεντιάς ως ειδικότερων ελληνικών παραδοσιακών αξιών (που τεχνοκρατικά δεν κατανοούνται αλλά μόνο βαθιά πολιτισμικά), μπορεί να καταστεί σημαντικότατο κίνητρο υπέρβασης του εγωισμού που οδηγεί στην «αναγκαιότητα» της εκδίκησης.
Να γίνει δηλαδή κτήμα των παιδιών, ότι αξίζει, και μπορούν, να υπερβούν με τη δική τους θέληση, και με τη βοήθεια του Θεού, τις αδυναμίες τους.
Και ότι η αληθινή “λεβεντιά” δεν είναι η επιβολή με την δύναμη, αλλά η νίκη πάνω στο πάθος του θυμού, της πλεονεξίας και του εγωισμού, που θα φέρει στη ζωή τους πραγματική χαρά και ευτυχία.
Το να δείξεις βέβαια στα παιδιά κάτι τέτοιο, σε ένα παγκοσμιο σκηνικό που υμνεί την βία και την δύναμη, δεν είναι απλό πράγμα. Αξίζει όμως τον κόπο.
Νίκος Κοτοπούλης
Εκπαιδευτικός ΜSc
Βιβλιογραφία
1. Αρτινοπούλου, Βάσω (2009). Vic
2. Aase, Τ. Χ. (2013). Η γραμματική της τιμής και της εκδίκησης. Nordic Journal of Law and Social Research, (4), 1–22.
3. Βλαχάδη, Μ., Κοτρωνάρο
4. Garbarino, J. (1999). Lost boys: Why our sons turn violent and how we can save them. Νέα Υόρκη: Free Press.
5. Κεφάλα, Χ., Ηλιοπούλου, Τ., Πιλάφας, Γ., & Λούκα, Π. (2024). Μετασχηματιστική εκδίκηση: Αποκαλύπτοντας τις περιπλοκές της εκδίκησης ως καταλύτη αλλαγής εντός της οικογενειακής δυναμικής. Health & Research Journal, 10(4).
6. Κοσμόπουλος, Αλέξανδρος. (2002). Ψυχολογία και Οδηγητική της Παιδικής Ηλικίας. Αθήνα: Γρηγόρης.
7. Κοτοπούλης, Ν. (2025). Σημειώσεις πράξης στο πεδίο της παιδαγωγικής του προσώπου. Μη δημοσιευμένο χειρόγραφο.
8. Κωστόπουλος, Κύριλλος (2016). Ο ψυχοσωματικός πόνος. Στο Μέθεξη Αληθείας: Θεολογικές και Φιλοσοφικές Αναζητήσεις (σ. 242). Αθήνα: Επτάλοφος.
9. Κωστόπουλος, Κύριλλος (2015). Η πολυμορφία του φόνου στους Ιερούς Κανόνες. Νομοκανονική Βιβλιοθήκη, 32, σ. 14.
10. Lin, Y., Caluori, N., Öztürk, E. B., & Gelfand, M. J. (2022). Από την αρρενωπότητα στην αρετή: Η ψυχολογία της απολογίας στις κουλτούρες τιμής. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 119(41), e2210324119.
11. Bekerman, S. (2013). Η πολιτισμική διαμόρφωση της εκδίκησης. Επιστήμη του Εγκεφάλου και της Συμπεριφοράς (Behavioral and Brain Sciences), 36(1), 18–19.
12. Resta, Ε. (2023/2024). Vendetta: Theory and practice of conflict resolution. Riviste Clueb.
