ΝΙΚΟΣ ΚΟΤΟΠΟΥΛΗΣ: Υπάρχει λόγος που το κινητό «καταργεί» τον λόγο;

Eικόνα 1^η

Εν αρχή ην ο λόγος. Ο προφορικός πρώτα, αργότερα ο γραπτός.

Η αρχέγονη  εικόνα  ανθρώπων καθισμένων ή όρθιων σε κύκλο να συζητούν, ήταν το αναπτυξιακό όχημα του προφορικού λόγου που δομούσε και ανέπτυσσε  την ανθρώπινη επικοινωνία.

Μεταξύ των συνομιλούντων προσώπων, μεσολαβούσε μόνο ο αέρας, μέσω του οποίου μεταφερόταν ο λόγος στο συνομιλητή. Ταυτόχρονα, τα μάτια έβλεπαν ανεμπόδιστα, την έκφραση του προσώπου που μιλούσε καθώς και τη στάση του σώματός  του.

Για να επικοινωνήσουν οι άνθρωποι  έπρεπε να συνυπάρχουν σε μικρό χώρο (που νοητά μέσω του λόγου μπορούσε να γίνει παγκόσμιος).

Eικόνα 2^η

Τώρα τι έχουμε…

Είμαστε όλοι με ένα κινητό στο χέρι. Στη δουλειά, στο σπίτι, στη βόλτα, στο ταξίδι, στην παρέα  και μόνοι μας. Το κινητό μας συνδέει με τα «social» (όπως αυτάρεσκα αποκαλούμε τα κοινωνικά ηλεκτρονικά δίκτυα,  βάζοντας συντακτικά  το επίθετο  «social»  σε θέση ουσιαστικού).

Η αρχέγονη  εικόνα  ανθρώπων καθισμένων ή όρθιων σε κύκλο να συζητούν, όλο και  λιγοστεύει.

Αλλά και όταν αυτό συμβαίνει, κάτι έχει αλλάξει. Οι άνθρωποι, καθισμένοι  ή όρθιοι  σε κύκλο, «συζητούν», μεν, αλλά με δυο ουσιώδεις διαφορές από την αρχέγονη εικόνα (η οποία συνέχιζε να υπάρχει στις ανθρώπινες κοινωνίες μέχρι το 1983 που κυκλοφόρησε το DynaTAC 8000x, το πρώτο εμπορικά διαθέσιμο κινητό τηλέφωνο):

α. Δεν κοιτούν στο πρόσωπο ο ένας του άλλου (το βλέμμα είναι στραμμένο κάτω στην οθόνη του κινητού)

β. Ο λόγος μεταφέρεται από τον ένα στον άλλο, όχι μέσω του αέρα λίγων κυβικών μέτρων, αλλά μέσω δορυφόρου δεκάδες χιλιόμετρα πάνω από τα κεφάλια τους.

Το γεγονός ότι η φωνή τους δε μπορεί να ακουστεί φυσικά μέχρι το δορυφόρο, δημιουργεί την «φυσική» αναγκαστική πραγματικότητα της σιωπής, αφού ο λόγος δεν έχει λόγο να ακουστεί προφορικά, μια και μεταφέρεται εύκολα γραπτά ή εικονικά.

Και όταν δε συμβαίνει αυτό ολοκληρωτικά,  η σιωπή διακόπτεται από ένα μηχανιστικό μη δομημένο προφορικό λόγο, που ο περισσότερος χάνεται στη διασπασμένη προσοχή των «συνδεδεμένων» ανθρώπων με τις οθόνες των κινητών.

Έτσι, το αναπτυξιακό όχημα του προφορικού λόγου που δομούσε και ανέπτυσσε την ανθρώπινη επικοινωνία, έχει αντικατασταθεί από ένα στατικό βαγόνι παρεμπόδισης της επικοινωνίας όπου ο λόγος υπάρχει εγκλωβισμένος χωρίς διάδραση, χωρίς εξάσκηση έκφρασης, συλλαβισμού  και άρθρωσης (Στο βαγόνι συνυπάρχουν δίπλα-δίπλα άνθρωποι που νομίζουν ότι επικοινωνούν 1).

Στο δια ταύτα

Η κυριαρχία της χρήσης κινητών τηλεφώνων και κοινωνικών δικτύων οδηγεί στην  σταδιακή εξασθένιση του προφορικού λόγου. Ενώ η τεχνολογία, διευκολύνει την επικοινωνία σε μακρινές αποστάσεις, ταυτόχρονα υπονομεύει την αμεσότητα και τη φυσική διάδραση, που αποτελούσαν διαχρονικά το θεμέλιο της ανθρώπινης επικοινωνίας.

Συνοπτικά

Μερικά  αποτελέσματα της μείωσης του προφορικού λόγου:

Απώλεια της φυσικής διάδρασης: Η φυσική συνομιλία, με τη συνοδεία βλεμμάτων, εκφράσεων και κινήσεων, αντικαθίσταται από εικονικές μορφές επικοινωνίας. Αυτό αποδυναμώνει τη συναισθηματική σύνδεση και την κατανόηση των μη λεκτικών σημάτων.

Αποξένωση και μοναξιά μέσα στην “συνδεσιμότητα”: Παρά την τεχνολογική σύνδεση, η έλλειψη προφορικής αλληλεπίδρασης δημιουργεί μια σιωπή που συνοδεύεται από απομόνωση, ακόμη και όταν βρισκόμαστε σε παρέες.

Επιπτώσεις στη γλωσσική ανάπτυξη: Ο προφορικός λόγος αποτελεί τη βάση για την ανάπτυξη του γραπτού λόγου. Η μειωμένη χρήση του επηρεάζει αρνητικά την ικανότητα των νέων να εκφράζονται γραπτά.

Διασπασμένη προσοχή: Η συνεχής παρουσία των κινητών αποσπά την προσοχή και περιορίζει την εστίαση στη συνομιλία ή στην ανταλλαγή σκέψεων.

Μερικές προτάσεις αντιμετώπισης:

Προώθηση της φυσικής επικοινωνίας: Δημιουργία ευκαιριών και κινήτρων για συζητήσεις πρόσωπο με πρόσωπο.

Εκπαιδευτικές παρεμβάσεις: Ενίσχυση της χρήσης του προφορικού λόγου στα σχολεία και καλλιέργεια δεξιοτήτων συζήτησης και επιχειρηματολογίας.

Ψηφιακή αποτοξίνωση: Οριοθέτηση της χρήσης κινητών σε συγκεκριμένες περιστάσεις, ώστε να ενθαρρύνεται η άμεση αλληλεπίδραση.

Επιλογικά

Η τεχνολογία (και το κινητό) είναι ένα πολύτιμο εργαλείο, αλλά δεν μπορεί να υποκαταστήσει την αμεσότητα και τη δύναμη του προφορικού λόγου. Μια ισορροπημένη προσέγγιση μπορεί να βοηθήσει στην ανάδειξη του λόγου ως βασικού στοιχείου επικοινωνίας και πολιτισμού. Στην περίπτωση αυτή το κινητό δεν θα είναι ο  λόγος του τέλους του λόγου.

Νίκος Κοτοπούλης

Εκπαιδευτικός ΜSc

Υποσημείωση

1. Μια πολύ ενδιαφέρουσα  ερμηνεία της επικοινωνιακής αυτής δυστοπίας, αποτελεί το «χαλασμένο τηλέφωνο»του έγκριτου δημοσιογράφου Κωνσταντίνου Μάγνη, μια κειμενική μονωδία σε επιτυχημένη  ερμηνεία και σκηνοθεσία, την οποία είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω στο «Επίκεντρο». Μου θύμισε  τον “Ξένο” του Καμύ. Ένιωσα πως εκφράζει μια  υπαρξιακή ανάγκη απόδρασης  του σύγχρονου ανθρώπου από τις γούβες μιας  ά-σχετης α-πρόσωπης μοναξιάς που υποστασιάζεται στο πλαίσιο μιας αποξενωμένης  «ντεϊστικής σχέσης» ανθρώπου και θεού,   σε μια έξοδο-αναζήτηση της αληθινής αγάπης.