Η δε μητέρα τού Ντέμη, μια κινεζικής καταγωγής Σιγκαπουριανή εκπαιδευτικός, πιθανώς δεν φανταζόταν ποτέ ότι θα έφερνε στον κόσμο ένα πλάσμα με ανώτερη διάνοια, επί της ουσίας μια μεγαλοφυΐα. Κάποιον που θα γινόταν πολυεκατομμυριούχος μεταβιβάζοντας την πρωτοποριακή εταιρεία που ο ίδιος ίδρυσε, την DeepMind, στον κολοσσό της Google αντί περίπου μισού δισ. δολαρίων το 2014. Κάποιον με τόσο καινοτόμο και επαναστατική σκέψη, ώστε θα κέρδιζε Βραβείο Νόμπελ στα 48 του χρόνια, επειδή με μια μηχανή δικής του επινόησης έλυσε ένα πρόβλημα Βιολογίας που στοίχειωνε τους επιστήμονες επί τουλάχιστον πέντε δεκαετίες.
2ο Νόμπελ για την Κύπρο
Οι γονείς του Ντέμη Χασάμπη είχαν τελείως διαφορετικά όνειρα, πολύ πιο προσγειωμένα και απλοϊκά για το μέλλον τους. Προσδοκούσαν ότι στη Βρετανία θα κέρδιζαν τα χρήματα που χρειάζονταν για να επιστρέψουν στην Αμμόχωστο το συντομότερο δυνατό. Να φτιάξουν εκεί ένα μεγάλο σπίτι κοντά στη θάλασσα, όπου θα περνούσαν γαλήνια το υπόλοιπο του βίου τους, παρακολουθώντας την οικογένεια να μεγαλώνει, με παιδιά, εγγόνια κ.λπ. Ολα αυτά, βεβαίως, δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ – αν και η αποζημίωση για τη ματαίωση του αρχικού οράματος σε σχέση με το μέλλον τους ήταν για το ζεύγος Χασάμπη η ασύλληπτη επιτυχία των παιδιών τους, προεξάρχοντος βεβαίως του Ντέμη.
Ο Ντέμης Χασάμπης, λοιπόν, ακολούθησε έναν εντελώς δικό του δρόμο, προς την επιστήμη των υπολογιστών και τις πιο προωθημένες εφαρμογές της, όπως την Τεχνητή Νοημοσύνη. Οσο για το μουσικό ταλέντο της οικογένειας, αυτό διοχετεύθηκε στην αδελφή του, την Ελένη Χασάμπη, η οποία έγινε πιανίστρια και συνθέτις με διεθνή καριέρα, συνεργασίες στη δημιουργία πρωτότυπων μουσικών θεμάτων για παραγωγές όπως το «Peaky Blinders» κ.ά. Από την άλλη, η έφεση στο γράψιμο, δηλαδή ένας συνδυασμός από τις δεξιότητες του πατέρα και της μητέρας Χασάμπη, η οποία εργάστηκε για μια περίοδο ως δασκάλα στη Βρετανία, κληροδοτήθηκαν στο τρίτο παιδί τους και το μέχρι στιγμής λιγότερο διάσημο, τον αδελφό του Ντέμη.
Ο Ντέμης Χασάμπης δεν έμαθε ποτέ ελληνικά και όσες λέξεις είναι σε θέση να αναγνωρίζει στη γλώσσα μας έχουν εντυπωθεί στο μυαλό του από την περιστασιακή συμβίωση με την Κύπρια γιαγιά του, ενόσω εκείνη φιλοξενούνταν στο Λονδίνο – και, φυσικά, μιλούσε με τον γιο της, τον πατέρα του Ντέμη, αποκλειστικά στα ελληνικά. Παρ’ όλα αυτά, ο Ντέμης Χασάμπης έχει τονίσει στις κατά καιρούς (ελάχιστες) συνεντεύξεις του πως νιώθει κάτι περισσότερο από υπερήφανος για τα ελληνοκυπριακά γονίδιά του: «Με ευχαριστεί που οι Κύπριοι καμαρώνουν για μένα», είχε αναφέρει σχετικά. «Πιστεύω πως ο τρόπος που σκέφτομαι είναι ελληνικός και όλα αυτά που έχει προσφέρει η Ελλάδα στον Δυτικό κόσμο από την κλασική περίοδο αποτελούν ένα πολύ σημαντικό κομμάτι του δικού μου χαρακτήρα. Είναι όλα αυτά που μου δίνουν έμπνευση. Η σύζυγός μου είναι Ιταλίδα και τον έναν από τους δύο γιους μας τον έχουμε βαφτίσει Αλέξανδρο-Οδυσσέα. Διότι ο Οδυσσέας είναι ο αγαπημένος μου ήρωας από την Ελληνική Μυθολογία – εξάλλου ήταν ο πιο έξυπνος. Θαυμάζω επίσης τον Αχιλλέα. Ολα αυτά είναι μια τεράστια πηγή έμπνευσης».
Το θαύμα του AlphaFold2
Η Βασιλική Ακαδημία Επιστημών της Σουηδίας έκρινε ως καθοριστική τη συμβολή του Χασάμπη στην επίτευξη μιας ριζοσπαστικής καινοτομίας, η οποία ανοίγει καινούριους, ασύλληπτους έως πρόσφατα ορίζοντες κατανόησης της ανθρώπινης βιολογίας. Με επίκεντρο τη διείσδυση στη δομή και την κατασκευή των πρωτεϊνών, κάτι που πολύ σχηματικά πλησιάζει υπερβολικά κοντά στην ανακάλυψη της φιλοσοφικής λίθου των αλχημιστών, του μυστικού της ίδιας της δημιουργίας – και της αναδημιουργίας της ζωής.
Ασφαλώς, το επίζηλο βραβείο Νόμπελ Χημείας για το 2024 απονεμήθηκε από κοινού στον Ντέμη Χασάμπη και σε δύο ακόμη επιστήμονες από τον ίδιο τομέα έρευνας, στους Αμερικανούς Ντέιβιντ Μπέικερ και Τζον Τζάμπερ. Σε ό,τι αφορά τα πρακτικά, πεζά και υλικά καθέκαστα, η απονομή σημαίνει ότι οι 11 εκατ. σουηδικές κορόνες (970.000 ευρώ), ήτοι το χρηματικό έπαθλο, θα καταβληθούν κατά το ένα ήμισυ στον Ντέιβιντ Μπέικερ, ο οποίος επελέγη από τη Σουηδική Ακαδημία επειδή κατόρθωσε να σχεδιάσει εξαρχής νέους τύπους πρωτεϊνών, μόρια που δεν υπάρχουν στη φύση, κάτι που εξακολουθεί να ακούγεται εξωπραγματικό και εντελώς απίστευτο. Το δεύτερο μερίδιο των χρημάτων που συνοδεύουν το Νόμπελ Χημείας θα μοιραστούν μεταξύ τους ο Ντέμης Χασάμπης και ο νεαρός συνεργάτης του στην DeepMind, Τζον Τζάμπερ. Η επίσημη αξιολόγηση εκ μέρους της Σουηδικής Ακαδημίας σε σχέση με τα επιτεύγματα της τριάδας των βραβευθέντων επισημαίνει ότι «το φετινό Βραβείο Νόμπελ Χημείας εστιάζει στις πρωτεΐνες, αυτά τα πολυμήχανα χημικά εργαλεία της ζωής. Ο Ντέιβιντ Μπέικερ επέτυχε τον σχεδόν άφθαστο άθλο να κατασκευάσει εντελώς καινούρια είδη πρωτεΐνης. Οι δε Ντέμης Χασάμπης και Τζον Τζάμπερ ανέπτυξαν ένα πρότυπο Τεχνητής Νοημοσύνης με το οποίο έλυσαν ένα πρόβλημα που απασχολεί την επιστήμη τα τελευταία 50 χρόνια: Την πρόγνωση της πολυσύνθετης εσωτερικής δομής των πρωτεϊνών. Οι ανακαλύψεις αυτές έχουν ένα γιγαντιαίο δυναμικό περαιτέρω ανάπτυξης της επιστημονικής γνώσης».
Η κριτική επιτροπή των Βραβείων Νόμπελ εξηγεί περαιτέρω, εκλαϊκεύοντας εξαιρετικά σύνθετες έννοιες, ότι οι πρωτεΐνες συντίθενται από 20 διαφορετικά αμινοξέα. Ο Μπέικερ κατάφερε να χρησιμοποιήσει κάποια από αυτά σε πρωτότυπους συνδυασμούς, παράγοντας νέα είδη πρωτεΐνης. Μαζί με την ομάδα του, ο Μπέικερ πειραματίστηκε με πρωτεΐνες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως φάρμακα και εμβόλια – αλλά ακόμη και σε τελείως διαφορετικά πεδία, όπως η παραγωγή σύνθετων νανο-υλικών, αισθητήρων απειροελάχιστων διαστάσεων κ.λπ.
Επικεντρώνοντας στη συμβολή του Ντέμη Χασάμπη, η Σουηδική Ακαδημία σημειώνει ότι τα αμινοξέα συνδέονται μεταξύ τους σχηματίζοντας μακρές αλυσίδες, οι οποίες αναδιπλώνονται και αναπτύσσονται σε μια τριασδιάστατη δομή. Κατ’ αυτόν τον τρόπο δημιουργούνται και λειτουργούν οι πρωτεΐνες. Ο άλυτος γρίφος για τους βιολόγους, επί μισό και πλέον αιώνα, ήταν το πώς θα προβλέψουν το τρισδιάστατο αυτό σχήμα, προτού δημιουργηθεί, έτσι ώστε να διακρίνουν εκ των προτέρων το είδος και την «αποστολή» της εκάστοτε πρωτεΐνης. Ο γόρδιος δεσμός λύθηκε από μια ιδέα του Ντέμη Χασάμπη: Το 2020, ο Χασάμπης μαζί με τον Τζον Τζάμπερ κατασκεύασαν ένα μοντέλο Τεχνητής Νοημοσύνης με την κωδική ονομασία AlphaFold2. Πολύ σχηματικά, κατασκεύασαν μια ευφυή μηχανή, έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή με τεράστιες δυνατότητες, ο οποίος ανέλυσε και αποκάλυψε την εσωτερική μοριακή δομή 200.000.000 διαφορετικών πρωτεΐνών, όσες δηλαδή και οι πρωτεΐνες που είναι γνωστές στους βιολόγους έως σήμερα. Μέσω της DeepMind -και της μητρικής εταιρείας στην οποία ανήκει, της Google- περισσότεροι από 2.000.000 επιστήμονες, από 190 διαφορετικές χώρες του πλανήτη, είναι σε θέση να χρησιμοποιούν τη μηχανή Τεχνητής Νοημοσύνης AlphaFold2.
Αυτό σημαίνει ότι, από κάθε άποψη, ο Ντέμης Χασάμπης και ο Τζον Τζάμπερ άνοιξαν έναν απέραντο ορίζοντα στην επιστημονική κοινότητα, προσφέροντας ένα πανίσχυρο εργαλείο για τη μελέτη των πρωτεϊνών. Τα ευρήματα των ερευνών τους συνεπάγονται αυτομάτως ότι η ανθρωπότητα θα επωφεληθεί από καλύτερα και πιο αποτελεσματικά φάρμακα, ενώ μέσω του AlphaFold2 μπορούν να κατασκευαστούν ακόμη και ένζυμα που αποσυνθέτουν («τρώνε») τα πλαστικά απορρίμματα, συμβάλλοντας στον περιορισμό της περιβαλλοντικής ρύπανσης. Το τελικό συμπέρασμα, με το οποίο κλείνει η ανακοίνωση των Βραβείων Νόμπελ Χημείας 2024, λέει ακριβώς όλα όσα χρειάζεται να γνωρίζει κανείς για την καινοτομία του Ντέμη Χασάμπη: «Δεν μπορεί να υπάρξει ζωή χωρίς πρωτεΐνες. Το ότι πλέον μπορούμε να προβλέψουμε τη δομή των πρωτεΐνών και να σχεδιάσουμε τις δικές μας συνιστά μέγιστο όφελος για το ανθρώπινο είδος».
Τον έψαχναν για το Νόμπελ
Οι δημοσιογράφοι που κατά καιρούς έχουν κληθεί να αποτυπώσουν την προσωπικότητα του Ντέμη Χασάμπη κατά κανόνα ξεκινούν από το πόσο συνεσταλμένος είναι, καθώς αποφεύγει συστηματικά τη δημόσια έκθεση και την προβολή. Είναι τόσο αφοσιωμένος στο αντικείμενό του -τη συνεχή εξέλιξη των μοντέλων Τεχνητής Νοημοσύνης που αναπτύσσει η DeepMind της οποίας εξακολουθεί να ηγείται ο ίδιος, παρά την πώλησή της στην Google- ώστε είχε παραλείψει ακόμη και να ενημερώσει τη Σουηδική Ακαδημία για το πώς θα τον ειδοποιούσαν, στην περίπτωση που κέρδιζε το Βραβείο Νόμπελ. Παρόλο που γνώριζε πως είναι υποψήφιος, ο Ντέμης Χασάμπης ήταν απορροφημένος στις καθημερινές ενασχολήσεις του, στο γραφείο του, στο Λονδίνο. Οι Σουηδοί της επιτροπής Νόμπελ δεν είχαν ιδέα πού βρίσκεται και γι’ αυτό επιχείρησαν να επικοινωνήσουν με τη σύζυγό του, η οποία είναι μοριακή βιολόγος. Κι εκείνη αρχικά εκνευρίστηκε και αγνόησε κάποιες επαναλαμβανόμενες, επίμονες κλήσεις από έναν άγνωστο αριθμό στο Skype. Παρατήρησε όμως ότι ο εθνικός κωδικός κλήσης ήταν της Σουηδίας και τότε μόνο κατάλαβε: Συνδέθηκε, συγκατατέθηκε αμέσως στο να δώσει τον αριθμό του προσωπικού τηλεφώνου του Ντέμη Χασάμπη, προκειμένου να ακούσει με τα αυτιά του ότι είχε κερδίσει το Νόμπελ.
Ο Χασάμπης προφανώς δέχτηκε το χαρμόσυνο νέο με ικανοποίηση. Δύσκολα όμως μπορεί να φανταστεί κανείς έναν άνθρωπο σαν αυτόν να πανηγυρίζει έξαλλα ή να χοροπηδά στο γραφείο του κατενθουσιασμένος. Και αυτό όχι μόνο λόγω ιδιοσυγκρασίας, αλλά κυρίως επειδή ο εγκέφαλός του έχει διαφορετικούς ρυθμούς, διαφορετικές συχνότητες λειτουργίας από των κοινών θνητών. Ο Χασάμπης είναι σε θέση να βλέπει λίγο πιο μακριά στο μέλλον – κάτι που επιβεβαιώθηκε με την επιτυχία του προγράμματος AlphaFold2. Μέχρι πριν από μόλις πέντε χρόνια, πολύ δύσκολα θα τον πίστευαν όσοι τον άκουγαν να ισχυρίζεται πως η Τεχνητή Νοημοσύνη θα φέρει την επανάσταση στην επιστήμη, ενδεχομένως ακόμη και εταιρείες ψηφιακών εφαρμογών όπως η δική του, η DeepMind, δεν θα περιορίζονται στα συμβατικά και προβλέψιμα πεδία δράσης αλλά θα φτάσουν να λύνουν θεμελιώδη προβλήματα Γενετικής και Βιολογίας, διεκδικώντας ακόμη και Βραβείο Νόμπελ. Κι όμως, εκείνος ήξερε πού οδηγούσε ο δρόμος που είχε χαράξει, επενδύοντας στην επέκταση της Τεχνητής Νοημοσύνης πέρα ακόμη και από τους ίδιους τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, στο κέντρο της ίδιας της ζωής.
Ιλιγγιώδης διαδρομή
Για το ποιος είναι ο Ντέμης Χασάμπης και το πώς κατέκτησε το status της παγκόσμιας αυθεντίας στα ανώτατα επίπεδα χρήσης της Τεχνητής Νοημοσύνης, θα μπορούσε να ανατρέξει κανείς σε ορισμένα, χαρακτηριστικά επεισόδια από την έως τώρα διαδρομή του. Αφετηρία και σταθερά στο μεγαλύτερο μέρος της ήταν η αγάπη του Χασάμπη για τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, σε συνδυασμό, οπωσδήποτε, με το προσωπικό πνευματικό δυναμικό του.
Οταν ήταν μόλις τεσσάρων ετών, ο Ντέμης παρακολούθησε τον πατέρα και τον θείο του να παίζουν σκάκι. Δεν είχε ιδέα τι ήταν αυτό το παιχνίδι με τα τετραγωνάκια και τις παράξενες φιγούρες, ήθελε όμως όσο τίποτα να του δείξουν πώς παίζεται. Μέσα σε μερικούς μήνες ήταν σε θέση όχι απλώς να παίζει, αλλά να κερδίζει τους μεγάλους.
Εως τα 12 χρόνια του, είχε αναδειχθεί σε έναν από τους καλύτερους σκακιστές παγκοσμίως – στη δική του ηλικιακή κατηγορία τουλάχιστον. Στα 13 του ήταν ένας επαγγελματίας παίκτης, κι όμως, είχε κιόλας αποφασίσει ότι δεν ήθελε να περιοριστεί σε αυτή την ιδιότητα, όσο καλός κι αν ήταν, όσο θεαματικά κι αν ήταν τα χρηματικά ποσά που κέρδιζε στα τουρνουά όπου συμμετείχε. Το ενδιαφέρον του είχε προ πολλού -από τα 8 του χρόνια- στους υπολογιστές. Ξεκινώντας από τις παιχνιδομηχανές των αρχών της δεκαετίας του ’80, ο Ντέμης πέρασε πολύ γρήγορα από την απλή χρήση τους, στον προγραμματισμό. Πολύ γρήγορα, ο Ντέμης Χασάμπης κατόρθωσε να μάθει τόσα πολλά για τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές ώστε να είναι σε θέση να δημιουργεί τα δικά του video games.
To «Theme Park» που δημιούργησε σημείωσε αμέσως παγκόσμια εμπορική επιτυχία, κυκλοφόρησε σε εκατομμύρια αντίτυπα και αποδείχθηκε χρυσωρυχείο για την εταιρεία που το παρήγαγε, την Bullfrog Productions. Ο Χασάμπης, ο δημιουργός του «Theme Park» για τον οποίο μιλούσε όλος ο κλάδος των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, ήταν απλώς ένας 17χρονος, μικροκαμωμένος, διοπτροφόρος Λονδρέζος με κάπως ασιατικά φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά. Παράλληλα, είχε ολοκληρώσει τη φοίτησή του στη μέση εκπαίδευση, ως αριστούχος φυσικά, αλλά δύο χρόνια πριν από την προβλεπόμενη και υποχρεωτική διάρκεια του λυκείου.
Τα… παιχνίδια της επιτυχίας
Το «Theme Park» σχεδιάστηκε ενώ ήταν αναγκασμένος να περιμένει έως ότου γίνει τυπικά δεκτός από το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, όπου, κατά το αναμενόμενο, θα εντρυφούσε περαιτέρω στην επιστήμη των υπολογιστών.
Μετά την αποφοίτησή του επανήλθε στον σχεδιασμό ηλεκτρονικών παιχνιδιών, σε πρώτη φάση ως συνεργάτης εταιρειών του κλάδου και ακολούθως ως ιδιοκτήτης της εταιρείας Elixir Studios την οποία είχε ιδρύσει. Τα παιχνίδια της Elixir ήταν μάλλον υπερβολικά προχωρημένα για τα δεδομένα της εποχής και κανένα από αυτά δεν έγινε επιτυχία. Ο Χασάμπης πούλησε την εταιρεία, για να επιστρέψει στο πανεπιστήμιο, επιλέγοντας για το δεύτερο πτυχίο του τη Νευροεπιστήμη και την περαιτέρω μελέτη της Τεχνητής Νοημοσύνης. Μελέτησε σε βάθος το φαινόμενο της αμνησίας και μέσω αυτής τον μηχανισμό του ανθρώπινου εγκεφάλου συνολικά, δημοσιεύοντας επιστημονικά άρθρα που θεωρήθηκαν ορόσημα στην κατανόηση της διασύνδεσης ανάμεσα στη μνήμη και τις υπόλοιπες πνευματικές λειτουργίες, ιδιαίτερα με τη φαντασία.
Το επόμενο βήμα, το 2010, ήταν η ίδρυση της DeepMind. Και πάλι, μέσω των παιχνιδιών, αυτή τη φορά με την κατασκευή του ρομπότ AlphaGo, ενός ανίκητου παίκτη στο απίθανα δύσκολο αρχαίο κινεζικό παιχνίδι στρατηγικής «go», η DeepMind επιβλήθηκε σαν διεκδικήτρια της παγκόσμιας κορυφής στις εφαρμογές Τεχνητής Νοημοσύνης. Αλλωστε, ο στόχος της νεοφυούς εταιρείας ήταν, σύμφωνα με τη διακήρυξη του Χασάμπη και των δύο συνεταίρων του, «να λύσουμε τον γρίφο της νοημοσύνης και κατόπιν να χρησιμοποιήσουμε αυτή τη λύση για να ξεκλειδώσουμε τη γνώση για καθετί άλλο». Το Βραβείο Νόμπελ μάλλον δείχνει ότι, εάν δεν τον έχει κιόλας εκπληρώσει, ο στόχος της αποκωδικοποίησης των μυστικών αυτού του κόσμου είναι θέμα χρόνου να επιτευχθεί από τον Ντέμη Χασάμπη.
