Αν κάποιος επισκεφθεί την ιστοσελίδα της Schweppes, της διάσημης μάρκας αναψυκτικών και ανθρακούχου νερού και επιλέξει τη σελίδα με την ιστορία της, θα εντυπωσιαστεί μαθαίνοντας ότι έχει σχεδόν 2,5 αιώνες ζωής. Όταν το 1783 ο Γιόχαν Γιάκομπ Σουέπ θεμελίωνε στη Γενεύη την εταιρεία που τον έκανε ζάπλουτο, στην ουσία γνώριζε ότι εκμεταλλευόταν μια ιδέα που δεν ανήκε στον ίδιο. Είχε, όμως, την οξυδέρκεια να καταλάβει την εμπορική της αξία. Για όσους ασχολούνται με τον κόσμο των επιχειρήσεων, η Schweppes ως η παλαιότερη εταιρεία που ασχολήθηκε με τα ανθρακούχα ποτά θεωρείται και αυτή που τα ανακάλυψε. Κι όμως, δεν είναι αλήθεια. Προς τιμή της, το παραδέχεται με τον πιο επίσημο τρόπο: Στην ιστοσελίδα αναφέρεται πως ο άνθρωπος που πρώτος κατάφερε να μετατρέψει το κανονικό νερό σε ανθρακούχο ήταν ο Βρετανός Τζόσεφ Πρίστλεϊ και μάλιστα κατά λάθος!
Πίσω στο 1767
Ο Πρίστλεϊ, ο οποίος έκανε στη ζωή του σπουδές θεολογίας και παιδαγωγικής, αλλά τον συνεπήρε η χημεία, κατά τη συνήθειά του περνάει ώρες στο εργαστήριό του, με πειράματα σχετικά με την παραγωγή και απομόνωση αερίων και την αλληλεπίδρασή τους με τα υγρά. Τα πειράματα τον οδήγησαν σ’ ένα ζυθοποιείο στο Λιντς του Γιορκσάιρ, όπου παρατηρούσε τη διαδικασία ζύμωσης της μπύρας. Κατά τη διάρκεια αυτών των πειραμάτων ανακάλυψε εντελώς τυχαία πώς μπορούσε να διαλύσει το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) στο νερό, δημιουργώντας έτσι το ανθρακούχο νερό. Χρησιμοποίησε μια συσκευή (την ονόμασε αεριστήρα) για να περάσει το διοξείδιο του άνθρακα₂ από καπνό που παράγεται από την καύση υλικών σε νερό, και το αποτέλεσμα ήταν το νερό να “αναβλύζει” με φυσαλίδες. Διαπίστωσε ότι όταν διοξείδιο του άνθρακα ερχόταν σε επαφή με νερό υπό πίεση, το νερό γινόταν “ανθρακούχο” και απέκτησε μια χαρακτηριστική “σπινθηροβόλο” αίσθηση, που συνδέεται με τη φρεσκάδα και τη γεύση του ανθρακούχου νερού που γνωρίζουμε σήμερα. Γι’ αυτό και εκτός από ανθρακούχο νερό (carbonated water), όπως είναι η επίσημη ονομασία του, ονομάζεται εμπορικά και σπινθηροβόλο νερό (sparkling water).
Η ποιητική αίσθηση του Πρίστλεϊ τον οδήγησε να διαφημίσει τη νέα του ανακάλυψη με τον καλύτερο τρόπο. Σε επιστολές που έστειλε σε συναδέλφους του αναφέρθηκε όχι μόνο στην «σπινθηροβόλο αίσθηση», αλλά και υποστήριξε πως όταν κάποιος το καταναλώνει αισθάνεται σα να τραγουδούν τα εσωτερικά του όργανα. Εντυπωσιασμένος από το φαινόμενο, δεν είχε αρχικά καταλάβει ότι είχε ανακαλύψει ένα νέο προϊόν. Συνέχισε να πειραματίζεται με την προσθήκη CO₂ στο νερό, επιβεβαιώνοντας ότι οι φυσαλίδες προέρχονταν από το αέριο που είχε διαλυθεί στο νερό. Δεν σκέφτηκε ούτε εκείνη τη στιγμή, ούτε και του είπε κάποιος αργότερα να κατοχυρώσει την εμπορική πατέντα και να επωφεληθεί απ’ αυτήν. Αντίθετα, ο ίδιος αποφάσισε να κοινοποιήσει την ανακάλυψή του πρώτα στη βρετανική κυβέρνηση, λέγοντάς τους μάλιστα ότι η εφεύρεσή του θα μπορούσε να είναι η απάντηση σε πολλά προβλήματα υγείας.
Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η αντιμετώπιση του σκορβούτου, της ασθένειας που πρόσβαλλε τα πληρώματα του Βασιλικού Ναυτικού από έλλειψη βιταμινών. Ο Πρίστλεϊ υποστήριξε ότι το ανθρακούχο νερό θα κρατούσε τους άνδρες απολύτως υγιείς και για να το αποδείξει, προσφέρθηκε να κάνει ο ίδιος ένα μεγάλο ταξίδι με βρετανικό πολεμικό. Ήταν, μάλιστα, στη λίστα που είχε εγκριθεί για τους «επιβάτες» του εξερευνητικού ταξιδιού που έκανε ο μεγάλος θαλασσοπόρος Τζέιμς Κουκ στα νησιά του Ειρηνικού το 1774, αλλά τελικά δεν επιβιβάστηκε. Εφοδίασε, όμως, τον Κουκ με πολλά μπουκάλια ανθρακούχου νερού, τα οποία βέβαια αποδείχτηκε ότι ούτε προλάμβαναν την ασθένεια, ούτε και μπορούσαν να τη θεραπεύσουν.
Ο πρώτος που κατάλαβε ότι η ανακάλυψη του Πρίστλεϊ είχε εμπορική αξία και θα μπορούσε να αξιοποιηθεί μ’ αυτό τον τρόπο ήταν ο Γουίλιαμ Κρούκσανκ, επί χρόνια συνεργάτης του και συνοδοιπόρος στα πειράματά του για τα αέρια και τα υγρά. Το 1772 ήταν αυτός που τελειοποίησε τη διαδικασία για την παραγωγή ανθρακούχου νερού και έκανε τις πρώτες επαφές ώστε να υπάρξει εμπορική παραγωγή. Λίγοι, όμως, ήταν αυτοί που ενδιαφέρθηκαν στη Βρετανία, ενώ στην υπόλοιπη Ευρώπη η ανακάλυψη αυτή δεν ήταν καν γνωστή.
Ο Ελβετός χημικός Γιάκομπ Σουέπ έκανε παράλληλα πειράματα με τον Πρίστλεϊ για το ανθρακούχο νερό, όμως είχε την προνοητικότητα να κατοχυρώσει την πατέντα, αλλά και τα κεφάλαια να ξεκινήσει μια μικρή (στην αρχή) εταιρεία εμφιάλωσης και διάθεσης ανθρακούχου νερού σε γυάλινα μπουκάλια. Από το 1783, η Schweppes άρχισε να αναπτύσσει διάφορα προϊόντα που έγιναν πολύ δημοφιλή, όπως το λεγόμενο«tonic water» και διάφορα άλλα αναψυκτικά. Το πρώτο αναψυκτικό που παράχθηκε από τη Schweppes ήταν το Schweppes Tonic Water, το οποίο έγινε ιδιαίτερα δημοφιλές ως συνοδευτικό ποτό για ποτά με αλκοόλ, όπως το τζιν. Για πολλά χρόνια η εταιρεία είχε συνδέσει την παραγωγή της αποκλειστικά για συνοδεία άλλων αλκοολούχων ποτών.
Το 1792 η εταιρεία επεκτάθηκε και στη Βρετανία, όπου προσπάθησε να καθιερώσει την κατανάλωση ουίσκι με ανθρακούχο νερό ως μια πιο φθηνή απόλαυση για όσους δεν είχαν την οικονομική ευχέρεια να δοκιμάσουν κάτι άλλο εκτός από μπύρα. Αυτή η διαδικασία, πάντως, υπήρξε η βάση για την δημιουργία όλων των ανθρακούχων αναψυκτικών που κυκλοφορούν και σήμερα στο εμπόριο.
Παρά τη φήμη του και την αναγνώρισή του ως μια από τις προσωπικότητες στην επιστήμη της χημείας, ο Πρίστλεϊ δεν κέρδισε ούτε μία λίρα από την ανακάλυψή του. Έλαβε, βέβαια, επίσημη επιστημονική αναγνώριση όταν το Συμβούλιο της Βασιλικής Εταιρείας τον αντάμειψε για την ανακάλυψή του με το μετάλλιο Copley στην επετειακή συνάντηση της Βασιλικής Εταιρείας στις 30 Νοεμβρίου 1773. Υπήρξαν και φήμες ότι ο Σουέπ, όταν είδε την εταιρεία του να γιγαντώνεται μόλις λίγα χρόνια μετά την ίδρυσή της, πλησίασε τον Πρίστλεϊ και του πρότεινε μια θέση αμειβόμενου συμβούλου στην εταιρεία. Ο Πρίστλεϊ αρνήθηκε ευγενικά, επιμένοντας ότι το κίνητρο για τις ανακαλύψεις του υπήρξε η επιστήμη και όχι τα χρήματα.
