Υπό κανονικές συνθήκες, ο καθηγητής Γιώργος Μπαμπινιώτης θα υπερηφανευόταν για το γεγονός ότι η ελληνική λέξη «πανδημία» -που σπάνια χρησιμοποιούνταν στο παρελθόν- θα γινόταν η λέξη που βγαίνει από τα χείλη όλων.
Σε τελική ανάλυση, ο όρος που αναφέρεται στη μάστιγα της εποχής μας προσφέρει μια ισχυρή απόδειξη για την κληρονομιά της παλαιότερης γλώσσας της Ευρώπης. Αποτελούμενη από ελληνικά παράγωγα -pan, που σημαίνει όλα, demos, που σημαίνει άτομα- η χρήση της αυξήθηκε κατά περισσότερο από 57.000% πέρυσι, σύμφωνα με τους λεξικογράφους του Oxford English Dictionary.
Οι λεκτικές επιδρομές στα ελληνικά, λόγω της πανδημίας
Αλλά αυτές τις ημέρες ο κορυφαίος γλωσσολόγος της Ελλάδας δεν νοιάζεται και τόσο για τον τρόπο με τον οποίο η γλώσσα έχει εμπλουτίσει το παγκόσμιο λεξιλόγιο και ανησυχεί περισσότερο για τις διαβρωτικές επιδράσεις του κορωνοϊού. Η τεράστια κλίμακα της πανδημίας και της ορολογίας που γεννήθηκε από αυτή δημιούργησε εύφορο έδαφος για λεκτικές επιδρομές στη μητρική του γλώσσα που ο Γιώργος Μπαμπινιώτης δεν πίστευε ότι θα έβλεπε ποτέ. «Έχουμε κατακλυστεί από νέους όρους και ορισμούς σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα», δήλωσε στον Observer. «Πολλοί από αυτούς μπαίνουν στα προφορικά και γραπτά ελληνικά. Στην τηλεόραση ακούτε φράσεις όπως “rapid tests πραγματοποιούνται μέσω drive through” και σχεδόν όλες οι λέξεις είναι αγγλικές. Είναι σαν να ακούω ξαφνικά τη γλώσσα κρεολή».
Με εννέα λεξικά στο παλμαρέ του, ο Γιώργος Μπαμπινιώτης είναι ο πρώτος που λέει ότι η γλώσσα εξελίσσεται. Η έλευση του διαδικτύου έθεσε επίσης προκλήσεις, παραδέχεται, αλλά δεν αντιτάχθηκε ποτέ στην προσθήκη νέων λέξεων που μεταφράζουν και μεταφέρουν τεχνολογικές εξελίξεις. «Τις έχω συμπεριλάβει στο Λεξικό», λέει για το 2.500 σελίδων λεξικό του της νέας ελληνικής γλώσσας. «Όπου ήταν δυνατόν, επέμεινα επίσης ότι εάν μπορούσαν να αντικατασταθούν από ελληνικές λέξεις, θα έπρεπε να το κάνουν. Βρήκα τη λέξη diadiktyo και χαίρομαι που μπορώ να πω ότι έχει επικρατήσει».
Σχεδόν καμία γλώσσα δεν έχει μιληθεί τόσο αδιάλειπτα όσο τα ελληνικά, καθώς χρησιμοποιείται χωρίς ανάπαυλα στην ίδια σχεδόν γεωγραφική περιοχή επί 40 αιώνες. Η επιρροή της, ως η γλώσσα της Καινής Διαθήκης και ως όχημα σκέψης για συγγραφείς των χρυσών εποχών, επιστημόνων και φιλοσόφων, τη βοήθησαν να αντέξει στη δοκιμασία του χρόνου.
«Μέσα σε έναν μήνα, οι Έλληνες έμαθαν να χρησιμοποιούν τις λέξεις lockdown, click away, delivery»
Αλλά ο Γιώργος Μπαμπινιώτης, πρώην υπουργός Παιδείας, ανησυχεί ότι η ανθεκτικότητα που σηματοδότησε τη μακρά ιστορία των Ελλήνων κινδυνεύει να διαβρωθεί από μια επίθεση αγγλικών όρων που κυριαρχούν τώρα στην καθημερινή ζωή. Σε διάστημα ενός έτους, λέει, οι Έλληνες έμαθαν να χρησιμοποιούν -ευρέως μάλιστα- λέξεις όπως «lockdown», «delivery», «click away», «click and collect» και «curfew» (απαγόρευση κυκλοφορίας).
Καθώς οι περιορισμοί στην Ελλάδα ενισχύθηκαν την περασμένη Παρασκευή εξαιτίας των ποσοστών μολύνσεων που αυξάνονται και πάλι, το click inside -ένα σύστημα που επιτρέπει στους καταναλωτές να εισέρχονται στα καταστήματα μόνο εάν έχουν κλείσει ραντεβού εκ των προτέρων- τέθηκε σε εφαρμογή από αξιωματούχους που παλεύουν να κρατήσουν ανοιχτό το λιανεμπόριο.
Όπως λέει η παροιμία: Οι Έλληνες πρέπει να έχουν μία λέξη γι’ αυτό
«Πρέπει να υπάρχει κάποια μετριοπάθεια», δήλωσε ο Γιώργος Μπαμπινιώτης, αναφέροντας ότι ακόμη και οι κυβερνητικές ανακοινώσεις είναι πλέον γεμάτες με τέτοιες ορολογίες. «Έχουμε μια πολύ πλούσια γλώσσα. Όπως λέει και η παροιμία: “Οι Έλληνες πρέπει να έχουν μία λέξη γι’ αυτό”. Το lockdown, για παράδειγμα, θα μπορούσε πολύ εύκολα να μεταφραστεί».
Υπήρχε, επίσης, μια συγκεκριμένη νοοτροπία, είπε, που είχε επιτρέψει στα αγγλικά να ανθίσουν σε μέρη που δεν θα έπρεπε. «Όλο και περισσότερα καταστήματα φέρνουν σήμανση στην αγγλική γλώσσα, φοβάμαι, θέλοντας να έχουν μεγαλύτερες πωλήσεις. Αντί για αρτοποιείο, βλέπουμε μαγαζιά να ονομάζονται “bread factories” ενώ τα κουρεία λέγονται πλέον “hairdressers”. Στη συνέχεια θα έχουμε “hair stylists”. Δεν θα σταματήσει».
Οι «μάχες» για την ελληνική γλώσσα
Πάντως, δεν είναι η πρώτη φορά που ξέσπασε πόλεμος λέξεων για τα ελληνικά. Τα επιχειρήματα για τη γλώσσα, μεταξύ των υποστηρικτών της αλλαγής και των παραδοσιακών που υποστηρίζουν την επιστροφή στην Αττική της καθαρότητας ως μέσο αναβίωσης της χρυσής εποχής, ανάγονται στον 1ο αιώνα π.Χ. Η αντιπαράθεση συνεχίστηκε μέσα στα 400 χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας, ενώ έγινε ιδιαίτερα εκρηκτική μέχρι τον πόλεμο του 1821.
Ο αγώνας για το αν η καθαρή ελληνική, η καθαρεύουσα, έπρεπε να επικρατήσει έναντι της δημοτικής, της κοινώς ομιλουμένης γλώσσας, ξέσπασε μέχρι το 1976, όταν τελικά η δημοτική την αντικατέστησε επίσημα. «Για τους Έλληνες, η γλώσσα ήταν πάντα ένα ευαίσθητο ζήτημα», λέει ο Γιώργος Μπαμπινιώτης. «Ξέρω ότι αυτό που λέω ίσως ενοχλεί μερικούς, αλλά είναι καθήκον ενός γλωσσολόγου να μιλήσει».
Η εμφάνιση των Greeklish
Οι διαμαρτυρίες του Μπαμπινιώτη αποτέλεσαν τροφή για τους σκιτσογράφους και έγιναν επίκεντρο πολλών συζητήσεων. Αλλά δεν είναι ο μόνος. Η εμφάνιση των «Greeklish» -των ελληνικών γραμμένων με αγγλικά γράμματα- ως ανεπίσημη ηλεκτρονική γλώσσα από την άφιξη του διαδικτύου έχει επίσης προκαλέσει ανησυχία. Έχουν εμφανιστεί πολλές ομάδες στο Facebook που αποδοκιμάζουν το φαινόμενο. «Πολλοί νέοι τα χρησιμοποιούν για να στέλνουν μηνύματα μεταξύ τους επειδή πιστεύουν ότι είναι ευκολότερο», λέει η Σουζάνα Τσουβαλά του Polyglot Bookstore, το οποίο ειδικεύεται σε εγχειρίδια ξένων γλωσσών στο κέντρο της Αθήνας. «Η ορθογραφία είναι ευκολότερη και δεν χρειάζεται να τις γράφουν σωστά, αλλά τελικά αυτό θα σημάνει την απώλεια της γλώσσας μας».
Για πολλούς, οι εκδότες βιβλίων έχουν γίνει η τελευταία γραμμή άμυνας. Στον Πατάκη, έναν από τους καθιερωμένους εκδοτικούς οίκους της χώρας, παρακολουθείται προσεκτικά η συμπερίληψη ξένων λέξεων σε κάθε έργο. «Τα βιβλία είναι φύλακες της γλώσσας», επιμένει η Ελένη Πατάκη, της οποίας η οικογενειακή επιχείρηση εκδίδει βιβλία για όλες τις ηλικίες. «Δημοσιεύσαμε πρόσφατα ένα επιχειρηματικό βιβλίο για τις οικογενειακές επιχειρήσεις και κάναμε μια συνειδητή επιλογή να περιορίσουμε τις αναφορές σε ξένους όρους».
«Ο Μπαμπινιώτης έχει ένα δίκιο», λέει και προσθέτει: «Γιατί οι Έλληνες στα 90 τους να πρέπει να καταλάβουν αγγλικά για να πάνε να ψωνίσουν; Η πανδημία έχει δημιουργήσει μια παγκόσμια γλώσσα για ένα παγκόσμιο πρόβλημα. Η ελπίδα μου είναι πως όταν τελειώσει, θα πατήσουμε “διαγραφή” και θα ξεχάσουμε όλες αυτές τις λέξεις».
