Με μια εγκράτεια που απουσιάζει στις μέρες μας, ο Ελληνας σκηνοθέτης ευχαρίστησε την επιτροπή για την τιμή που του έγινε καλύπτοντας με τη σεμνότητά του τα πιο θερμά χειροκροτήματα που κράτησαν για δέκα λεπτά, τις πανηγυρικές αντιδράσεις του κοινού και τη σιγουριά ότι αυτή τη στιγμή είναι ο πιο πολυσυζητημένος Ελληνας στο εξωτερικό μαζί με τον Δημήτρη Παπαϊωάννου – και σίγουρα ο μόνος διεθνής.
Επιστροφή στο σεξ
Αυτό το θρασύ, με την καλή έννοια, παιδί από το Παγκράτι μπορεί πλέον να αντικρίζει με σιγουριά, από τα σχεδόν δύο μέτρα ύψος του, τον κόσμο του ευρωπαϊκού σινεμά αλλά και του Χόλιγουντ, γνωρίζοντας πως δεν είναι όλοι αυτοί που του επιβάλλουν τους κανόνες, αλλά το αντίστροφο. Σε μια εποχή που οι σινεματικοί όροι καθορίζονται από τις μόδες και τις τάσεις κάνοντας τους δημιουργούς να προσπαθούν να χωρέσουν τις φιλόδοξες παραγωγές τους σε ένα υποκριτικά κάπως πολιτικώς ορθό σύστημα -βλέπε ταινίες όπως η «Barbie»-, ο Λάνθιμος είναι ο μόνος που το διαμορφώνει με τους δικούς του όρους: είχε ήδη προλάβει να κάνει την άκρως φεμινιστική και γυναικοκρατούμενη «Ευνοούμενη» σαρώνοντας τα βραβεία προτού καν το Χόλιγουντ παρασυρθεί από το κύμα του #metoo, έχοντας ήδη αφήσει πίσω του τις θλιβερές εποχές του «παράδοξου ελληνικού σινεμά», όπως έγινε γνωστό, με πολλούς σκηνοθέτες να προσπαθούν να τον μιμηθούν χωρίς επιτυχία.
Δείτε το τρέιλερ της νέας ταινίας του Γιώργου Λάνθιμου «Poor Things»
Σε εποχές που τα πλέον αναγνωρισμένα ονόματα του κινηματογράφου ξέρουν ότι μπορούν να σημειώσουν επιτυχία είτε με επικές ταινίες -π.χ. «Οπενχάιμερ» του Νόλαν-, είτε με καταθλιπτικά ντοκουμέντα της αδιέξοδης εποχής που ζούμε, ο Λάνθιμος τολμά να μιλήσει για τη γυναικεία χειραφέτηση κρατώντας ζωντανό τον εφηβικό πειραματισμό του, τις ρομαντικές του αρχές και την αγάπη του για τις αυθάδεις πρωταγωνίστριες, τις οποίες μόνο αυτός μπορεί να προσεγγίζει με τέτοια τολμηρή ισορροπία.
Τόσο στην οσκαρική «Ευνοούμενη» όσο και στη «Βληχή», την οποία γύρισε στη διάρκεια του κορωνοϊού στην Τήνο με την Εμα Στόουν, όπου αποθεωνόταν η σεξουαλική απελευθέρωση στην καρδιά της παλιάς Ελλάδας, βλέπαμε για πρώτη φορά να κινηματογραφείται με μπρίο, χιούμορ και ακρίβεια η γυναικεία αυτοϊκανοποίηση, κάνοντας τον Λάνθιμο τον πρώτο σκηνοθέτη που τολμούσε να ξαναφέρει στο άψυχο ερωτικά Χόλιγουντ το σεξ.
Οι γυναίκες του Λάνθιμου, ακόμα και αν είναι δημιουργήματα ενός εργαστηρίου, όπως η πρωταγωνίστρια του «Poor Things», Μπέλα Μπάξτερ, όχι μόνο είναι αυτόνομες σεξουαλικά, αλλά ξέρουν, στην ανάγκη, να διασκεδάζουν ερωτικά μεταξύ τους, δεν έχουν πρόβλημα να πειραματίζονται, χαίρονται τα προκαταρκτικά και φωνάζουν σε μια σύγχρονη κινηματογραφική βιομηχανία που έχει φτάσει να ποινικοποιεί, σχεδόν, τις σεξουαλικές σκηνές, ότι το σεξ μπορεί να είναι βρόμικο, ωραίο, ακόμα και αδιάφορο.
Standing Ovation στις Κάννες για τον Γιώργο Λάνθιμο και το «Poor Things»
Σε αντίθεση, δηλαδή, με τις περισσότερες ταινίες που παίρνουν σοβαρά τον ερωτισμό, συνδέοντάς τον με το πάθος, το συναίσθημα ή το δράμα, η παντελής έλλειψη μελό από τις ταινίες του Λάνθιμου είναι αυτή που του δίνει την πρωτοκαθεδρία στο θέμα της αποτύπωσης του ερωτισμού στη μεγάλη οθόνη.
Με άλλα λόγια: pure sex, χωρίς τη δέουσα βαρύτητα ακόμα και sex που φτάνει στη γελοιότητα και συνδέεται άμεσα με το σώμα, το βασικό συστατικό στοιχείο της κινηματογράφησης του Ελληνα δημιουργού (είναι σίγουρο ότι πρόκειται να γραφτούν άπειρα διδακτορικά στα πανεπιστήμια για τη σχέση του Λάνθιμου με το σώμα). Εγραφε χαρακτηριστικά η κριτική του «Independent» για το «Poor Things»: «Σε αυτό το παράδοξο γοτθικό παραμύθι του Γιώργου Λάνθιμου, η Εμα Στόουν είναι η Μπέλα Μπάξτερ, μια άχαρη γυναίκα-παιδί την οποία φροντίζει ένας τρελός χειρουργός, ο Dr Γκόλντουιν Μπάξτερ (Γουίλεμ Νταφόε). Και είναι αυτός που μετατρέπει τη Μπέλα σε “Φρανκγκέρλ” με εγκέφαλο μικρού παιδιού, η οποία σταδιακά μαθαίνει να μιλάει.
Γυναικεία χειραφέτηση
Ο Λάνθιμος, όμως, έχει τον δικό του αυθεντικό τρόπο να μιλάει για τη γυναικεία χειραφέτηση χωρίς καν να το διατυμπανίζει, απλώς ξέροντας ότι η σύγχρονη εκδοχή ενός γυναικείου Φρανκενστάιν -μην ξεχνάμε ότι ήταν δημιούργημα μιας έφηβης όπως η Μαίρη Σέλεϊ- είναι πολύ πιο πειστική από μια δραματική αφήγηση μιας εναλλακτικής γυναίκας σκηνοθέτιδος ή μιας στρατευμένης φεμινίστριας. Για να υλοποιήσει το όραμά του βρήκε την ιδανική μούσα στο πρόσωπο της φίλης του και αγαπημένης πρωταγωνίστριας Εμα Στόουν, η οποία μαζί με τη σύζυγό του Αριάν Λαμπέντ μοιάζουν να διαμορφώνουν ένα ισχυρό γυναικείο «στρατό» που χαρίζει δικαιωματικά στον Λάνθιμο το προνόμιο του ριζοσπάστη, μοντέρνου, ελεύθερου δημιουργού.
Ισως γι’ αυτό, εκτός από τη μεγάλη κινηματογραφική επάρκεια -που αποδεικνύεται από τα καλοδουλεμένα σενάρια του συνεργάτη του, Τόνι Μακναμάρα, στη δεύτερη συνεργασία τους μετά την «Ευνοούμενη», την άψογη φωτογραφία του Ιρλανδού Ρόμπι Ράιαν και το τρομερό μοντάζ του στενού του συνεργάτη, από την πρώτη μέρα, Γιώργου Μαυροψαρίδη – αυτό που κατεξοχήν τονίστηκε στις διθυραμβικές κριτικές της ταινίας «Poor Things» ήταν η ίδια η προσωπικότητα του Ελληνα δημιουργού, ο οποίος δεν θεωρείται πλέον απλός σκηνοθέτης, αλλά «οραματιστής», visionnaire όπως ήταν ο τίτλος του ειδικού αφιερώματος που ετοίμασε στον Ελληνα κινηματογραφιστή το έγκυρο «CineDweller».
Είναι, επομένως, σαφές ότι ο τίτλος αυτός δεν δίνεται παρά μόνο σε κάποιον που έχει δει αρκετά βραβεία να δεσπόζουν στο ράφι του και το δύσκολο κοινό του σινεμά υποκλίνεται στο πέρασμά του – και είναι ίσως η πρώτη φορά που ένας δημιουργός από τον «εναλλακτικό» και «πειραματικό» κόσμο των κλειστών και άκρως ελιτιστικών κύκλων των φεστιβάλ αναγνωρίστηκε από το ευρύ κοινό και το Χόλιγουντ.
Πόσοι, άλλωστε, έχουν βρεθεί να γελάνε με τη βασίλισσα Ελισάβετ («Ευνοούμενη») ή το δράμα των απελπισμένων εραστών («Αστακός»); Ο Λάνθιμος έχει καταφέρει να γίνει αρκούντως Βρετανός ως προς τη φλεγματική πρόσληψη των πραγμάτων, αρκετά Αμερικανός ως προς την καθολική απεύθυνση και γνήσιος Ελληνας ως προς την ταυτότητά του. Και είναι αυτό το όραμα που τον έκανε να ξεχωρίζει.
Δείτε το τρέιλερ της ταινίας του Γιώργου Λάνθιμου «Η Ευνοούμενη»
Το παράξενο είναι ότι ο ίδιος δεν φοβήθηκε να εφαρμόσει τη μέθοδό του σε ηθοποιούς πρώτου μεγέθους, που δεν είναι μαθημένοι στις εναλλακτικές, απελευθερωτικές προσεγγίσεις του αλλόκοτου Ελληνα. Η Εμα Στόουν έχει επανειλημμένως δηλώσει ότι είναι ο αγαπημένος της σκηνοθέτης, βάζοντας, επενδύοντας, μάλιστα, χρήματα στην τελευταία του ταινία ως παραγωγός και αποφασίζοντας να πρωταγωνιστήσει και στην επόμενη (ναι, αυτή η πιο ακριβοπληρωμένη σήμερα ηθοποιός του Χόλιγουντ), ενώ η Οσκαρική πλέον Ολίβια Κόλμαν κλαμένη δήλωνε, κρατώντας σφιχτά το χρυσό αγαλματίδιο, ότι αυτός είναι ο καλύτερος σκηνοθέτης του Χόλιγουντ και ότι ήταν υπέροχο να συνεργάζεται μαζί του.
Τέτοια γυναικεία σύμπνοια σπάνια υπάρχει για ξένο σκηνοθέτη, κάτι που έχει μετατρέψει τον Γιώργο Λάνθιμο σε έναν από τους πιο αγαπητούς και δημοφιλείς στο Χόλιγουντ, με τα περισσότερα ονόματα πλέον να διεκδικούν συνεργασία μαζί του – παρά το αντίστροφο.
Πώς κατέκτησε το Χόλιγουντ
Για χρόνια πάντως ο ίδιος και οι ταινίες του φάνταζαν ένα παράξενο φαινόμενο που άρεσε μεν στους τρελούς σινεφίλ, οι οποίοι έδειχναν να ενθουσιάζονται με τις τρελές του προσεγγίσεις πάνω στην ελληνική, μικροαστική πραγματικότητα, τα αδιέξοδα του έρωτα, τη μοναξιά, την αδυναμία επικοινωνίας σε έναν κόσμο που αλλάζει, αλλά παρέμεναν ακατανόητα στον κόσμο. Τα δυστοπικά έως και ασφυχτικά του πλάνα έκαναν το ευρύ κοινό να κρατάει αποστάσεις, σε αντίθεση με τους κριτικούς που τον επαινούσαν, ειδικά μετά τα φεστιβαλικά βραβεία.
Μέχρι που ο ίδιος κατάλαβε ότι πρέπει να αποποιηθεί την ταμπέλα του «παράξενου Ελληνα κινηματογραφιστή» και χαϊδεμένου παιδιού των φεστιβάλ που δεν σταμάτησαν, από την πρώτη του κιόλας εμφάνιση, να αναγνωρίζουν την παράξενη ματιά του, και να απευθυνθεί σε όλους όσοι συχνάζουν όχι μόνο στις μικρές αλλά και στις μεγάλες αίθουσες. Γι’ αυτό όσο δύσκολο και αν ήταν να αφήσει, για λίγο, την παρέα του κολλητού του και επίσης βραβευμένου στη Βενετία Ευθύμη Φιλίππου, το τόλμησε επιλέγοντας τη συνεργασία του έμπειρου Τόνι Μακναμάρα γνωρίζοντας ότι μόνο με αγγλόφωνες ταινίες μπορεί να κατακτήσει μια θέση στο εξωτερικό – και γιατί όχι και στο Χόλιγουντ.
Δείτε το τρέιλερ της ταινίας «Ο θάνατος του ιερού ελαφιού»
Στη θέση του κανείς δεν θα τολμούσε να κάνει το μεγάλο βήμα καταφέρνοντας να συμπεριλάβει στο καστ ηθοποιούς πρώτης γραμμής όπως η Νικόλ Κίντμαν ή ο Κόλιν Φάρελ και πείθοντάς τους ότι η συνεργασία τους τιμά – και όχι το αντίθετο. Οσο δύσκολο, ακατόρθωτο και τρελό και αν ακούγεται, ο Λάνθιμος προσαρμόστηκε από τις low badget ταινίες με τους άγνωστους Eλληνες πρωταγωνιστές στις μεγάλες, πρώτης γραμμής παραγωγές, καθοδηγώντας με τον δικό του τρόπο ξένους αστέρες.
Επιπλέον κατάλαβε ότι όλα αυτά δεν γίνονται παρά με έναν μόνο τρόπο: με τις μεγάλες εταιρείες και με (πολύ) χρήμα. Η μόνη που αντιλήφθηκε ότι το εναλλακτικό όραμα του Λάνθιμου μπορούσε κάλλιστα να μεταμορφωθεί σε οσκαρική μέινστριμ συνθήκη κάνοντας τη διαφορά που οδηγεί κατευθείαν στο Dolby Theatre, όπου γίνεται η απονομή των Οσκαρ, είναι η Fox Searchlight που ανήκει στην πανίσχυρη 20th Century Fox.
Το μεγάλο βήμα
Γνωρίζοντας πως για να μπορέσει να προσεγγίσει μια τόσο πανίσχυρη εταιρεία ο Λάνθιμος χρειαζόταν γερό σενάριο, γνωριμίες και δυνατά ονόματα, έκανε ακριβώς τα βήματα που τον οδήγησαν στο επόμενο βήμα: ο πολυσυλλεκτικός από άποψη παραγωγής «Αστακός» (ιρλανδο-ολλανδο-βρετανο-ελληνική παραγωγή με περιορισμένη ωστόσο διανομή στις ΗΠΑ) τού έδωσε αυτό ακριβώς που χρειαζόταν ώστε να καπαρώσει μια καλή θέση στα υπ’ όψιν των μεγάλων παραγωγών, αφού απέσπασε πολλές καλές κριτικές και φεστιβαλικά βραβεία. Ακολούθησε το εντυπωσιακό «Ιερό ελάφι» του, που όσο και αν ξένισε με το σκληρό του θέμα, έδειξε ότι η συμμετοχή του Κόλιν Φερθ και της Νικόλ Κίντμαν απλώς επικυρώνει την άποψη ότι ο Ελληνας σκηνοθέτης είναι ό,τι πιο φρέσκο, ανατρεπτικό και καινοτόμο έχει να δείξει η παγκόσμια κινηματογραφική βιομηχανία.
Δείτε το τρέιλερ της ταινίας «Αστακός»
Εχοντας δουλέψει για χρόνια στη διαφήμιση, ο Λάνθιμος ήξερε πολύ καλά τι σημαίνει επένδυση κεφαλαίων σε μια ταινία και άμεσο αποτέλεσμα. Επίσης γνώριζε πώς να είναι στοχευμένος και δεν είχε τις ενοχές που έχουν οι πειραματικοί δημιουργοί αναφορικά με το χρήμα. Αλλά την ίδια στιγμή δεν έκανε καμία έκπτωση αναφορικά με το όραμά του, πείθοντας την πανίσχυρη πλέον Fox Searchlight να το επιχορηγήσει γενναία.
Μια εταιρεία που ανέδειξε ανατρεπτικές ταινίες όπως το «Slumdog Millionaire» ή low voice ταινίες όπως τις «Πινακίδες του Μιζούρι» κατάλαβε ότι ο Λάνθιμος μπορεί να τους χαρίσει μια ποιοτική ταινία με στιβαρό σενάριο που θα μπορούσε να ενδιαφέρει (και) το μεγάλο κοινό. Οι διθυραμβικές κριτικές δεν άργησαν να έρθουν ακόμα και από ανθρώπους που δεν ασπάζονται τη νεορομαντική του αγωνία για τις σχέσεις, ούτε τα παράδοξά του σύμπαντα, για να φτάσουμε στην απόλυτη επιτυχία των Οσκαρ.
Πλέον ο Λάνθιμος μετά τον ντόρο που ξεσήκωσε στη Βενετία, με το δεκάλεπτο standing ovation στην επίσημη προβολή και το αντίστοιχα παρατεταμένο χειροκρότημα στη βράβευση, θεωρείται όχι μόνο ο ταλαντούχος σκηνοθέτης, αλλά ο αναγνωρισμένος κινηματογραφιστής από όλη, σχεδόν, την κινηματογραφική κοινότητα. Στις meta εποχές που οι ηθοποιοί απεργούν γιατί υπάρχει ο άμεσος κίνδυνος να αντικατασταθούν από ομοιώματά τους, ως αποτελέσματα της AI πραγματικότητας, ο Λάνθιμος χρησιμοποιεί την τεχνολογία για να αποθεώσει τη φαντασία του auteur επιβεβαιώνοντας την αναγκαιότητα της παρουσίας του.
Με άλλα λόγια, ως αυθάδης έφηβος που δεν έχει αλλάξει από την εποχή που κρεμούσε στους τοίχους αφίσες με κορυφαίους μπασκετμπολίστες και τον Μπρους Λι, τολμώντας να είναι αδιανόητα απροσάρμοστος και κατάφωρα δημιουργικός, μπορεί και βγάζει γλώσσα στο κατεστημένο χρησιμοποιώντας τα ίδια του τα όπλα. Ο «ευνοούμενος» του Χόλιγουντ, βγάζοντας καθαρό το σινάφι του, δεν δείχνει να επιλέγει τις εύκολες λύσεις και έχει κάθε δικαίωμα να πιστεύει ότι δεν θα κρατάει στην αγκαλιά του μόνο χρυσές αρκούδες, αλλά και χρυσά αγαλματίδια στην τελετή των επόμενων Οσκαρ, που ήδη φαίνεται δικαιωματικά να του ανήκουν. Αλλωστε τα αξίζει και με το παραπάνω.
