«Τα μετρητά είναι o βασιλιάς» («cash is the king»)! Αλλά για πόσο ακόμα; Το 2024, POS και IRIS «αποστράγγισαν» σχεδόν το 10% από τα μετρητά που κυκλοφορούσαν στην αγορά μέχρι το 2023. Και έως το Πάσχα του 2025 έρχονται νέα μέτρα για περαιτέρω υποκατάσταση των μετρητών από ηλεκτρονικές συναλλαγές, με καθολική υποχρέωση αποδοχής των πληρωμών μέσω κινητού σε όλες τις εταιρείες της χώρας (νομικά πρόσωπα) αλλά και με διπλασιασμό του ημερήσιου ορίου δωρεάν συναλλαγών με IRIS στα 1.000 ευρώ, από 500 που ισχύει σήμερα.
Παρότι το 68% των Ελλήνων δηλώνει, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, ότι προτιμά να μπορεί να χρησιμοποιεί τα μετρητά ως μέσο συναλλαγής, τα μέτρα Χατζηδάκη για διάδοση των ηλεκτρονικών πληρωμών στην Ελλάδα στάθηκαν ικανά -μέσα σε μόλις έναν χρόνο εφαρμογής τους- να «εξαφανίσουν» από την κυκλοφορία χαρτονομίσματα αξίας 3 δισ. ευρώ, που ήταν σε χρήση μέχρι τον Δεκέμβριο του 2023.
Ούτε τα capital controls του 2015, ούτε η πανδημία του 2020 κατάφεραν να περιορίσουν τόσο δραστικά το χρήμα που κυκλοφορεί σε φυσική μορφή όσο οι εξελίξεις και τα νέα δεδομένα του 2024. Τα στοιχεία της Τραπέζης της Ελλάδος (ΤτΕ) δείχνουν ότι διαχρονικά τα τραπεζογραμμάτια και κέρματα σε κυκλοφορία αυξάνονταν σταθερά τα προηγούμενα χρόνια: από 28,4 δισ. ευρώ που κυμαίνονταν κατά το 2015 και 29,2 δισ. το 2019, αυξήθηκαν σε 31,7 δισ. το 2020 και 35,92 δισ. το 2021. Ιούνιο και Ιούλιο του 2022 έφτασαν στο ύψος-ρεκόρ των 36,7 δισ. ευρώ, ενώ τον Δεκέμβριο του 2023 η χρονιά έκλεισε με μετρητά 36,3 δισ. ευρώ στην αγορά. Στο διάστημα 2019-2023 το «χρήμα στην τσέπη» αυξήθηκε σχεδόν 30%.
Ολα άλλαξαν, όμως, το 2024: τον περασμένο Ιανουάριο καταγράφηκε πτώση των χαρτονομισμάτων κατά 3,3 δισ. ευρώ σε έναν μήνα (!) ή σε ποσοστό 9%, στα 33 δισ. από 36,3 δισ. τον Δεκέμβριο 2023. Και κάθε μήνα, όμως, μετά (στο 11μηνο Ιανουαρίου – Νοεμβρίου για το οποίο υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία) τα «μετρητά» δεν ξεπέρασαν ποτέ ξανά τα 33,5 δισ. ευρώ. Σε μέσα επίπεδα το 2024 κλείνει με «ζεστό ρευστό» 33,3 δισ. ευρώ, δηλαδή τόσο χρήμα όσο κυκλοφορούσε στις τσέπες των Ελλήνων στην εποχή του lockdown (2020-2021).
Τι μεσολάβησε; Σεπτέμβριο του 2023 ο υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών Κωστής Χατζηδάκης εξήγγειλε περιορισμούς στη χρήση μετρητών (π.χ., για αγορά ακινήτων) και μέτρα για εξάπλωση της χρήση POS και IRIS παντού, τα οποία νομοθετήθηκαν έως τον Δεκέμβριο και ξεκίνησαν να εφαρμόζονται αρχές του 2024.
Ως αποτέλεσμα:
■ Το 2024 καταγράφηκε αύξηση 137% στις συναλλαγές IRIS (57,3 εκατομμύρια), με συνολική αξία 6,1 δισ. ευρώ (ετήσια αύξηση 110%). Η Ελλάδα έχει τη 2η υψηλότερη αύξηση στη διαθεσιμότητα άμεσων πληρωμών από το 2022 σε όλη την Ευρωπαϊκή Ενωση, μετά την Ολλανδία, σύμφωνα με την Εκθεση SPACE της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.
■ 2 στους 3 χρήστες ανήκουν στην ηλικιακή ομάδα 18-35 ετών.
■ Οι επαγγελματίες που δέχονται IRIS αυξήθηκαν κατά 259% σε σχέση με το 2023. Η συνολική αξία των συναλλαγών που δέχτηκαν δεκαπλασιάστηκε, ενώ το πλήθος των εγγεγραμμένων εμπόρων/eshop στην υπηρεσία IRIS eCommerce αυξήθηκε κατά 45 φορές σε σχέση με το 2020, αγγίζοντας τους 7.000 το 2024.
Ελληνικό παράδοξο
Την ίδια ώρα στην Ευρωζώνη, συνολικά, τα μετρητά σε κυκλοφορία αυξάνονταν ή έμεναν σταθερά, καθώς έπιασαν ταβάνι στα 1,6 τρισ. ευρώ, από το 2022 και μετά. Τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας δείχνουν ότι, με εξαίρεση τα τραπεζογραμμάτια των 500 ευρώ (μοβ χρώμα), οι αξίες των 50 ευρώ και όλες οι υπόλοιπες σημειώνουν αύξηση κυκλοφορίας.
Η επίσημη εξήγηση για τη στασιμότητα των τελευταίων ετών είναι ότι οι αυξήσεις επιτοκίων της ΕΚΤ από τον Ιούλιο του 2022 και μετά επηρέασαν αρνητικά τη διακράτηση μετρητών, καθώς τα τραπεζογραμμάτια δεν αποφέρουν τόκους όπως αυτοί που δίνουν οι ευρωπαϊκές τράπεζες στους καταθέτες τους.
Στην Ελλάδα, αντίστοιχα, αν και σε μικρότερο βαθμό, ο υψηλός πληθωρισμός φαίνεται να ώθησε αρκετούς να βγάλουν τα «λεφτά από τα στρώματα», αναζητώντας προστασία της αγοραστικής τους δύναμης. Ωστόσο, τα ελληνικά τραπεζικά επιτόκια εξακολουθούν να μη θεωρούνται ελκυστικά, στρέφοντας περισσότερους προς αμοιβαία κεφάλαια, κρατικά ομόλογα ή πιο αποδοτικές τοποθετήσεις.
Η Ελλάδα έχει, όμως, και μια επιπλέον ιδιαιτερότητα: βίωσε κύμα φυγής καταθέσεων από φόβο οικονομικής κατάρρευσης, το 2009-2010 αλλά και το 2015. Αρα ο περιορισμός των μετρητών εμπεριέχει και χρήμα που επιστρέφει στις τράπεζες παρά τα μηδενικά ή αρνητικά (σε σχέση με τον πληθωρισμό) επιτόκια, λόγω αύξησης της εμπιστοσύνης στις προοπτικές της ελληνικής οικονομίας.
Τι προτιμούν οι Eλληνες
Ολα αυτά δεν σημαίνουν πως ήρθε το τέλος των μετρητών. Στην Ετήσια Εκθεση που παρουσίασε τον περασμένο Δεκέμβριο, η ΕΚΤ τονίζει τα αποτελέσματα έρευνας που δείχνουν ότι το 60% των Ευρωπαίων θέλει να έχει δικαίωμα επιλογής για πληρωμές με μετρητά. Στην Ελλάδα το ποσοστό φτάνει συνολικά στο 68%, το 3ο υψηλότερο στην Ε.Ε. πίσω από Γερμανία και Αυστρία (γράφημα).
